Глоссарий по ДМ

(Сравнение) салыстыру.

1 зиянды ақырдың болу мүмкіндігі бар науқастар саны. Ол зерттеу қауіпі көрсету үшін қолданылады.

1 пайдалы ақырдың болу мүмкіндігі бар науқастар саны. Зерттеудің тиімділігін көрсететін әдіс. Преваленске тәуелсіз зерттеу нәтижесін көрсеткен қатысты тәуекелден ерекшеленеді, әғни төменгі тәуекелдің айтарлықтай азаюын көрсете алады. Мысалы, 2%-дан 1%-ға дейін.

1-бақылаулық сынақтық Кокрандық регистрі (CENTRAL)

1қадам. Кокрандық электронды кітапхана кокрандық шолу (The Cochrane Library негізі), үздік жүйелік шолу ретінде танылған және қатаң жоспарланған әдебиеттер мен, аз танымал ақпарат көздері, медициналық журналдары негізделген.

• 1реттік дозасы көтере алу;

2қадам. Medline және EMBASE Medline-ға қаралғанда пробаланған іздеу стратегиясын (ең алғаш Канадалық Макмастер Университетінде жасалынған) қолданған жөн.

2-Соңғы 3 жылға іздеу (Medlins)

3Е концепциясы әсерлілік /әрекеттілік/ пайда. Жеке науқас, науқастар популяциясы және жалпы қоғам үшін пайда.

3-Компакт-дискідегі ақпараттар базасы Best Evidence/

5 жылдық тірі қалушылық көрсеткіші: ауру ағымында нақты сәттен бері 5 жылдық өмір сүрген аурулер саны, мысалы, нақты әдіспен диагноз верификациясынан кейін.

• Comparison (сравнение – салыстыру) – Ұстаным қандай?

• Intervention (араласу) – науқасқа қатысты не жасалып жатыр немесе науқаста қандай жағдай орын алған?

Medscape – үздіксіз медициналық білім беру мен MEDHNE-ды қамтыған жалпы медицина дәрігерлеріне арналған тігін ресурстардың бірі. (сайт)

NHS-бірнеше мамандықты дәрігерлерге (дәрігер – стоматолы, жалпы мидың дәрігерлері, госпиталді жүйедегі дәрігерлер) іздеуді ұсынады.

• Outcomes (Ақыр) – Біз және науқас шамалайтын қандай нәтиже маңызды және неге жеткізміз келеді?

• Population немесе patient (Популяция немесе науқас) – кім туралы айтылып жатыр?

Абсолютті тәуекелдің жоғарылауы – емдеу және бақылау топтың арасындағы жағымсыз ақырының жиілігіндегі арифметикалық айырмашылық.

Абсолютті тәуекелдің төмендеуі. Теріс нәтижелердің тәжірибелік және бақылау топтарының арасына қатысты жиілігінің арифметикалық айырмашылығы. Оң нәтижелерді бағалауда, оң нәтижелердің жиілігінің өсуі көрсеткіші осы мағынаға ие.

• Авторлар тізімі

Активті зерттеу – медициналық араласу әсері зерттеледі (диагностика тәсілі, ем немесе профилактика, көмекті ұйымдастыру әдісі).

• Ақпараттық статистикалық анализі

Ақыры Қандай нәтижелерді бағалау қажеттігін анықтау (аурушылдық, өлім көрсеткіші).

Араласу.

Аурудан өлім көрсеткіші – нақты халық санына осы аурудан өлген адам саны (М, 100 000)

Ашық зерттеу-науқастардың бөліну топтары барлығына белгілі зерттеу.

• Әдебиеттер.

• Әдістеме

Әр науқасқа қатысты сұрақты нақты құрастыру маңызды, себебі ол проблеманы жақсырақ ойлап түсінуге, шешіміне қандай ақпарат қажет екендігін көрсетеді. Қойылған сұраққа жауап табуға қажетті дәлелдер типін анықтау қажет. Егер сұрақты нақты құрастырсақ, іздеуді нәтижесі ететін терминді алуға болады. Осының нәтижесі нақты науқасқа қатысты керекті дәлелдерді табу мүмкіндігі жоғарылады.

