Вопрос 1. Вопрос о происхождении земледелия на территории современной Беларуси. Системы земледелия и их развитие.

Земляробства у Беваруся вядома з часоу неалггу (3 тыс. гадоу да н.э.), зкаходхт Да гзтага часу адноешца i першае старажытнае рала, выяуленае каля веек! Каплаиав]чы Клецкага р-на. Яно ф!ксуе важны этап эвалюцьп - пераход ад матыжнага земляробства да ворыунага i сведчыць аб выкарыстанш цяглавых жывел - быкоу i коней. Асноуныя пасяуныя плошчы займаш збожжавыя культуры - пшанща, жыта, авес, ячмень, проса, грэчка. асноуныя стстэмы земляробства: падсечна-агнявая (лядная), абложная (лясная аблога), трохполле, шматполле.Трёхполье; озимые посевы, яровые посевы и пар. Подсекой называют при подсечной системе лесную поляну, на которой вырубили и сожгли лес, чтобы удобрить почву золой и пеплом. В начале лета деревья на поляне валят, подрубая их как можно ближе к земле, и оставляют сохнуть на месте.Поваленный лес должен покрыть поляну по возможности равномерно: при этом корни травы оказываются под ровным слоем листьев, хвои и сучьев и подопревают. Высохшие сучья и ветки сжигают, иногда осенью того же года, но чаще весною следующего. На подсеке остаются только пни, из которых более мелкие выкорчевывают, а большие оставляют в земле: они постепенно сгнивают и удобряют почву. Свежая подсека не требует нн удобрения, ни обработки почвы. Сеют прямо в золу. После посева семена запахивают бороной-суковаткой Подсеку можно несколько раз возделывать без удобрений, она требует очень незначительной обработки и дает сравнительно высокий урожай. Когда она истощена, её забросывают. и она снова превращается в пустошь, в покос или зарастает кустарником. Переложная с-пстема: после 2-Злет земля должна 2-7лет отдыхать и используется при этом под пастбище или под покос. Прылады апрацоуки: coxi: палеская, вщебская i падняпроуская (магшеуЧжай, беларуская). У пауднева-заходняй частцы Беларус1 была распаусюджана палеская саха, якая складалася з корпуса (рагач), адзш канец якога служыу дышлам, друп (з развшхай) - утварау ручш, i рабочай часта (расоха, плаха). Адметнай рысай палескай caxi была яе ааметрычнасць. Такая канструкцыя caxi давала магчымасць акуратна пераварочваць ворыуны пласт i роуна араць па yciM пош. У Падзвшш ужывалася саха вщебскага тылу. Традыцыйныя прылады рыхлення - бароны. 3 падсечнай астэмай земляробства было звязана ужыванне найбольш арха>чнай бараны - вершалшы, ибо acrpoii Вершалша уяуляла сабой ствол елк!, сук! якой утварали завостраныя зубы. За боЛЫВ Тони! канец мацавал! пастронш, у яШя SanpaTaJli каня ц! вала. Аднак найбольш распаусюджанай у XIX ст. была так званая плеценая, або вязаная, барана, якую рабий з дубовых прутоу з защенутым! пам!ж hri дубовым! зубамт Яна выкарыстоувалася на стараворыуных землях i шырока бытавала амаль паусюдна у Беларуси

Вопрос 2. Роль скотоводства в хозяйстве населения. Превращение скотоводства в одно из основных занятий. С распространением земледелия появляется необходимость развивать скотоводство как подсобное хоз-во. Скотоводство известно ещё в эпоху мезолита, в неолите находят среди останков кости дом.животных. Если на терр.Поднепровья, Поозерья, Верх.Поддвинья жив-во практически вытесняет охоту и рыб-во, то на терр.Полесья несмотря на преобладание жив-ва охота и рыб-во занимают большой%в рационе жителей. Жив-во было как один из элементов занятий охотой. Первоначально одомашнен.жив.почти не отлич.от диких. С развитием зем-я потребность в продуктах увеличиласть. Превращ.жив-ва в гл.отрасль. В некоторых регионах, где пахотные земли были неудобны, жив-во превращ.в гяавн, а земледел.в подсобное. На землях, где много леса, жив-во стан.ведущ.

