41Басса Дарки,Агрессияны анықтау әдісі.. Агрессия күйін диагностикалау
«Агрессия» термині қазіргі кезде кең мағынада қолданылады. Сондықтан да оның жекелеген мағыналарын бөліп шығаруда қажет етеді. Көптеген авторлар өздерінің зерттеулерінде агрессия мен агрессивтілікке әр түрлі анықтама береді: «өзінің жерін қорғау» (Лоренц, Арни); жеке тұлғаның адамды қоршаған ақиқаттылыққа жауластық реакциясы (Хорни, Фромм); Агрессия мен фрустрацияны байланыстыратын теориялар кең көлемде таралда (Маллер, Дуб.Доллард);
Агрессияны жеке тұлғаның қасиеті ретінде түсінуге болады. Агрессивтіліктің сапалық және сандық сипаттамасы бар. Барлық қасиеттер сияқты ол әр түрлі деңгейлермен ерекшеленеді. Әрбір жеке тұлғаның белгілі бір деңгейде агрессивтілігі бар. Оның жоқтығы пассивтілікке, конформділкке және т.б. алып келеді. Агрессивтілік өздігінен субьектіні саналы түрде қауіпті етпейді, өйткені ол бір жағынан агрессивтілік пен агрессия арасындағы байланыс қатаң емес, ал екінші жағынан саналы қауіпті агрессия акітісі ретінде қабылдамауы мүмкін. Сыртқы тәжірибелік іс-әрекеттер ұқсас болуы мүмкін, алайда олардың мотивациялық компоненттері тікелей қарама-қарсы.
А.Басс және А.Дарки өздерінің сауалнамаларын құру барысында келесі реакция түрлерін көрсетіп кетті:
1. Физикалық агрессия – басқа адамға бағытталған физикалық күш.
2. Жанама агрессия – басқа адамға тікелей бағытталмаған немесе ешкімге бағытталмаған күрт туған агрессия.
3. Тітіркенушілік – кішкентай тітікену өзінде кері сезімдерді көрсетуге даярлық (ашуланшақтық, дөрекілік);
4. Негативизм – мінез-құлықтағы оппозициялық күй пассивті қарсылықтан қалыптасқан заңдылықтар мен дәстүрлерге қарсы күреске дейін жеткізетін күй:
5. Өкпелеу – қоршаған адамдарға деген нақтылы және ойдан шығарылған іс-әрекеттерге қызғанушылық пен жеккөрушілік;
6. Күдіктенушілік – адамдарға қатысты сенбеушілік және сақтықтан басқа адамдар зиян келтіруде жоспарлайды дегенге сенушілік.
7. Вербальді агрессия – негативті сезімдірді форма (айқай) арқылы және сонымен бірге сөздік жауаптар мазмұны арқылы (қорғау) көрсету;
8. Кінәні сезіну – субьектінің өзінің жаман адам екендігіне сенімділігі сонымен бірге ар-ұятының жоқтығы сезіну;
Сауалнама 75 тұжырымдардан тұрады оған зерттелуші
«ия» немесе «жоқ» деп жауап береді.
С А У А Л Н А М А
|
Кейбір уақытта біреуге кесір жасау ниетімнен қайта алмай қаламын. |
ия жоқ |
|
Кейде ұнатпайтын адамдарым жайлы өсек айтамын |
ия жоқ |
|
Мен тез ашуланамын, бірақ тез басыламын. |
ия жоқ |
|
Егер менен жақсылап сұрамаса, мен оның өтінішін орындамаймын. |
ия жоқ |
|
Маған тиісті нәрсеге, мен әрдайым ие бола бермеймін. |
ия жоқ |
|
Менің сыртымнан адамдар не айтатынын мен білемін. |
ия жоқ |
|
Егере мен достарымның мінез-құлқын мақұлдамасам, мен оларға оны сездіремін. |
ия жоқ |
|
Мен біреуді алдағанымда арымның мазаланғанын басымнан кешемін. |
ия жоқ |
|
Менінше, мен адамға қол көтере алмаймын. |
ия жоқ |
|
Мен ешқашан, заттарды лақтыратын дәрежеге жейін ашуланбаймын. |
ия жоқ |
|
Мен әрқашан біреудің кемшіліктеріне мән бере бермейймін. |
ия жоқ |
|