Әрекеттілік, идеалды әсерлілік. Эффективтік бағасы, «идеалды жағдайда»алынған клиникалық зерттеудің араласуы.

Бақылау зерттеу – науқастар тобнда,ы зерттеулер ақыры мен бақылау топтағы зерттеулер ақыры салыстырылады; параллельді бақылау қолданылатын; сыртқы бақылау қолданатын зерттеу.

Бақылау зерттеу. Нәтиженің әсері бақылау зерттеу нәтижесінің әсерімен салыстырылатын клиникалық зерттеу. Кеңірек айтқанда, мүмкін болатын қателерді бақылауда қолданылатын зерттеу.

Бақылау зерттеудің Кокрандық регистрі – РБЗ-ге сілтеме (ақпараттар базасы мен журналдардан алынған).

Бақылау тобы, салыстыру тобы. Салыстырмалы зерттеу барысында, әсерлілік және қауіпсіздікті (салыстыру препаратын) қабылдайтын науқастар тобы.

Бақылау. Медициналық аралаудың қолданылуына байланысты теріс әсердің жинағы әдетте, дәрілік заттар.

Бақылаумен салыстыру зерттеуі. Клиникалық жағдайлардың арасындағы байланыс пен қандай да бір факторлардың болуын (экспозиция) зерттейтін аналитикалық зерттеу. Бұндай зерттеу құрылымы түрлі аурулардың және жағдайлардың себебін анықтауды мақсат етіп алады.

• Бақылаусыз зерттеу.

Биостатистика – эпидемиологиялық зерттеудің маңызды ғылыми құралы болып табылатын. Биология мен медицинадағы статистикалық әдістер.

Болжам - сұрақтар науқастың болашақ жағдайына, өмірінің осы немесе басқа әрекетте таңдағандағы ұзақтығы мен сапасына байланысты.

Болжам. Аурудың пайда болу мүмкіндігін, шынайлығын, ағымының ауырлығы емдік процедуралардың немесе басқа жағдайлардың өту нәтижесі жайлы алдын ала бағдарлау.

Булева логика. ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ЖОҚ операторлары арқылы іздеу аймағын кеңейту немесе тарылту мақсатында түсініктерді байланыстыру үрдісі.

• Бұл нәтижелерге сенуге болама?

• Бұл нәтижелердің мағынасы неде?

• Біздің тәжірибемізде қолдануға бола ма?

Бірсәтті зерттеу – қатысушылардың немесе зерттеу объектиісіне 1 реттік тексеру жүргізіледі.

Гетерогенділік – кездейсоқ қатеге немесе зерттеу дизайнның айырмашылықтарына, қатысушылар, мінездемесіне байланысты зерттеулер арасындағы айырмашылықтарға, клиникалық бағалауға шартталған, жеке зерттеулерден алынған, әсер бағаларындағы айырмашылық.

Дәлелдерді ақпарат (зерттеу) түрлі формаға ие: ошақты орталықты қамтитын кең масштабы РБЗ-ден бастап, медициналық қызмет көрсету жағдайындағы кішігірім зерттеулерге дейін. Ақпараттың сапалылығына бағалау өзгерісте болады, бірақ 3 сұраққа жауап беру кез-келген жағдайда міндетті.

1. Дәлелді ақпараттарды енгізу мен интеграцияны суреттейді (4 қадам), сонымен қатар персоналды және клиникалық аудит (5 қадам).

Дәлелді медицина – сапалы дәлелді клиникалық зерттеудің нәтижелерін нақты науқасты емдеуде қолдану.

Дәлелді медицинаның 2-ші сатысы.

Дәлелдік деңгейінің Д шкаласы.

Дәлелдік деңгейінің С шкаласы.

Дәлелділік деңгейінің А шкаласы.

Дәлелділік деңгейінің В шкаласы.

Дәлелдің нақтылығы, сенімділігі мен релеванттылығын критикалық бағалау.

Диагностика – дәлдік деңгейінің қатысты және нақты тесттің клиникалық пайдасына байланысты (нақты пациентке осы тест қажетті мөлшерде пайда әкеледі ме) сұрақтар. Нақтылық эталон ретінде қарастырылатын стандартты тесттің нәтижелері мен тест нәтижелесінің сәйкестігімен бағаланады.

