23. Бюджеттік бақылау және бюджет саласындағы басқаруды ашыңыз.

Бюджеттік бақылау бюджетті қалыптастыру және бөлу тәртібін сақтау, сондай-ақ бюджет қаражаттарын заңды және мақсатты пайдалануға бақылауды жүзеге асыратын органдар шегі мен өкілеттіктерін анықтайтын қаржылық құқықтық нормалар жиынтығын білдіреді. Бюджетті бақылауды жүзеге асыратын органдар келесідей 3 түрге бөлінеді: Өкілді, атқарушы және арнайы мамандандырылған. Мемлекеттiк қаржылық бақылау (сыртқы және iшкi) - мемлекеттiк қаржылық бақылау объектiлерiнiң республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуы, олардың атқарылуы бойынша есепке алу мен есептiлiк жүргiзу, олардың атқарылуын бағалау, мемлекеттiң байланысты гранттарын, активтерiн, мемлекет кепiлдiк берген қарыздарды мемлекеттiк мекемелердiң тауарларды (жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi) өткiзуден түсетiн өз иелiгiнде қалатын ақшаны пайдаланубөлiгiндегi қызметiнiң Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкестiгiн тексеру. Мемлекеттiк қаржылық бақылаудың принциптерi мен стандарттары Мемлекеттiк қаржылық бақылауды жүргiзу құпиялылық режимiн қамтамасыз ету ескерiле отырып, тәуелсiздiк, объективтiлік, анықтық, ашықтық, құзыреттiлiк, жариялылық принциптерi мiндеттi түрде сақталып жүзеге асырылады. Бюджет саласындағы басқару бюджет саласындағы мемлекеттік органдардың құзіреті және оларды іске асыру бойынша әкімшілік аумақтық бөліністер құзыретін анықтайтын құқықтық нормалар жиынтығы болып табылады. Бюджет саласындағы басқару бойынша ҚР Президенті мемлекеттің бюджеттік саясатын анықтай отырып, соған сәйкес жолдау арқылы жүзеге асырады, төтенше бюджет енгізеді; ҚР Парламенті ҚР бюджет жүйесінанықтайды, республикалық бюджет және оның есебін талқылап бекітеді, мемлеккеттік салықтар мен алымдарды анықтап, мемлекеттік заем туралы сұрақтарды шешеді; ҚР Үкіметі Парламентке республикалық бюджет жобасын әзірлеп ұсынады, бюджеттің орындалуын қамтамасыз етеді, республикалық бюджет бағдарламаларын жасайды; ҚР министрліктері (ведомстволары) республикалық бюджет бағдарламаларының администраторы ретінде қатысады; Қаржы министрлігі мемлекеттік бюджет саясатын салық және ақша-несие саясатымен байланыстырып іске асыруға қатысады, мемлекеттік және кепіл берілген қарыздардың мониторингі және басқаруды іске асырады; ҚР мемлекеттік кіріс министрлігі бюджетке міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз етеді. Әкімшілік аумақтық бөліністе маслихат әкімдер ұсынған жергілікті бюджет жобасын қарап, бекітеді, оның орындалуы мен есебін бекітеді; Жергілікті атқарушы органдар жергілікті бюджет жобасын жасайды, орындалуын қаматамасыз етеді. Әрбір бюджет табыстар мен шығыстардан құралады. Бюджет жүйесінің табыстарының құрамын заңды және жеке тұлғалар төлейтін әртүрлі төлемдерден құралады.

24. Қр бюджет құқығы ұғымына анықтама беріңіз.

Бюджет құрылымы жүйесінің ұйымдастыру құру принциптері бюджет құқығының екі элементінен тұрады: 1.бюджет жүйесі; 2.бюджет жүйесін құру қағидалары. Кез келген елдің бюджеттік құқығы мемлекеттік және әкімшілік аумақтық бөліністеріне байланысты анықталады ҚР-ң бюджет жүйесі республикалық және жергілікті бюджеттен тұрады осы екеуі бірігіп мемлекеттік құрылысын құрайды. Бюджет жүйесi мынадай принциптерге негiзделедi: 1) бiрлiк принципi - Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының бiрыңғай бюджеттiк заңдарының қолданылуын, соның iшiнде бiрыңғай бюджеттiк сыныптауды, бюджет процесiн жүзеге асырудың бiрыңғай рәсiмдерiн пайдалануды қамтамасыз ету; 2) толықтық принципi – Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген барлық түсiмдер мен шығыстарды бюджеттерде және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорында көрсету, бюджет қаражатын пайдалана отырып, өзара талаптарды есепке алуға, сол сияқты бюджет қаражаты бойынша талаптар құқықтарынан шегiнуге жол бермеу; 3) реалистiк принципi – бекiтiлген (нақтыланған, түзетiлген) бюджет көрсеткiштерiнiң орта мерзiмдi фискалдық саясатқа және Қазақстан Республикасы мен аймақтарды әлеуметтiк-экономикалық дамытудың орта мерзiмдi жоспарының бекiтiлген (түзетiлген) өлшемдерi мен бағыттарына сәйкес келуi; 4) транспаренттiлiк принципi - мемлекеттiк немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын мәлiметтердi қоспағанда, Қазақстан Республикасының бюджет заңдары саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi, бекiтiлген (нақтыланған, түзетiлген) бюджеттердi және олардың атқарылуы туралы есептердi, мемлекеттiң фискалдық саясатына қатысты басқа да ақпаратты мiндеттi түрде жариялау; бюджет процесiнiң ашықтығы, мемлекеттiк қаржы бақылауын жүргiзу; 5) дәйектiлiк принципi – бюджеттiк қатынастар аясында бұрын қабылданған шешiмдердi мемлекеттiк басқару органдарының сақтауы; 6) тиiмдiлiк және нәтижелiлiк принципi - бюджеттердi бюджеттiк бағдарламалар паспорттарымен көзделген белгiлi бiр нәтижелерге қол жеткiзу қажеттiлiгiн негізге алып, бюджет қаражатының осы нәтижелерге қол жеткiзу үшiн қажеттi оңтайлы көлемiн пайдалана отырып әзiрлеу және атқару немесе бюджеттiк қаражаттың бекiтiлген көлемiн пайдалана отырып ең үздiк нәтиженi қамтамасыз ету; 7) басымдық принципi - бюджеттiк процестi республиканың немесе аймақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуының басым бағыттарына сәйкес жүзеге асыру; 8) жауапкершiлiк принципi - бюджет процесiне қатысушыларды Қазақстан Республикасының бюджеттiк заңдарын бұзғаны үшiн жауапқа тарту; 9) бюджеттердiң дербестiк принципi - түрлi деңгейдегi бюджеттер арасында түсiмдердiң тұрақты түрде бөлiнiп тұруын орнықтыру және жергiлiктi бюджеттер қаражатының бос қалдықтарын жоғары тұрған бюджетке алып қоюға жол берiлмейтiндiгi, тиiстi өтемсiз төмен тұрған бюджеттерге қосымша шығыстар жүктеуге жол берiлмейтiндiгi.