2011-2012 Жылдарға арналған инвестициялық бағдарламасына сай электр қуатын тұтынудың кәсіпорын болжаған көрсеткіштері

Көрсеткіштер	2010жыл	2011жыл	2012жыл
Желіге жіберілген қуат, млн.кВт/сағ.	2050	2050	2050
Техникалық жоғалтулар, %	18,69	18,4	18,11
Техникалық жоғалтулар, млн.кВт/сағ.	383,145	377,200	371,255
Шаруашылық қажеттіліктерге кеткен электр қуаттары, млн.кВт/сағ.	5,23	6,557	6,557
Пайдалы электр қуатын жіберу, млн.кВт/сағ.	1661,6	1666,2	1672,2

кәсіпорын мәліметтері негізінде автормен құрастырылған

Кәсіпорынның актив балансы ұзақмерзімді және ағымдағы активтерден тұрады және 2008-2010 жылдар аралығын қамтиды.

Кесте 7.

Кәсіпорынның актив балансының жағдайы (мың теңге) [28;29]

АКТИВТЕР	2008 жыл	2009 жыл	2010 жыл
Ұзақмерзімді активтер
Негізгі қаражат	9,830,479	9,807,156	10,115,620
Инвестициялық қозғалмайтын мүлік	2,023	1,927	1,830
Берілген аванстар	-	56,141	7,189
	9,832,502	9,865,224	10,124,639
Ағымдағы активтер
Тауарлы-материалдық қор	172,814	124,972	121,406
Саудалық дебиторлық қарыз	115,742	69,952	398,056
Берілген аванстар	66,819	29,253	-
Өтеуге кеткен салық	9,807	16,448	-
Басқа да ағымдағы активтер	33,888	13,325	6246
Ақша қаражаттары	38,278	10,694	41520
	437,348	264,644	567,228
Барлығы	10,269,850	10,129,868	10,691,867

кәсіпорын мәліметтері негізінде автормен құрастырылған

Ақша қаражаттары қозғалысын көру үшін Кәсіпорынның операциялық қызметін, инвестициялық қызметін, қаржылық қызметін талдай отырып, ақша қаражаттарының жыл соңы мен басы аралығындағы қозғалысын байқауға болады (8-кесте).

Кесте 8.

Кәсіпорынның ақша қаражаттар қозғалысы, мың теңге [28;29]

	2008 жыл, мың теңге	2009 жыл, мың теңге	2010 жыл, мың теңге
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ:
Ақша қаражаттарының түсімі:
Қызмет көрсету	4,230,032	4,421,941	5,245,518
Алынған аванстар	28,394	75,466	38,848
Басқа да түсімдер	153,767	237,860	346,370
	-	4,735,267	5,630,736
Ақша қаражаттарының шығуы:
Жабдықтаушыларға тауар мен қызмет түрлері үшін төлемдер	2,087,412	2,276,123
Еңбек ақы төлемдері	976,981	988,044	2,824,014
Басқа да бюджетке төлемдер	545,380	489,097	1,325,088
Корпоративті табыс салығы	7,033	3,253	874,247
Берілген аванстар	664,532	794,555	514,419
Басқа да төлемдер	71,589	10,359	23,707
	4,352,927	4,561,431	5,561,475
Операциялық қызметтен түскен таза ақша қаражаттары	59,266	173,836	69,261
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ:
Ақша қаражаттарының шығуы:
Негізгі қаражатты сатып алу мен ұзақмерзімді активтерді сатып алуға берілген аванстар	17,200	102,720	122,233
Инвестициялық қызметте қолданылған таза ақша қаражаттары	(-17,200)	(-102,720)	(-122,233)
ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТ:
Ақша қаражаттарының түсімі:
Компанияның жалғыз қатысушысынан алынған қысқамерзімді қаржылық көмек	60,467	191,300	590,819
Ақша қаражаттарының шығуы:
Компанияның жалғыз қатысушысынан алынған қаржылық көмекті қайтарып беру	103,540	290,000	568,500
Қаржылық қызметте қолданылған таза ақша қаражаттары	(-43,073)	(-98,700)	(22,319)
АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ТАЗА АЗАЮЫ	-1,007	-27,584	30,653
АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ, жыл басына	39,285	38,278	10,695
АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ, жыл соңына	38,278	10,694	41,348

кәсіпорын мәліметтері негізінде автормен құрастырылған

Жоғарыдағы кестені талдайтын болсақ, операциялық қызметтен түскен таза ақша қаражаттары алдыңғы жылға қарағанда 2009 жылы 3 есе өсіп, 173,836 мың теңгені құраған. Ал 2010 жылы бұл көсреткіш күрт 2,5 есеге төмендеп 69,261 мың теңгені құрап тұр. Инвестициялық қызмет бойынша ақша қаражаты 3 жыл бойы да теріс мәнге ие болды. Оның себебі, кәсіпорынның сыртқы және ішкі экономикалық дағдарысы деп айтуға болады. Ал кәсіпорынның қаржылық қызметі бойынша 2008 және 2009 жылдарға қарағанда 2010 жылы оң мәнді көрсетіп 30,653 мың теңгені құраған. Осылайша, ақша қаражатының таза азаюы сәйкесінші жылдар бойынша байқасақ, 2010 жылы өскенін көре аламыз.