ДМ-нің 3-ші сатысы.

ДМ-нің 4-ші сатысы.

ДМ-нің 5-ші сатысы

Егер, 100 адамнан құралған топта жағдай қатысты жиілігі 0,20 болса, 20 адамда ол жағдай бар, ал 80 адамда жоқ, мүмкіндік 20/80 немесе 0,25-ке тең болады.

Ем (терапия) және алдын алу (профилактика) – науқасты емдеуге қатысты (аурудың ағымын өзгертуге бағытталған іс-әрекет) және түрлі зерттеу әдістерінің нәтижелерін болжауға қойылатын сұрақтар. Бұл топқа профилактикаға байланысты сұрақтар да кіреді.

ЖӘНЕ (Aspirin and bluding)

Жеке зерттеудің нәтижелерін талдаудың сүқұйғыш тәрізді диаграммасы. Диаграмма, тек зерттеудің оң нәтижелеріне байланысты жүйелік қателерді анықтауға және ашық көрсетуге мүмкіндік береді.

• Жоғары сапалы когортты зерттеу немесе жүйелік қатенің пайда болу мүмкіндігі өте төмен ЖБЗ.

Жоғары сапалы мета-анализ, жүйелік бақылау немесе жүйкелік қатенің пайда болу мүмкіншілігі өте төмен үлкен РБЗ, нәтижесі өмір сүріп жатқан популяцияға таралуы мүмкін.

ЖОҚ (Trauma not intoxication).

Жұптастыру – негізгі топтағы әр қатысушыға бақылау тобындағы 1 қатысушы сай болатын, әдетте белгілі бір жалпы белгілермен таңдалатын клиникалық зерттеуге топтарды құрастыру әдісі.

Жүйелік бақылауды іздеудің стратегиясы

• Жүйелік қатенің туу мүмкіндігі жоғары емес және өте төмен РБЗ, нәтижесі өмір сүріп жатқан популяцияға әлбетте таралмайды.

• Жүйелік қатенің туу мүмкіндігі жоғары емес РБЗ, нәтижесі өмір сүріп жатқан популяцияға таралуы мүмкін.

Жүйелік шолу. Стандартты әдістермен шығарылған, нақты 1 жеке формаланған проблеманың зерттеу нәтижелерін таныстыру, көбіне мета-анализ, колдану арқылы медицинада емдік және қарсы әсерлерді бағалау үшін қолданылады.

Жүйкелік бақылауды іздеудің стратегиясы:

Зерттеу дизайны (study design)-зерттеудің мінездемелік ерекшеліктерін сипаттамасымен орындау реті және құрылымы.

Зерттеу дизайны. Зерттеуді ұйымдастырудың құрылымы, сызбасы.

Зерттеу нәтижелерін бағалау. Оны қойылған сұраққа берілген жауапқа байланысты жүргізеді. Өзгерістер күтілген нәтижеге жеткізеді ме? Ғылыми –негізделген тәжірибені қолдану үрдісінде қандай пайда болады?

• Зерттеу нәтижесі

Зерттеудің дәлелдігінің деңгейлері. І деңгей Мета анализ РБЗ немесе ең болмағанда бір сапалы РБЗ.

Зерттеудің дәлелдігінің ІУ деңгейі. Тәжірибелік комитеттің есебі немесе құрметті беделділердің клиникалық тәжірибесі мен пікірі.

Зерттеудің дәлелдігінің ІІ деңгейі. Минимум бір жақсы ұйымдасқан рандамизациялыз бақылаулық зерттеу немесе квазитәжірибелік зерттеу (когортты зерттеу)

Зерттеудің дәлелдігінің ІІІ деңгейі Тәжірибелік емес зерттеулерін.

• Зерттеудің негіздемесі

Инструменттер мен зерттеудің нәтижелерін қолданысқа енгізу үшін қолдану нұсқаулары болады. Олардың ішінен нақты жағдайға қажетті оптималдысын таңдау қажет.

Каппа-индекс. Келісім критериі, кездейсоқ келісімсіз мүмкіндігіне коррекцияланған. Мысалы, рентгенограмманы бағалаудағы 2 дәрігер арасында.

