16 Билет

1.Сараптаудың мақсаты.

Сараптаудың басты мақсаты-әрбір бөлікке берілетін нақты анықтамаларды қарастыру, тауарлық сарап-ң толықтай н/е нег формасы құрамына міндетті түрде кіреді.

Демократиялық мемлекетте заңдылықты жіне құқықтық тәртіпті нығайтып бекіту үшін сараптауды қолдануды алдын ала ескертеді.Сараптауда бір болмасын сұрақты зеттеп шешіп дәлелді қорытынды беруге арнайы білімді талап ететін қызмет сараптауды іске асыру білімі жеткілікті сарапшыларға жүктеледі.Сарапты қызметті орындау үшін такар сапасын қасиеттердің салыстырып ұқсастықтарын дұрыстап талапқа немесе стандартқа айыра білетін және ол туралы сұрақтарды толық шеше алатын тәжірибесі мол арнайы білімі жеткілікті мамандармен ғалым кісілерге тапсырылады.

2.Затты маркілеу.

Маркілеу -тауарға және қаптамаға белгіленген шартты белгі немесе сурет. Белгілеу орнына байланысты маркілеу өндірістік және саудалық болып ажыратылады.Өндірістік маркілеуге затбелгілер, қыстырмалар,жапсырма биркалар, бақылау таспалары т.б жатады.Саудалық маркілеуге бағасы тауарлық және кассалық чектер жатады.Жеке тауарлар түрлерін маркілеу тәртібі мен ережесі норм\к құ\да көрсетеді.Жалпы барлық тауарларды маркілеуде төм. Мәліметтер мін. Түрде болуы керек:

-Шығарушы және кәсіпорын туралы мәлімет;

-Стандарт;

-Сертификация туралы информация;

-Өндіруші кепілдігі;

-Тауарды сақтау мерзімі;

-Тұтынушылық қасиеті, құрамы,массасы,көлем,каллориялылығы,ескертулер.

Тауарлық белгі-ресми түрде рәсімделген граф-қ бейне,ерекше аталу,цифрланған,әріптердің н/е сөздер-ң ерекше үйлесуі,ол кәсіпорынмен тауарға белгі ж/е заңмен қорғалады.Стандартқа сәйкес өнімді маркілеуге келесі талаптар көрсетіледі: 1.өнімнің атауы; 2.өндірушінің мекен жайы,атауы,мемл-ң аты ж/е тұрған жері; 3.өндірушінің тауарлық белгісі; 4.нетто массасы,өнім көлемімен мөлшері; 5.өнім құрамы; 6. Тағамдық құндылығы; 7.сақтау мерзімі; 8.жарамдылық мерзімі; 9.тех-қ құжатпен н.қ-ды дайындау; 10.сертиф-қ тур мәлімет.

3.Құс етінің сапасын сараптау, бағалау әдістері.

Құс бөлігін тексерген кезде көз алмасын, бөлік сыртын, ауыз қуысын, май жасушасына көңіл аударады.Тұмсығын анықтай отырып жылтырлықтың дәрежесін белгіліеп, дымқылдылығын, шырыштылығын, анықтайды. Шырышты қабықты байқауда дәрежесін түсін, көзінің дөңестігінне көңіл аударады. Бұлшық етті кесу. Бұлшық ет жасушасын кеуде және жамбас бұлшық еттерін кеседі. Содан кейін бұлшық ет жасушалатын жарықта ұстайды.Кесілген жерге фильтр қағазын қоямыз. Мөлдірлігі мен ароматы. Бульон сорпасын даярлау. Әр бөлікті кесу үшін тереңдігі 20 г бұлшық ет, сирақтары мен сандары еттартқыштан өткізіледі.Мөлдірлігін көзбен көру арқ анықтаймыз. 17-билет

1. Сотты, құқықтық сараптама. Соттық-құқықтық сараптама (СҚС) арнайы тергеу жүргізушу тергеушінің, прокурордың және де оттың анықтамасы бойынша тауардың тұтынушылық көлеміндегі кісінің қаулысы б/ша жүргізіледі. Ол сараптама 3 түрлі жеке бөлімдермен жиыстырылады:

- тауар тұтынушылық қасиеттер көлеміндегі сол мамандандырылған білім ережесі б/ша зерттеу жүргізіледі, оның жауапты өкілдері болып сарапшылар саналады.

- жүргізілген зерттеу туралы сотқа есеп беру.

- тауар тұтынушылық қасиеттер көлемінде жіберілген қылмыс белгілерді зерттеуде байқалған кемістіктер туралы қорытынды жасау.