Кәсіпорынның ең басты тиімділік көрсеткіштеріне: қаржылық тұрақтылық, рентабельділік, іскерлік белсенділік, өтімділік көрсеткіштері жатады. Сәйкесінше, олардың әр қайсысы белгілі бір анықталған формулалармен есептеліп, 2011 жыл көрсеткішінен 2010 жылғы көрсеткішті айырып тастау тәсілімен ауытқулары анықталады (9-кесте).

Кесте 9.

«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-ң тиімділік көрсеткіштері [27]

Көрсеткіш атаулары	Есептелу әдісі	Бюджет 2010	Бюджет 2011	Ауытқу (Бюджет 2011-бюджет 2010 )
Қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері
Автономия коэффициенті (СК/СА)	капитал / активтер	0,77	0,72	-0,06
Қарыздық және жеке қаражаттардың арақатынас коэффициенті	Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер/жеке капитал	0,11	0,11	0,00
Рентабелділік көрсеткіштері
Сату рентабелділігінің коэффициенті	Жалпы пайда / түсім	20,1%	24,4%	4,3%
EBITDA margin/ EBITDA бойынша тиімділік	EBITDA / түсім	17,1%	13,7%	-3,4%
Таза пайда бойынша тиімділік	Таза пайда / түсім	0,7%	4,4%	3,6%
ROA коэффициенті	Таза пайда / (( 01.01.11не активтер+ 31.12.11не активтер)/2)	2,9%	2,8%	-0,1%
ROE коэффициенті	Таза пайда / (( 01.01.11не капитал+31.12.11не капитал)/2)	3,8%	4,0%	0,2%
Іскерлік белсенділік көрсеткіштері
Күндік ДБ(ДЗ) айналымдылық коэффициенті	Дт / түсім * 364 күн	6,4	5,3	-1,17
Күндік КБ(КЗ) айналымдылық коэффициенті	Кт / өзіндік құн * 364 дн.	22,1	24,5	2,42
Өтімділік көрсеткіштері
Ағымдық өтімділік коэффициенті	активтер / мінедеттемелер	0,39	0,49	0,10

кәсіпорын мәліметтері негізінде автормен құрастырылған

Инвестициялық қызметті дұрыс ұйымдастыру үшін кәсіпорындағы аналитикалық жұмысты өрбіту керек. Шаруашылық қызметті кеңейтуге бағытталған инвестициялар өнім көлемін кеңейтуге, кәсіпорынның нарықтағы орнын нығайтуға, өндіріс рентабельділігін жоғарылатуға мүмкіндік береді.

Барлық инвестициялардың басты мақсаты – жоғары экономикалық нәтижеге жету (пайда, капитал, мүлік көлемін арттыру).

Инвестициялық қызметтің күрделі де ұзақ процесі қалаған нәтижеге жету үшін бір қатар элементтерден тұрып, нақты іс-әрекеттерді мақсатты түрде орындауды көздейді. Бірінші қадамда қабылданған стратегиялық даму мен басты мақсатпен тығыз байланысты кәсіпорынның жалпы дамуының бағдарламасын негіздеу қажет.

Екінші қадамда жоспарланып отырған шаралардың негізділігін бағалау, яғни нарық конъюнктурасын жан-жақты талдау мен маркетингтік тұжырымдамалар жасау көзделеді. Бұл жерде кәсіпорынның сыртқы орта өзгерістер қарқыны ескеріліп, ішкі орта жағдайы талданады. Осындай талдаулар негізінде кәсіпорын дамуының жалпы инвестициялық бағдарламасы нақтыланады. Кешенді инвестициялар көрсеткіші жасақталу барысында алдын ала жасалған болжам сипатына ие болады [30].

Сонымен, «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-ң 2011-2012 жылдарға арналған инвестициялық бағдарламасын қарастырайық. Инвестиция 2011 жылдан бастап оны тез қайтару үшін электр қуатына деген сұраныстың өсуі ықтимал басымды елді мекендерде кезең бойынша жүзеге асырылады. Бұл кәсіпорынның басқа желілерінде ұқсас шаралардың атқарылуының алғышарты болып табылады.

Екі жыл ішіндегі жоспарланып отырған инвестиция көлемі 9 042,233 млн.теңгені құрап отыр, соның ішінде 1-жылы 4 030,572 млн.теңге, 2-жылы 5 011,660 млн.теңге жұмсалады.

Инвестициялық бағдарламаны жүзеге асырудың 1-ші жылында сағатына орташа 5 мың. кВт/сағ. тұтыну болжануда. Осыдан шығатыны, 1 жыл ішіндегі электр қуатын өндіру 5 мың. кВт/сағ.*8760 сағат=43 800 000 кВт/сағ. құрайды. Алайда, 18,69%-ды құрайтын 8 186 220 кВт/сағ. техникалық жоғалтуларды ескерсек, жалпы өндіріс 43 800 000–8 186 220=35 613 780 кВт/сағ. құрайды.