Егер де маған бекітілген ережеге ұнамаса, мен оны түзегім келеді. |
ия жоқ |
|
Басқалар әрдайым қолайлы жағдайларды пайдалана біледі. |
ия жоқ |
|
Мен күтпегендей адамдар маған неғұрлым достықпен қараса мен адамдардан өзімді сақ ұстаймын. |
ия жоқ |
|
Мен адамдармен жиі келісе бермеймін. |
ия жоқ |
|
Кейде менің басыма өзім ұялатын ойлар келеді. |
ия жоқ |
|
Егер кімде-кім мені бірінші болып ұрса, мен оған жауап бермеймін. |
ия жоқ |
|
Мен ашуланған кезде есікті қатты жабамын. |
ия жоқ |
|
Мен сырттан қарағандардан ашуланшақпын. |
ия жоқ |
|
Егер кімде-кім өзін бастықпын деп есептесе, мен оған әрқашанда қарсы тұрамын. |
ия жоқ |
|
Менің тағдырымы, өзімді қамықтырады. |
ия жоқ |
|
Менің оймша, мені көп адамдар жақсы көрмейді. |
ия жоқ |
|
Егере адамдар менімен келіспесе, мен міндетті түрде сол пікір-таласқа түсемін. |
ия жоқ |
|
Жұмыстан жалыққан адамдар, кінәні сезінуі керек. |
ия жоқ |
|
Кім маған және менің жанұүяма тіл тигіссе, мен ұруға дейін барамын. |
ия жоқ |
|
Мен дөрекі әзілдеуге қабілетті емеспін. |
ия жоқ |
|
Егер мені мазақ қылса, мен ашуланамын. |
ия жоқ |
|
Адамдар өзінен бастық жасағанда, олар таңданбау үшін қолымнан келгенін жасаймын. |
ия жоқ |
|
Мен апта сайын, өзіме ұнамайтын адамдарды көріп тұрамын. |
ия жоқ |
|
Көптеген адамдар мені көре алмайды. |
ия жоқ |
|
Аадамдардың мені сыйлағанын талап етемін. |
ия жоқ |
|
Өзімнің ата-аналарыма аз жақсылық жасағаным мені қинайды. |
ия жоқ |
|
Мені әр кезде ашуландыратын адамдарға «өзім білемін» деп айтуға тура келеді. |
ия жоқ |
|
Мен ашуланудан ешқашан көңілсіз болмаймын. |
ия жоқ |
|
Маған тиесілі дәрежеден нашар қатынас туындаса мен ренжімеймін. |
ия жоқ |
|
Егере де кімде-кім мені өзінен шеттесе, мен көңіл аудармаймын. |
ия жоқ |
|
Мен мұны көрсетпесемде, мені қызғаныш билейді. |
ия жоқ |
|
Кейде менің ойымша, маған күлетін сияқты. |
ия жоқ |
|
Мен ашулансам да, «мықты» сөздерге сүйенбеймін. |
ия жоқ |
|
Мен күнәмнің кешірілгенін қалаймын. |
ия жоқ |
|
Тіпті біреу мені ұрса да, мен сирек жауап қайырамын. |
ия жоқ |
|
Менің ойымша болып шықпаса, кейде мен ренжіп қаламын. |
ия жоқ |
|
Кейбір адамдар мені өзінің бір қатысуымен ашуландырады. |
ия жоқ |
|
Менің шынымен жек көретін адамдарым жоқ. |
ия жоқ |
|
Менің принципім: «ешқашан біреулерге сенбеу» |
ия жоқ |
|
Егер мені біреу ашуландырса, мен ол туралы не ойлайтынымның бәрін айтуға дайынмын. |
ия жоқ |
|
Кейінірек өкінетін, мен көп нәрсе жасаймын. |
ия жоқ |
|
Егер мен ашулансам, мен біреуді ұра аламын. |
ия жоқ |
|
Мен балалық шағымнан ашуымның сыртқа шыққанын көрсетпеймін. |
ия жоқ |
|
Мен әрдайым өзімді жарылайын деп тұрған оқ-дәрі бөшкесі сияқты сезінемін. |
ия жоқ |
|
Менің не сезінетінімді бәрі білсе, мені бірге жұмыс істеуге қиын адам деп есептер еді. |
ия жоқ |
|
Мен әрқашан адамның маған жағымды бір нәрсе жасауын құпия себептер мәжбүр етеді деп ойлаймын. |
ия жоқ |
|
Егере біреу маған айқайласа, мен де айқайлап жауап қайтарамын. |
ия жоқ |
|
Сәтсіздіктер менің көңілімді қалдырады. |
ия жоқ |
|
Мен басқалармен жиі де, сирек те төбелеспеймін. |
ия жоқ |
