10 Билет.

Шешендік өнер – көркем тілмен айтылған тапқыр ойдың, нақыл сқздердің жиынтығы. Онда халықтың басынан кемкен оқиғалары, ақыл – ойы, арман – тілей, бейнеленеді, дүние көзқарасы көрінеді. Шешендік сөз ежелі дәуірде жеке адамдардың сөйлеу шеберлігі арқасында дамылған. Қазақ халқының ерекше қадірлейтін шешендері Жиренше, Майқы би, Асан қайғы, Төле би, Әйтеке би, Сырым, досбол және т.б. шешендер.

Заттың санын ретін білдіріп Неше? Қанша? сұрақтарына жауап береді.  Сан есім түрлері:  құрамына қарай:

• Дара (простое – один корень)Мысалы: бір, екі, жүз.

• Күрделі (сложное – несколько корней)Мысалы: бес мың, он төрт.

тұлғасына қарай:

• Негізгі (непроизводное – нет суффикса)Мысалы: бір, екі, елу.

• Туынды(производное – есть суффикс)Мысалы: бірінші, біреу, ондай.

мағынасына қарай:

• Есептік (количественное) Мысалы: бір, жүз, жиырма мың.

• Реттік (порядковое) Мысалы: бірінші, екінші, бесінші.

• Жинақтық (собирательное) Мысалы: біреу, екеу,.. жетеу.

• Топтау (группирующее) Мысалы: бірден, екіден, он бестен.

• Болжалдық (приблизительное) Мысалы: бірер, ондаған, үш-төрттей.

• Бөлшектік (дробное) Мысалы: екіден бір, үш бүтін жүзден он төрт.

3. Демалушылар көлге келіп тынығады, өйткені жақсы ауа райы болды; хабарлы, себеб саладар салалас құрмалас, жайылма толымды.

11 Билет.

2. Есім сөздердің орнына қолданылатын есімдік деп атаймыз.  Есімдік түрлері:  құрамына қарай:

• Дара (простое – один корень)Мысалы: мен, сен, ол.

• Күрделі (сложное – несколько корней)Мысалы: бірнеше, кейбіреу, қай-қайсысы.

тұлғасына қарай:

• Негізгі (непроизводное – нет суффикса)Мысалы: бұл, міне.

• Туынды(производное – есть суффикс)Мысалы: біреу, мынау, барлық.

мағынасына қарай:

• Жіктеу (личное)Мысалы: мен, сен, сіз, ол, олар, біз.

• Сілтеу (указательное)Мысалы: бұл, сол, мынау, осы, міне, анау.

• Сұрау (вопросительное)Мысалы: кім? не? неше? қай? қалай? қашан?

• Өздік (возвратное)Мысалы: өз, өзім, өзі.

• Белгісіздік (неопределенное)Мысалы: кейбіреу, әлдеқайда, әлдеқандай, әрқалай.

• Болымсыздық (отрицательное)Мысалы: ешкім, ешқашан, ешқайда, ешқандай.

• Жалпылау (определительное)Мысалы: бәрі, бүкіл, барлық, бүтін, түгел.

3. Дәс-түр-лі б.б. б.б. и а.б.

• Д- үяң, дауыссыз.

• Ә-жіңішке, ашық, езулік, дауысты.

• С-қатаң, дауыссыз.

• Т- қатаң, дауыссыз.

• Ү- жіңішке, еріндік, қысаң, дауысты.

• Р- үнді, дауыссыз.

• Л- үнді, дауыссыз.

• І- жіңішке, қысаң, езулік, дауысты.

Сый-ла-ған т.б. а.б. и б.б.

• С-қатаң, дауыссыз.

• Ы- жуан, езулік,қысаң, дауысты.

• Й- үнді, дауыссыз

• Л- үнді, дауыссыз.

• А- жуан, ашық, езулік, дауысты.

• Ғ- үяң, дауыссыз.

• А- жуан, ашық, езулік, дауысты.

• Н- үнді, дауыссыз.

12 Билет.

Заттың іс-әрекетін қимыл білдіріп Не істеді? Не істеп жатыр? Не істейді? сұрақтарына жауап береді.  Етістік түрлері:  құрамына қарай:

• Дара (простое – один корень)Мысалы: сөйле, жаз, әкел.

• Күрделі (сложное – несколько корней)Мысалы: бара жатыр, сатып алды.

тұлғасына қарай:

• Негізгі (непроизводное – нет суффикса)Мысалы: кел, бар, айт.

• Туынды (производное – есть суффикс)Мысалы: амандас, ойнайды.

мағынасына қарай:

• Болымды (утвердительное)Мысалы: бар, кел, жаз.

• Болымсыз (отрицательное)Мысалы: оқымайды, айтпайды.

• Салт (непереходное)Мысалы: тұрады, ойлайды.

• Сабақты (переходное)Мысалы: оқыды, көремін.

Етістік шақтары – Времена глаголов.

• Осы шақ (настоящее время)- оқып жатырмын, бара жатыр.

• Келер шақ (будущее время) барармын.

• Өткен шақ (прошедшее время)жақсы көрдім, барған.

3) Өсімдік, орман

• Атау септік Өсімдік, орман

• Ілік септік Өсімдіктің, орманның

• Барыс септік Өсімдікке, орманға

• Табыс септік Өсімдікті, орманды

• Жатыc септік Өсімдікте, орманда

• Шығыс септік Өсімдіктең, ормандан

• Көмектес септік Өсімдікпен, орманмен