Басымды инвестициялық жобаларды анықтаумен қатар, Кәсіпорын инвестицияның электр қуатын тасымалдау бойынша тарифіне әсерін де талдады. Барлық инвестицияларды тарифке бір уақытта қосқан жағдайда электр қуатын беру бойынша тарифтің өсуі ҚҚС-сыз 2,22-ден 3,36 теңге/кВт дейін жететін болады.

Инвестициялық жобаның қаржылық жоспар жүйесіндегі маңызды рөлді оны қаржыландыру сызбасын негіздеу атқарады. Инвестициялық жобаның қаржыландыру сызбасын жасақтауда 5 негізгі нұсқасы қарастырылады: толықтай өзін-өзі қаржыландыру; акционирлеу; несиелеу; лизинг алу; аралас.

Осы аталған инвестициялық жобаны қаржыландыру сызбаларын ескере отырып, инвестициялық ресурстар көздері құрылымындағы пропорциялар анықталады [31].

Аталмыш инвестициялық бағдарламаның қаржыландыру көзі толықтай өзін-өзі қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады. Яғни, ішкі көздерден қалыптасатын өзіндік қаржылық ресурстар есебінен қаржылануды көздейді.

Инвестициялық жобаны қаржыландырудың пайдалы және тиімді көзін таңдағынымызды дәлелдеу үшін әлемдік тәжірибеде қолданылатын нақты инвестицияның тиімділік көрсеткіштерін бағалау әдісімен есептеу қажет:

1. Таза келтірілген табыс инвестициялау нәтижесінің жалпылама сипатын алуға мүмкіндік береді, яғни абсолютты сомадағы соңғы әсер. Төмендегі теңдеу фирманың инвестициядан таза табыс алуын көрсетеді. Фирма капиталдық салымды тек таза оң болғанда, яғни NPV>0 болғанда ғана салу керек. r=0.2 немесе 20% деп алатын болсақ:

Көріп тұрғанымыздай, бұл инвестициялық жобаны жүзеге асыруға болады, себебі, NPV>0, яғни 1374,694>0. Таза пайда 1374,694 млн.теңгені құрап тұр.

2. Табыстылық индексі (коэффициент) де инвестициялық шығын көлемін жоба бойынша алдағы таза ақша ағымымен салыстыруға мүмкіндік береді. Егер табыс индексінің мәні 0-ден төмен немесе тең болса, инвестициялық жобадан бас тарту қажет, себебі, инвестицияланған қаражат қосымша табыс әкелмейді:

Салыстыру нәтижелері инвестициялық жобаның жүзеге асырылуы кәсіпорынның операциялық қызмет тиімділігінің жалпы деңгейін алдағы уақытта көтеру немесе төмендету қажеттігін анықтауға мүмкіндік беретін инвестициялық шешім қабылдаудың маңызды критерийі болып табылады.

Сонымен, РІ>1 яғни, жобаны қабылдауға болатынын көрсетіп отыр.

3. Рентабельділік индексі (коэффициент) инвестициялық жоба тиімділігін бағалау барысында тек көмекші рөлін атқара алады, себебі, жоба бойынша бүкіл қайтарымдылық инвестициялық ағымды толықтай бағалау мүмкін емес. Рентабельділік индексі салыстырмалы таза ақша ағымы ішінен оның маңызды құрамдас бөлігі – инвестициялық пайда сомасын анықтауға мүмкіндік береді. r₁=0.2 немесе 20% деп, ал r₂=0.3 немесе 30% деп алатын болсақ:

r₂=0.3 немесе 30% жағдайында NVP₂-ді есептеп алатын болсақ:

4. Өтелу мерзімі инвестициялық жоба тиімділігін бағалаудың мейлінше түсінікті және кең тараған көрсеткіші. Бұл, әдетте, жобалар тиімділігін салыстырмалы түрде бағалау үшін қолданылады:

Демек, өтелу мерзімі 4 жыл. Егер өтелу кезеңі инвестициялық жобадан асып түссе, онда жоба шығынының орны толмайды және үнемделу жағынан ол тиімсіз деп танылады, ал бірнеше баламалы жобаны салыстырған кездегі өтелу мерзімі ең төмен инвестициялық жоба – тартымды болып саналады. Алайда, әр жыл сайын дисконттау коэффициенті әсерінен жобаның таза ақша ағымы өзгеріп отырады, сондықтан жоғарыдағы есеп нақты өтелу мерзімін көрсете алмайды.

Осы мәліметтерді топтастырып, аналитикалық кесет құрастыруға болады (10-кесте). Нақты инвестициялық жоба тиімділігін бағалау көрсеткіштерінің барлығы өзара тығыз байланысты және тиімділікті жан-жақты қарастыруға мүмкіндік береді. Сондықтан, оларды кешенді түрде қарастыру қажет деп ойлаймын.

Кесте 10.