СҚС-ны жүргізу сарапшыларға тапсырылады. Сарапшы ретінде арнайы қажетті мағлұматтары бар кез-келген кісі шақырылуы мүмкін, сарапшы тек өзінің бақылауын соттың тапсырысы б/ша жүргізеді. Соңында ол тек жүргізген жұмысына жауап беруге міндетті. Сарапшы белгілі тәсілдер көмегімен сот алдында тауып байқаған жағдайды дәлелдейді ж/е ашады. СҚС тауар тұтынушылық қасиеттері көлемінде қылмыстық процесте алдын ала тергеу ретінде, сондай-ақ істі сотта қарау уақытында қолданылады. СҚС ұйымдық ж/е заттың белгілеріне жіктеледі. Ұйымдық белгілері б/ша сараптаманы біріншіге – ол нақты іс б/ша бірінші рет тағайындалады ж/е екінші рет, сол іс б/ша ж/е сол сұрақтармен екінші рет іске асырылатын ж/е де тергелетін іс б/ша қойылған барлық сұрақтарға шеңберлейтін негіздер ж/е қосымша де бөлінеді. Сарапшылар тобының қолбасшысы методология ж/е сотты сарапшылық зерттеу әдістемесінен ептеп хабардар болуы керек, бір қылмыстық іс н/е азаматтық іске жататын басқа сарапшыларды (дәрігерлер, экономисттер, инженерлер) қорытындысын, яғни қылмыстық ұқсастығын тауып алу және жіктеп жинақтауды білулері керек.

2. Өнімнің бағалау әдісіне сипаттама. Өнімді бағалау – объектінің қойылған талаптарды орындауға қаншалықты мүмкіндігі бар екендігін жүйелі тексеру. Егер тексеру кезінде талаптардың орындалмауы себепсіз сәйкессіздік анықталмаған болса, онда оны жою үшін мекеме түзету шараларын жүргізеді. Кез-келген тексеру 2 элементтен тұрады: 1. объектінің нақтылық жағдайы жөнінде ақпараттар алу (өнімнің сапалық ж/е сандық сипаттамалары); 2. Алынған ақпаратты бұрыннан белгіленіп қойылған талаптармен салыстыру, яғни екінші түрде ақпарат алу. Өнім сапасын тексеру жұмыстарына өлшеу, талдау, сынау операциялары кіреді. Өлшеу – дербес жұмыс түрі ретінде метрологияның объектісі болып табылады. Талдау – материалдар мен шикізаттардың құрамы мен құрылымын талдау. Сынау – сынау объек-ң сапалық ж/е сандық сипаттамаларын экспериментті әдіспен анықтау. Өнім сапасының деңгейін бағалау – өнім сапасын бағалау нәт-сін н/е бағаланатын өнімнің сапа көрсеткішінің мәндерін базалық міндермен салыстыру. Бұл бағалау сандық ж/е сапалық түрде жүргізіледі. Сандық түрінде бағалау өнімінің белгілі бір қасиетінің жиынтығын көрсететін сапаның кешенді көрсеткішінің мәні болып табылатын 1 санмен айқындалады. Сапалық түрінде бағалау өнімінің белгілі бір нарықтық талаптар деңгейі қасиеттерінің жиынтығына сәйкес н/е қасиеттері жоғары н/е төмен деп түжырымдау түрінде көрсетіледі.

3. Сүзбе сапасын сараптау, бағалау әдісі. Сүзбе тығыздығын анықтау. МЕМСТ 3625-84 талабына сай сүзбе тығыздығын ареометр көмегімен анықтайды ж/е м³-ғы килограммен өрнектейді. Анализ жасау үшін термометрі бар АМТ типті ареометр қолданады, бөлу бағалылығы 1кг/м³ н/е бөлу бағасы 0,5 кг/м³ болатын АМ маркалы ареометр де қолданылуы мүмкін. Сүт коп компонентті сұйықтық болғандықтан оның тығыздығы құрамындағы негізгі заттарда майға, ақуызға, лактозаға, мин.тұздарға байланысты болады. Тығыздығына қарап сүттің құрамын ж/е оның табиғилығын білуге болады. Егер сүттегі ең жеңіл компонент – майдың бір бөлігін алып тастаса онда тығыздық жоғарылайды. Осыған сай майсыз сүттің тығыздығын жай сүттің тығыздығына қарағанда жоғары. Егер сүтке су қосса онда тығыздығы төмендейді. Сүтке қосылған әр 10% су оны4 ты5ызды5ын 3кг/м³ төмендететіні анықталған. Құрғақ ж/е таза ареометрді зерттелетін сынамаға жайлап салады, ареометр шкаласының белгісіне 3-4мм қалғанша түсіру керек. Содан кейін оны еркін бос қоя береді. Ареометр цилиндр қабырғасына жанаспау керек. Тығыздығын көрсететін бірінші есептеуді ареометр тыныштық күйге келгеннен кейін 3 мин.кейін есептей бастайды. Содан кейін ареометрді балласт деңгейіне дейін көтеріп, жайлап түсіреді. Ареометр тыныштық күйге келгеннен кейін тығыздықтың екінші есептеуін бастайды. Қайталап анықтаған тығыздықтың арасындағы шама 0,5кг/м³ арасында болу к/к.