Вопрос 6. Жилище белорусов. Исходная планировка и её развитие. Элементы жилища. Да 60 - 70-ых гадоу XIX ст. вясковыя хаты у большасщ сваей был! яшчэ курным!. Яны мет глшабггныя курныя печы без комша; печ размяшчалася справа, радзей злева каля увахода. Кал! яе палил, дым iuioy на хату i выходзгу праз верхшк (дымнж,) - адтулшу у стол! щ верхн!х вянцах зруба за печкаи. Пасля палення верхшк закрывайся накрыукай щ мяшком з сенам. Хата мела высок! парог i шзюя дзверы, што спрыяла захаванню цяпла у з!мовы час. Тры невял!юя валакавыя акенцы зачынялюя на ноч драулянай засаукай. Падлога уяуляла сабой глгаабггны щ земляны ток, на яга летам у святочныя дш слалЗ аер. У вуглу каля печы знаходз1)^;ся качарэжшк- месца, дзе стаялз вит для каршкоу (ухваты), драуляная качарка, чапяла, памяло, мяцелка i шш. над вусцем печы, пад столлю, замацоувалася жэрдка, на якой сушыл! адзенне. Супраць печы каля увахода размяшчауся гаспадарчы кут ("бабш кут"), дзе каля дзвярэй стаяла кадушка для вады з конаукай, далей на лаве - драуляныя ведры, даенка, карцы, апалушю, сальнша, бельчык i шш. Над лавай на сцяне вюела кухоная палща з посудам, побач - лыжачгак. Каля самых дзвярэй на круку вюела паусядзенная верхняя вопратка (кажух, курта). Каля вугла печы, звернутага унутр памяшкання, знаходз1уся каневы стоуб (конь), што служыу апорай для спальнага намоста i меу пзуиае шмволша-абрадавае значэнне. Частку памяшкання ад тарцовай (кутняй) сцяны займау спальны памост - пол, тут ляжал! матрац (сяннж), пуховыя падушга, посщлк!; часам памост падзяляуся на дзве частю узорным тканым дываном. НЬкэй вокнау" уздоуж сцен уладкоувал! шырогая лавы, яюя сходзшея на noKyui. Покуць (красны кут) - найбольш шаноунае месца у хаце, асвечанае устошнвай традыцыяй духоунага жыцця. На покущ развешвал! абразы, убраныя узорным! ручнжам1, пучга асвечаных у царкве жытневых каласоу i трау. Найбольш устошввая сувязь у структуры штэр'ера - размяшчэнне покуц! па дыяганал! ад печы. Покуць С1мвал!чна атаясамл!волося з усходам i поуднем, у той час як процшеглы кут (дзе стаяла печ) - з заходам i поуначчу. На покуц! стаяу засланы абрусам стол. У з!мовыя вечоры хаты асвятлялюя лучынай, якую замацоувал1 у спецыяльным прыстасаванш - лучшку. Курньи печы паусюдна замянялюя на "чыстыя", ui "бельм", з дымаходам, нярэдка яны меш збоку, на краю прыпечка, кам1нак, што замяняу сабой светач: тут па вечарах палш асмол щ лучыну. У канцы XIX ст. у еялянсгам жышп усе часцей з'яулял1ся цагляныя печы. Павял^чьшся памеры вокнау, што мел) зашкленыя шыбы. Падлога масщлася цеезм щ дошкам), часам рабш падлогу на адной палавше хаты - ад покущ да печы, а прастора каля увахода (дзе размяшчауся "бабш кут") мела глшабггны ток.

Вопрос 7. Планировка двора. Типы поселений. Тыны сяд31бнай забудовы. На тэрыторьй Беларус1 бьш! распаусюджаны тыпы дварован пабудовы: замкнутая (вяночная), аднарадная (пагонная), двух-) трохрадная, Г-падобная (сцяжковая) i свабодная (рассеяная, з незвязаным1 пабудовам!). Замкнутая астэма: жылле i гаспадарчыя пабудовы размяшчалюя па перыметры двара. Да жылля прымыкал! хлявы, яюя у глыбЫ двара заканчвалюя адрыиай. Насупраць хаты ставил клець, да яе стасавалюя павець (для дроу i сельскагаспадарчых прылад), вазоуня. Нярэдка хлявы для буйной рагатай жывелы i евшей будавал! па адз^н бок двара, а канюшню i аучарню —па друп, побач з адрынай - сяншнай.Аднарадная с1стэма: пабудовы утвараюць адзшую аднарадную сувязь: следам за хатай i сенцам! размяшчал!ся клець або варыуня, павець, хлявы, адрына.У Падняпроу! i Усходнгм Палесс1 нярэдка сустракалася i Г-падобная (сцяжковая) забудова; звычайна тут услед за жыллем ставил клець, адрыну, хлявы. Псторыя узшкнення весак, мясцовы рэльеф, памеры, сацыяльны склад аказвал1 уплыу на ix забудову i план)роуку.