|
Мені қатты ашу қысып, қолыма түскен заттарды сындырғанымды мен есіме түсіре алмаймын. |
ия жоқ |
|
Кейде мен төбелесті бірінші болып бастауға дайын екенімді сезінемін. |
ия жоқ |
|
Мен кейде өмірдің маған деген әділетсіздігін сезінемін. |
ия жоқ |
|
Алғашында мен адамдардың көпшілігі шын айтады деп ойлайтынмын, бірақ қазір оған сенбеймін. |
ия жоқ |
|
Мен тек ашуланғандықтан ғана ұрысамын. |
ия жоқ |
|
Мен дұрыс жасамасам, мені ар-ұятым қинайды. |
ия жоқ |
|
Мен өз құқымды қорғау үшін, қара күш жұмсудан тайынбаймын. |
ия жоқ |
|
Кейде мен өз ашуымды, үстелде жұдырықпен ұру арқылы көрсетемін. |
ия жоқ |
|
Маған ұнамайтын адамдармен, мен дөрекілеу қатыната боламын. |
ия жоқ |
|
Маған зиян келтіретін жауларым жоқ. |
ия жоқ |
|
Егер біреуді орнына қою керек болса, мен оны орнына қоя алмаймын. |
ия жоқ |
|
Мен дұрыс өмір сүргенімді жиі ойлаймын. |
ия жоқ |
|
Мені төбелесуге дейін апаратын, адамдарды мен білемін. |
ия жоқ |
|
Мен ұсақ нәрсеге бола ренжімеймін. |
ия жоқ |
|
Мені ашуландырғысы және тіл тигізгісі келетен адамдар жайлы ойлар маған сирек келеді. |
ия жоқ |
|
Мен жиі ескерту жасағанымен, оны іске асырмаймын. |
ия жоқ |
|
Мен соңғы кездері мылжың бола бастадым. |
ия жоқ |
|
Ұрыс кезінде мен әрдайым дауысымды көтеремін. |
ия жоқ |
|
Мен адамдарға деген өзімнің жаман қатынасымды жасыруға тырысамын. |
ия жоқ |
|
Мен дауласып жатпай-ақ келісе саламын. |
ия жоқ |
Жауаптар 8 шкала бойынша бағаланады:
Физикалық агрессия: «ия» -1 «жоқ» -0: 1,25,31,41,48,55,62,68; «жоқ» -1, «ия» -0: 9,7;Қарсыласу көрсеткіші 5 және 6 шкалада, ал агрессиялық көрсеткіш (тікелей және мотивациялы) 1,3,7 шкаладан көрінеді.
Агрессияның норма көрсеткіші 21±4, ал қарсыласу көрсеткіші – 6,5-7±3 тең болғанкезде көрінеді.
Әдістемені қолдана отырып агрессиялық жеке адам қаиеті, ал агрессия мінез-құлық негізі ретінде түсінуге болады. Сондықтан Басс-Дарки сауалнамасын басқа әдістемелермен бірге байланыстырып қолдану керек: психикалық күйдің жеке тұлғалық тесті (Кеттел) жобалау әдістемелері (Люшер) және т.б.
Диагностикалық әдіс жүргізілгендігі туралы
Хаттама
Зерттеу жұмысының мақсаты: Адам мінезінің эмоциялық ерекшеліктерін анықтау, агрессия күйін диагностикалау.
Қолданылған әдістеме: Басса – Дарки әдістемесі
Өткізілген уақыты: 17.02.14ж
Қатысқаны: 22
Зерттеуші: Байрғалиева Л.Н
42
43.Айзенктің темпераментті анықтау тесті 57 сұрақтан тұрады.Нұсқау: Сізге өзіңіздің тәртібіңіз және сезім ерекшеліктеріңізге байланысты бірнеше сұрақтар беріледі. Әр сұрақтың тұсында «ИӘ» немесе «ЖОҚ» жауабы үшін орын қалдырылған.Тез және мұқият жұмыс істеуге тырысыңыз. Бір сұраққа ойланып, кеп уақыт жұмсаудың қажеті жок. Сіздің тез қайтарылған жауабыңыз кымбат. Барлық сұрақтарға бірнеше ғана минут арнағаныңыз жөн. Еш сұрақ жауапсыз қалмасын. Парақты аударып, жұмысқа кірісіңіз. Тез қимылдаңыз және жауаптың «жақсы», «жаман» болып бөлінбейтіні естен шықпасын. Бұл Сіздің ақыл-ой немесе қабілет сыны емес, тек темперамент ерекшеліктеріңізді анықтау ғана.
Нәтижелерін өндеу:
Сұрақтар тізбегін қорытындылау үшін белгілер. 1) «Жалған» өлшемі: