20. Моғолстан мемлекетінің құрылысы мен құлауы.

(14ғ ортасы-16ғ басы) 15ғ ортасына қарай Шағатай ұлысының шығыс бөлігі-Оңт шығ Қазақстан мен Қырғызстан аумағында Моғолстан мемтекеті құрылады. Орталығы-Алмалық. Мемл дін –Ислам. Дулат тайпасының мұралық лауазымы ұлысбегі деген атағын сол қалпында қалдырады. 1360-1367ж-ры Тоғлық-Темір Мауараннахрға екі рет сәтті жорық жасап, баласы Ілияс-Қожаны Мауан-ң хан тағына отырғызып қайтады. Моғолстаннан оралған Тоғлық-Темір хан қаза болды. Әмір Темір мен Ілияс Қожан ханнның арасында бірнеше рет қақтығысулар болды. 1365ж 22 маусымда Ташкент қаласының маңында екі жақтың арасында Батпақ шайқасы болды. Ілияс Қожан жеңеді бірак ақырында саяси бытыраңқылықтан қаза табады. Дулат тайпасының атақты әмірлері Қамарад-дин мен Шамсад-диндер билік жүргізеді: Тоғылық-Темірдің соңғы ұрпағы Қызыр қожа оғланды хан тағына отырғызады.1371-1372 Әмір темірдің жорықтары. Моғолстан 1405ж қаза болғаннан кейін ғана Қызыр Қожаның мұрагері Мұхамед ханның кезінде(1405-1416) тәуелсіздікке қол жеткізеді. Мұхамед қайтыс болғаннан кейін ішкі талас-тартыстар болады. Жүніс ханның немеремі Абдар-Рашид ханнның кезінде ыдырай бастайды. Жетісу аймағы Қазақ хандығының құрамына енеді.

21.Әілқайыр хандығының құрылуы және әлеуметтік-экономикалық дамуы.

(1428-1468) Әбілқайыр 1428ж 200-ден астам ақсүйек 17 жасында хан сайланады. Жошы ханнның бесінші ұлы Шайбани ханның ұрпағы. Алғ астанасы-Тура. Одан кейін – Орда Базар. Бату хан негізін қала. Соңғы және негізгі астанасы:Сығанақ. 92 ру-тайпадан құрылған. Рузбиханның жазуы б-ша 3 халықтан: шайбанилерден, қарақалпақтардан, қазақтардан. Әбілқайыр алдымен өзінің қарсыластары Махмуд-Қожаны, маңғыт әмірі Уақас биді жеңіп, өзіне қаратады. 15ғ-ң 40 ж-ры Балқаш өңірінің бат жағын өз иелігіне қосады. 1431ж Тоқа-Темір ұрпақтарына қарсы Екіретүп деген жерде шайқас болып, Әбілқайыр жеңіске жетеді. 1446ж Әбілқайыр хан Атбасар маңында Мұстафа ханды тас-талқан етеді. Ханыдқтың әлсіреуі: 1456-1467 ж-ры Ә хан Сығанақ қаласы тұсында Үз-темір бастаған ойраттармен соғыста жеңіліп қалады. Жәнібек пен Керей сұлтандар Жетісу аймағына Моғол хандығының жеріне ауып кіреді. 1468ж өзіне бағынбай кеткендерді жазалауды ойластырып, осы оймен Моғол хандығына қарсы соғысқа шығады.Жорық кезінде Әбілқайыр хан Алматы маңындағы Аққыстау деген жерде қайтыс болады.

22 Қазақ ұлтының құрылуы. Қалыптасуының негізгі этаптары.

Ақ орда тайпалары қазақ халқының этникалық жағынан қалыптастырула басты рөл атқарды. Дулаттар моғол хандығында этносаяси құрамында үйсіндердің орнына уақытша аталған тайпа. Жетісу жері-Үйсіндер өрбіген жері. Рузбихан дерегі бойынша 14ғ-ң аяғы мен 15ғ-ң 1 жарт қазақ деген этносаяси қауымдастықтың болғанын көрсетеді. Қазақ халқының қалыптасуы: Қола дәуірінде Қаз-да мекендеген еуропоид өндес андрон тайпалары. Қаз-ң шығысынан келген ғұндардың жергілікті тайпаларымен аралуы нәтижесінде монғолоидтық белгілер дами түсті. Моңғолоидтық белгілер тереңдей түсті: 6-9ғ. Қаз-да антропологиялық процесстер жаңа өзгерістер ұшырады: Моңғолдардың жаулап алуынан кейін. Қазақ жеріндегі халық болып қалыптасуын тежеулетті 150-200 жылға. Қазақ халқының құрылымына байланысты қазақ атауы біржолата этникалық сипатқа ие болды: 15ғ-ң 2 жартысы. Қазақтың халық болып құрылуына әсер еткен біріккен этникалық топ: қыпшақтар мен үйсіндер.15 ғасырда қыпшақ, қаңлы, арғын, қоңырат, дулат, т.б қазақ рулары мен тайпаларынң өкілдері өмір сүрген жер:Түркістан. Орталық, Солтүстік, Оңтүстік Қаз қыпшақ тайпалары мен оңт-шығ қаз үйсіндер одағының бірігуінің нәтижесінде құрылған халық:Қазақ 9-10 ғ-да қазақ атауы Шығыс Дешті Қыпшақта қолдана бастады. Монғол шапқыншылығынан кейін қазақ жерінде пайда болған жаңа эникалық топтар : маңғыт барлас рулары. Қазақ халқының қалыптасуының негізгі кезеңдері: 1) сак-сармат дәуірі(5ғ қамтиды) бзб 7-2ғ; 2)үйсін, қаңлы, ғұн бзд3-бз4ғ; 3)түрік дәуірі(542-702); 4)қыпшақ-қарлұқ(9-13); 5) моңғол дәуірі (13ғ басы-14ғ ортасы); 6) алтын ордатарихынан кейінгі мемлекетер дәуірі(14ғ ортасы-1465ж)