Вопрос 8. Двухуровневые и трёхуровневые постройки на основе традиционной планировки. Перспективы. Сядз1бны компекс складауся уласна з жылля (хата), клещ, св1рна, варыуш (стопка), склепа (пограб), павещ', адрыны для сена, абарога, гумна, сушн), лазш, хлявоу, студн!, вяндлярн!, рамеснай майстэрш i 1нш. Жылле характаразавалася той щ 1ншай план!роукай, стасункам! з падсобным? памяшканням1. Найбольш часта сустракалася двухкамернае жылле тыпу хата + сенцы Такая плагероука вядома са старажытных часоу. Часам у сенцах агароджвалася невял1кая камора (ui кладоука). Давол! распаусюджаным бьшо i трохкамернае жылле тыпу хата + сенцы + клець або хата + сенцы + хата. На поуначы Беларус! i на Палесс! часта сустракалася трохкамернае жылле хата + сенцы + варыуня (стопка). Плашроука жылога памяшкання нярэдка ускладнялася вылучэннем святлщы i кухш (хата + хата + сенцы; хата + кухня + сенцы). Часам пры уваходзе у сенцы звонку уладкоувалася пауадкрытыя галерэя - падсен! (падчэш) альбо ганак.

Вопрос 10. Одежда. Крои одежды, Шьми сарочкд сам* жанчыны. Кашул1 6buii розным) па Kpoi. Найбольш распаусюджаныя на Беларус! з плечавым1 устаукам) (пал1к, вустаука i 1нш.), пры дапамозе як!х жанчына злучала заднюю i пярэднюю полк\ (станшы). Был! таксама сарочк! туткападобнага крою. Асабл'тасць ix — адсугнасць плечавых швоу i уставах. Кавалак палатна адпаведных памерау перакладауся папалам, па цэнтру праразалася дз1рка для галавы i пазуха. Жаиочае адзенне: андарак! i спадщ'цы. Спаднщы звычайна шыл1 з палатна i насЫ у летнюю пару. Иснавали «рабеньгая» спадн1цы. Адсюлль i назва — «pa6iK». Андарак Л1чыу-ся адзеннем пераважна святочным. Трэба сказаць, што матэрыял для гэтага в)ду адзення ткал! толыа з высокаякаснай воуны, знятай у час стрыжк1 з хрыбта маладых авечак, таму яе яшчэ называл! «хрыбтовая» воуна. Спрадзеную белую воуну фарбавал1 у патрэбны колер. Вельм1 прыгожы выгляд меу андарак пасля арыпнальнага прасавання. Для гзтага андарак трэба было скласш у скла-дачю (па даужыш), на канцах завязаць, каб яны не разыходзшюя, пакласц! на услон, заслаць ручн1ком, а зверху пала-жыць гарачы, толью што вынуты з печы хлеб. Гафрэ атрымл1валася адмысловае. Святочныя xBapTyxi шыл1 як з палатна, так i з шарсцяной ткашны. Апошшя был1 звычайна аднатонным! (чырвоным1, чорным!.). Завяршау жаночы касцюм галауны убор, я и падкрэсл!вау рысы твару i упрыгожвау жанчыну. Галауным дзявочым уборам з'яуляуся вянок, а таксама спецыяльна вытканая павязка — «шырынка», якую дзяучына павязвала на галаву, астауляючы макушку («вяршок») непа-крьггай. Галауным уборам жанчыны - намётка. Найбольш распаусюджаным! бьш тонк1я намётк1 з кужэльнага палатна . Для намётак выкарыстоувауся самы лепшы кужаль, яга не толью абдз]рал! на рэдгам i густым грэбнях, але пры дапамозе спецыяльнай шчоти, зробленай са cbihoh шчащны, часал! над вадой да таго часу, пакуль на ваду не асядау нават пыл. А вось як с!мвал абярэга наметка 1снавала давол! доуга. Вядома, што каб вьпоикаць дождж у час засух!, жанчыны у адз!н дзень (або адну ноч) пав!нны бьш напрасщ, асна-ваць i выткаць намётку, якую вешал! у царкве.Хустка. Забеспячэнне адзеннем мужчын У халодную пару шыл1 штаны з чатырох-штовай шьняной або паусуконнай пра-жы. Некаторыя мужчыны па святах насЫ шаны з даматканага аднатоннага сукна (чорнага, карычневага). Поясам падпярэзвал! сарочк! i верхняе адзенне. На поясе заусё'ды мацавалася калЬа — невялш мяшэчак, у як(м мужчына naciy тытунь, грошы i !нш. [*еабходныя рзчы Был! яны тканым!, плеценым!, вязаным!. Мужчынсю касцюм дапауняла безрукаука (кам!зэлька i 1нш.), пашытая з даматкашны або вязаная. Што датычыць галауных уборау, то был! яны самым! разнастайным! як па матэрыялу, так i па форме. Мужчынсгая шапк! або заказвал! у спец. крауцоу, кал1 шапка была з аучыны, радзей з футра зайца, щ з сукна хатняга вырабу. Шырокае распаусюджанне мел! таксама валяныя шапю. Кожная еялянская сям'я забяспечвала сябе абуткам, яю пераважна быу плецены з лыка, лты, лазы i шш. Пяяш лапщ пераважна мужчыны. У канцы XIX — пачатку XX ст. выкарыстоувалася i кароткае верх-няе адзенне: кулек, кусёк, куртка, шнжак, паддзёука, сотка i !нш. Апранал1ся у яго як мужчыны, так ! жанчыны. Апрача верхняга адзення з тканш у беларусау шырокае распаусюджанне мела i адзенне з аучын — кажух, казачына. Кажух! был! белыя недублёныя i дублёныя карычневага колеру. Што датычыць колеру верх-няга адзення з тканш, то на Eenapyci яно было пераважна шэрага i белага колерау. З'яуленне верхняга чорнага адзення у ся-лянсюм асяроддз1 — з'ява болып позняя.

Вопрос 11. Материалы для изготовления одежды. Обработка льна и шерсти. Прядение и ткачество. Асноунай сыравшай для выра-бу тканш, прызначаных для адзення ся-лянскай сям'!, з'яуляуся лён Сеял! яго у кожнай еялянскай гаспадарцы. У заможных гаспадарках лён вырошчвауся не толью для асаб!стых патрэб, a i на продаж. Вырошчванне, апра-цоука i падрыхтоука лену да ткання звя-зана з вял1кай i цяжкай працай, прычым пераважна працай жанчын. Мужчына толью арау, сеяу лён. Жанчыне трэба было яго прапалоць, i не адз!н, а абавяз-кова два разы. Таму што, каш у лёне было пустазелле, тады яго вельм! цяжка рваць, да таго ж i валакно атрымл1валася невысокай якасц!. Брал! (рвал!) лён жанчыны у другой палове жшуня Вязал! у снапю ! ставш ix у ради або «кучю». Высахшыя галоуга абхвал! драуляным пранжам (прач, валёк, пральнш i шш). Для змякчэння льняной саломга лён pacuijiaui. Падб1рал! пасля таго, як драунша легка аддзялялася ад валакна. Увосень, Kani ужо закончаны па-лявыя работы, кожная гаспадыня пачы-нала uepui (мяць) лён. У замож-ных гаспадарках выкарыстоувал!ся льно-мяльныя машыны. Асноуная ж маса ся-лянак церл! лён пры дапамозе традыцый-най прылады — цернщы (мялка, мял1ца, мяльнща). Справай жаночых рук была i далейшая апрацоука валакна: трапанне, часанне (абдз1ранне). Абадраушы валак-но на грабян!, жанчына, Kani ёй трэба было тонкае палатно, напрыклад на на-мётк!, часала яго яшчэ спецыяльнай шчот-кай, зробленай са свшой шчащны. Каб атрымаць высокаякасны кужаль, яго часал! яшчэ «на ваду». Але рабЫ гэта далека не усе гаспадын!. Для вырабу тканш выкарыстоувалася таксама воуна. Яна !шла пераважна на уток. Вымытую воуну сушыл!, скубл), часаш на шчотках ц! у вауначосках. Лён ! воуну прал1 пераважна уручную. Гэта вельм! адказны працэс, бо ад таго, якая пража, залежал! якасць i знешн1 выгляд будучага адзення.Пачынал! прасц1 у П!л1пауку. Kani дж станавЫся каротюм!, а ночы доупм!, дзяучаты зб!рал!ся на еячорга. Вопытныя жанчыны прал! ку-жаль. Маладым дзяучатам давярал1 npacut зрэб'е. Прал! уручную пры дапамозе верацяна ! на калауроце. /Да Каляд трэба было управщца з прадз1вам. Адьший Каляды, жанчыны крыху адпачьш! i у Вял!к! пост сядал! за кроены. Праца гэта адказная i цяжкая. За лета ад працы i поту адзенне зношвалася, асабл!ва са-рочга, таму за з\му кожная жанчына ста-ралася не тольк! выткаць палатно, a i па-шыць з яго патрэбнае адзенне. Гаспадыня разл1чвала, кольк! трэба выткаць кужа-лю, зрэбнага палатна i !нш. Пры гэтым старалася зраб!ць усе прыгожа, якасна. На Бела-pyci з даун!х часоу был! вядомы пралл! высокага класу, як1х называл! тонкапрадз!цам!. Н!тк! прал1 тольк! пры дапа-мозе верацяна, бо, як л1чыл1 жанчыны, з кужалю, спрадзенага на калауроце, атры-мл!валася крутая» пража ! пры снаванн! часта скручвалася. Ткал! HaMeTKi у два н!ты. Наткаушы намётку патрэб-нага памеру, жанчына пера-тыкала яе дзвюма-трыма nnaaxiMi ц! узор-ным! палоскам!. Праткаушы сантыметрау' 10—15, яна зноу затыкала так1я ж па-лоск1, што служыла пачаткам наступнай намётю.