18-билет

1. ҚР Маркілеуге қойылатын талаптар. Маркілеу – тауарға ж/е қаптамаға белгіленген текст, шартты белгі н/е сурет. Маркілеу өндірістік (затбелгілер, қыстырмалар, жапсырмалар, бақылау таспалары т.б.) ж/е саудалық (бағасы, тауарлық ж/е кассалық чектер) болып ажыратылады. Стандартқа сәйкес өнімді маркілеуге келесі талаптар көретіледі: - өнім атауы; -өндірушінің мекен-жайы, атауы, мемлекеттің аты ж/е тұрған жері; - өндірушінің тауарлық белгісі; -нетто массасы, өнім көлемі мен мөлшері; - өнім құрамы; - тағамдық құндылығы; - сақтау мерзімі; - жарамдылық мерзімі, сақтау ж/е сауда орындарына жіберу; - техникалық құжат пен нормативті құжаттарды дайындау; - сертиф-у туралы мәліметтер. Стандартқа сай барлық ақпарат қорапта, оқуға ыңғайлы орында, қорап астындағы этикеткада болады. Егер қорап кіші болса ақпараттың қалған бөлігін транспорттық тарада жазылады. Ақпараттың мазмұнында міндетті түрде стандартта белгіленген нұсқаулар есепке алынуы керек.

2. Тамақ өнімдерінің идентификациясы және фальсификациясы. Идентификация – лат.тілінен аударғанда теңестіру, бірдейлендіру б.т. ал түсіндірме сөздікте идентификация термині теңдестіру, бірдейлендіретін қатар заттардың бір бірімен сәйкес келуін бекіту. Тауарды идентификаттауда технологиялық көрсеткіштің жиынтығы бірдей біртекті топтағы саналатын тауардың оның аналогымен сәйкес болуын н/е қаптамадағы тауардың сипаттамасы, тауармен бірге ілестірілетін құжаттар яғни нормативті құжаттар мен тізімдер анықталады. Идентификация тәртіп бойынша тәжірибелі мамандар тауартанушы, сарапшы сонымен қатар жоғ.мамандандырылған ғалым сарапшы сияқты тәжірибелі мамандардың көпжақты зерттеуін талап етеді.белгілі бір өнімнің идентификация нәтижесі талданып сәйкес қорытындылар жасалып жатқандықтан мұны идентификациялық сараптама деп атайды. Тауардың идентификациялық сараптаманың қойған мақсаттарына сәйкес жекелеген түрлерге бөлінеді. Олар: тұтынушы идентификациясы; тауарлы партиялық; ассортименттік; сапалық; сорттық немесе сұрыптық; арнайы. Фальсификация – (лат. Falsifico бұрмалаймын деген сөзден шыққан) пайдакүнемдік мақсатта сату сатып алу объектісін бұрмалау жолымен тұтынушыны алдауға бағытталған әрекет. Сондықтан фальсиф/я кең түсінікте тауардың тұтынушылық қасиетін нашарлатуға бағытталған әрекет немесе маңызды болып табылмайтын ерекше қасиетін сақтауда тұтынушылық қасиеттерінің азаюы ретінде қарастырылады. Азық-түлік тауарларының фальсификациясы тамақ құндылығы (толыққанды белоктар, майлар, көмірсулар, витаминдер ж/е т.б. болуы) және қауіпсіздігінің жекелеген маңызды қасиеттері толығымен жойылғанда н/е сыртқы түрі консистенциясы түсі нашарлағанда өнімге жекелеген типтік белгілерді енгізу жолымен жүргізіледі. Түрлері: ассортиментті, сапалық, сандық, құнды, ақпараттық, кешенді.

3. Сараптаудың негізгі компоненттері. Сараптаудың негізгі компоненттері ол субъект, объект, критерия, тәсілдер, процедура ж/е қорытынды. Сараптаудың объектісі тұтыну кезіндегі «адам», «тұтынушы» пайдалану кезінде байқалатын тұтынушылық қасиеттер болып есептеледі. Тауардың тұтынушылық қасиетін бағалаған ж/е талдау кезіндегі пайдалануы б/ша критерия (белгі) нақты ж/е жалпы болып бөлінеді. Жалпы критерия қоғамда қалыптасқан сарапшылардың тауар тұтынушылық бағалығын бағалаған кездегі басшылыққа алатын бағалы нормасы мен сезімі. Нақты критерия ол отандық н/е шетел нормативті техникалық құжаттамаларында белгіленіп қойылған нақты тауар түріне қойылған талабы ж/е де жоспарланған н/е жобаланған қазіргі кездегі нақты өз елімізде н/е шет елдерде жасап шығарылатын тауарлар н/е заттар сапасын сипаттайтын базалық белгілердің жиынтық көрсеткіштері. Тауар тұтынушылық қасиеттеріне сараптама жүргізу тәсілдері әртүрлі себептер есебімен топталуы мүмкін. Тәсілдерді жіктеу үшін 2 негіз таңдап алынған: 1. Жобалау ж/е пайдалану кезіндегі белгіленген сараптау объектісінің ерекшелігінің өзгешелігі болып саналады. 2. Мамандардың алдында тұрған міндеттерді шешуге берілген ерекшеліктермен анықталатын ж/е оны шешу үшін пайдаланылатын құралдардың жиынтығының әртүрлілігі болып есептеледі.

19-билет