КБТ (критикалық бағаланған тақырыптар) – бұл критикалық пробаланған бекітулер, тақырыптар, хабарламалар, олар эксперттік бағалаудың өтуі тиіс.

КБТ-дың 4 элементі мен 5 қадамы.

Кездейсоқ әсер моделі – мета-анализдің статистикалық моделі, зерттеудегі зерттелетін эффект әрқилы деп есептеледі. Бұл модель бойынша әдістің жалпы бағасы төмен, ал тұрақты эффекттер моделін қабылдағанда жоғары болады.

Кездейсоқ қате – жеке бақылау нәтижесінің ауытқуынан пайда болады. Кездейсоқ вариация зерттеудің кез-келген этапында зерттелетін адамдардың немесе жануарлардың биологиялық қасиеттерінің индивидуалды өзгеруіне байланысты немесе кездейсоқ өлшеу қателері мен таңдау көлемінің жеткіліксіздігінен көрініс береді.

2. Клиникалық бағалаудың 1-ші бөлімін суреттеу (3а қадам);

Клиникалық зерттеу хаттамасы-зерттеудің өткізу жоспары сипатталатын, зерттеудің әдістері мен өткізу реті, қаржыландыру реті, қатысушылар құқығын қорғау сипатталатын негізі құжат.

Клиникалық зерттеу. Зерттеудің ерекше түрі, оң және теріс әсерді анықтау мақсатында адамға медициналық көмектің әсерін жүйелі бағалауға арналған.

3. Клиникалық практикалық жағдайды сипаттайды, қойылған сұрақ (1қадам), сонымен қоса іздеу нәтижелері (2 қадам); ,

Клиникалық сынақтық 2-ші фазасы – егер дәрілік зат қауіпсіз және жақсы көтере алатындай болса, КС 2-ші фазаға өтеді. КС бұл фазада қатысушылардың санының көп болуын талап етеді. (100-300), бірақ зерттелуші активті зерттелетін заттың ингредиенті арналған аурумен қаралуы тиіс.

Клиникалық сынақтың 1-ші фазасы. Болжамды бағаланған потенциалды дәрілік заттың (активті компонент) адамдарда бірінші сыналуы. Әдетте, мұндай сынақтар өз еркімен ерікті сау адамдардың кішігірім тобында (100 адамға дейін) өткізіледі. Зерттеледі:

Клиникалық сынақтың 3-ші фазасы –егер дәрілік зат әсерлі және қауіпсіз болса (2фазада), ол 3-ші фазада зерттеледі. Клиникалық сынақтың 3-ші фазасында нақты жоспарланған, дәрілік зат медициналық қолданысқа рұқсат етелген жағдайда қолданылатын шарттарға жақын жағдайды талап етеді. Бұл фазада клиникалық сынақта бірнеше жүзден,бірнеше мыңға дейін науқастар қатысады.

Клиникалық сынақтың 4-ші фазасы зерттеу дәрілік зат анықталған көрсетілімдері бойынша тіркеліп, науқастарға қолжетімді болғанда өткізіледі. Бұл пост-маркертингтік зерттеу көптеген үлкен клиникалардың базасында, үлкен көлемдегі қатысушылармен әсер өлшемін анықтау үшін, басқа препараттармен салыстыру және қабылдаудың жаңа режимі анықтауға, жаңа кері әсерлерді табу үшін өткізіледі.

Клиникалық эпидемиология – болжамның нақтылығын қамтамасыз ету үшін науқас топтарын зерттеуде қатал ғылыми әдістерді қолдана отырып, аурудың клиникалық ағымын жеке жағдайда зерттеуге негізделіп, нақты әр жағдайда болжам жасауға мүмкіндік беретін ғылым.

• Когортты зерттеу немесе ЖБЗ, немесе жүйелік қатенің туу мүмкіндігі жоғары емес рандолизациясыз бақылаулы зерттеу, нәтижесі өмір сүріп жатқан популяцияға таралуы мүмкін.

• Когорттық зерттеулердің жоғары сапалы жүйелік бақылау немесе ЖБЗ

Кокран Бірлестігі туралы. Кокран Бірлестігі туралы турлі бөлімшелердің байланыстарын қамтиды.