4 Дәріс. Көмір және руда кенорындарын ашу

4.1 Шакты алабы туралы түсінік

Шақты өндірісін ұйымдастыруда, әсіресе, ашу, дайындау тәсілдерін, қазу жүйелерін таңдауда кенорнының шекті пішіні мен кеңістікте орналасу жағдайы үлкен әсер ететіні белгілі.

Көмір, көбінесе, жер қойнауында айналадағы жыныстармен стратиграфиялық байланыстағы жазық плита түрінде жатады. Оны қат немесе тақта деп атайды. Тау-кен әнциклопедиясы тұжырымдамасы бойынша тақта деген - қалыңдығы өрістеу ауданынан бірнеше шама кіші, нышандары біркелкі, төбесі мен табаны параллель жазықтықтармен шектелген жалпақ пішінді геологиялық дене.

Жекелеген шақты салуға арналған кенорнын немесе оның бөлігін шаңты алабы деп атайды. Шақты алабы жазылым және құлама бағыттарымен сипатталады. Жерастында жатқан көмір тақтасы горизонтал жазықтығымен қиылса, ол қиылыс ізі - жазылым сызығы немесе жазылым, ал тік жазықтықпен - құлама сызығы немесе құламасы деп аталады. Тақтаның жерасты орналасуы төрт жатыс әлементімен анықталады: жазылым және құлама сызықтары, қалыңдығы - m, қүлама бұрышы - .

4.1-суретте мысал ретінде жеке дара жатқан көмір тақтасы үшін төртбұрышты шақты алабы көрсетілген. Бұл суреттегі АВ мен СВ -шақты алабының жазылым бағытында, ал АС мен ВО - құлама бағытында жатқан сызықтар. Жоғарғы АВ сызығы - шақты алабының өрлеу, төменгі СӘ - құлама шекаралары, ал АС мен ВО сызықтары жазылым шекаралары болады.

Шақтының маркшейдерлік құжаттары шақты алабының горизонтал көрінісінде келтіріледі (4.1-сурет, көрініс II). Шақты құжаттарының көпшілігін негізінде алабтың тақта жазықтығымен көрсетілген суретінде жасаған ыңғайлы. Осындай сызбада таугеологиялық және таутехникалық көрсеткіштер мен өлшемдердің нақтылы жағдайы дұрыс суреттеледі, ал тік немесе горизонтал проекцияларда олар өзгеріп кетуі мүмкін.

Шақты алабының пішіні (конфигурациясы) негізінде кенорындарының жатыс жағдайларымен тікелей байланысты. Жатыс әлементтері мен таугеологиялық және таутехникалық жағдайлары тұрақты кенорындарында жобалаушылар мүмкіндігінше тіктөртбұрыш пішінді шақты алабтарын жасауға талпынады. Бірақта, көпшілік жағдайда шақты алабтарының пішінін ыңғайлы түрге келтіру мүмкін емес.

4.1-сурет. Шақты алабының керіністері

Бұған кенорнындағы жер қыртысының жағдайы, көмір тақталарының гипсометриясы, геологиялық бұзылыстардың бар болуы, кенорнының табиғи шебі, әртүрлі сілем кұбылыстары және тағы басқа факторлардың әсері басым. Осыған байланысты, 4.2-суретте, тәжірибеде жиі кездесетін пішіндердің мысалды түрлері келтіріледі.

Шақты алабының өлшемі пайдалы кен қоры, көмір тақталарының саны мен қалыңдықтары, құлама бұрыштары, қазу жұмыстарының тереңдігі және шақты өнімділігі мен қызмет мерзіміне байланысты екені мәлім. Ол өлшемдердің сандық шамалары: жазылым бағыты бойынша жазық көмір тақталарда 5-6 км дейін (кейде 8 - 10 км дейін), құлама тақталарда 3 - 4 км дейін (кейде 7 км дейін); кұлама бағыты бойынша - жазық тақталарда 2-3 км (кейде 3 - 4 км дейін), құлама тақталарда -1-1,5 километрге дейін өзгереді.

Бір жыл не біртәулік ішінде жербетіне шығарылатын пайдалы кендерді - шақты

өндірістік өнімділігі дейді. Шақтының жылдық өнімділігі (А_ж) жоғары болған сайын шақты алабының мөлшері де, пайдалы қазбаның өнеркәсіп қоры да мол болады. Шақтының қызмет мерзімі мен жылдық өнімділігі арасындағы байланысы келесі формуламен анықталады

Т=2_в/А_ж,жыл, (4.1)

мұнда Т - шақтының қызмет істеу мерзімі, жыл; 2_Ө - пайдалы кеннің өнеркәсіп қоры, т; Аж - шақтының жылдық ендірістік қуаты (өнімділігі), млн. т жылында.

Сурет-4.2 Шақгы алабтарының пішіндері

а) жер қыртысы мен гипсометрия бойынша; б) геологиялық бұзылыстар сызығы бойынша; в) кенорны шебімен

Технологиялық жобалау нормаларының талаптары бойынша [34] шақтылардың жылдық өнімділік көрсеткішітеріне сай шақтылар келесідей топтарға бөлінеді:

-ұсақ шақтылар - жылдық өнімділіктері 1,8; 2,1 млн. тоннаға дейін;

-орташа деңгейдегі шақтылар - 2,4; 2,7, 3,0 млн.тонна;

-ірі шақтылар - 3,5 млн. тоннадан жоғары.

4.2 Шақты алабын даярлау тәсілдері

Шақты алабын ашу кезінде пайда болатын тау-кен қазбаларын (үңгілерін) - негізгі, ал кен қазуға дайындық кезіндегілерін - даярлау үңгілері деп айырады.

Шақты алабын даярлау дегеніміз - ашылған алабты бөлшектеп, көмір қазуға қажетті тау-кен үңгілерін өткізу. Шақты оқпаны, шақты алабының орта түсынан өткізіліп, жазылым бағыты бойынша, оны, екі қанатқа бөледі. Олар, магнитгік бағыттауышқа сәйкес шыгыс - батыс

немесе оңтүстік - солтүстік қанатгары деп аталады. Мөлшері бірдей қанаттар - тең цанатты, одан өзгешелері - теңсіз цанатты шақты алабтары деп бөлінеді.

Шақты алабының орта деңгейінен жоғарғы жағы - өрлеме (бремсберг) алабы, ал төменгісі - құлама (еңіс) алабы деп аталады.

Даярлау тәсілдерін таңдауда - тақталардың құлама бұрыштары, кенорнының геологиялық бұзылыстары, тақталар мен жыныстардың сулылығы және газдылығы, шақты алабының мөлшері, шақты желдетілу тәсілі сияқты факторлары елеулі әсер етеді.

Даярлау тәсілдері келесідей жіктеледі:

даярлау үңгілері атқаратын тақталар сандары бойынша -жекелеп және топтап даярлау;

негізгі даярлау үңгілердің орналасуына сәйкес - тацтальщ және далальщ даярлау. Ал бүларға қатысты үңгілерді тацтальщ және далалыц даярлау үңгілері дейді.

Тақталы даярлауда - үңгілердің барлығы көмір өндірілетін тақталар бойынша өткізіліп, қорғалады. ұзақ мерзімге арналған даярлау үңгілерін бүйір жыныстары тұрақсыздығы мен басқа факторлар әсерінен тақта ішінде қорғау үлкен қиындыққа түсуі мүмкін. Ондай үңгілердің қатарына күрделі және панелдік бремсбергтер мен еңістер, негізгі және магистралді тасыма штректері жатады. Осындай себепті ескере отырып оларды жыныстар арасында өткізген дұрыс. Бұл далалық даярлау тәсілі деп аталады. Далалық даярлау үңгілерін қатты жыныстар бойынша, тазартпа жұмыстары ықпалынан тыс аймақтарда орналастырған ұтымды.

Далалық даярлаудың кемшіліктері: шақты үстіне шығарылатын бос жыныстар көлемінің өсуі; тақта жатысын алдынан ала зерттелуінің болмауы; ақша қаражат шығынының артуы.

Жекелей даярлауда әр тақта сайын үңгілер өткізіледі. Олар тақта немесе жыныстар бойынша өткізілуі мүмкін. Топтап даярлауда, негізгі даярлау үңгілері бірнеше тақталарға топтастырылып ортақтаса өткізіледі. Тақталарды топтастыруда бүкіл ұзындық бойынша топты үңгілер ғана сақталып тұрады.

Топтап даярлаудың артықшылықтары: қорғалып сақталуға тиісті үңгілердің саны мен көлемінің азаюы; көлік жұмысы тиімділігінің өсуі; желдету жағдайының жақсарылуы.

Топты үңгілер тақта тобының жатыс бүйірі жағында - төменгі тақта бойында немесе жыныстар ішінде орналасуы мүмкін. Ал, ол үңгілер, топты тақталар аралығында орналастырылатын болса, онда оларды астынан қазып алудан сақтау қажет. Аралық квершлагтар немесе гезенктер мен топтастыру әдісі тіке аралықтары 40 метрден аспайтын жақын жатқан жазық және көлбеу тақталарда қолданылады. Одан жоғары аралықтағы тақталарды топтастыру мәселесі техникалық-әкономикалық есеп арқылы дәлелденеді.

Шақты алабын даярлау және кен қазу жұмыстарын біркелкі тәртіппен ұйымдастыру үшін шақты алабы қанаттар, бремсберг - еңіс алабтарымен қоса әтаждарға, панелдерге, қүлама бағаналарға, блоктарға бөлінеді.

Осы бөлшектердің аттарына сай даярлау тәсілдер түрлері пайда болады (4.3-сурет).

Сурет- 4.3 Шақты алабын даярлау тәсілдері

а - әтаждық; 6 -горизонттық; в - панелдік; г - блоктік; 1 - басты (скиптік) оқпан {оның жанында Г - қосалқы (клеттік) оқпан}; 2 - желдетпе оқпан (шурф); 3 - тазартпа кенжар; 4 - күрделі бремсберг (оның жанында 4' - адамдар жүретін жол); 5 - әтаждық тасыма штрек; 6 - әтаждық желдетпе штрек; 7 - күрделі еңіс; 8 - басты (магистралді) штрек; 9 - желдетпе бремсберг; 10 - конвейрлік бремсберг; 11 - ярустык тасыма штрек; 12- ярустық желдетпе штрек; 13- панелдік бремсберг; 14 - блоктік желдеткіш оқпан

Шақты алабын әтаждык тәсілімен даярлау. Бұл тәсілде (4.3, а-сурет), шақты алабы, құлама бағытта штректермен шектелген, бойлары біркелкі, жазылым бойынша ұзын бағаналы әтаждарға бөлінеді. Әтаждың жоғарғы шекарасы - әтаждың желдетпе штрегі, төменгі шекарасы - әтаждың тасыма штрегі болады, ал екі жақтары шақты алабы шекарасына тіреледі. Әтаж штректері күрделі бремсбергтен (еңістен) әлде әтаждық квершлагтардан өткізіледі.

Әтаждық дайындық тәсілдері, шақты алабы өлшемдері және тақта құлама бұрыштарымен байланысты болғандықтан, әртүрлі конструктивтік амалдармен орындалу мүмкін. Мысалы: әтаж бойында бір тазартпа кенжар немесе 2-3 тазартпа кенжар істе болу мүмкін, соған орай әтаж біртұтасты немесе құлама бойынша биіктіктері бірдей 2-3 аралық әтаждарға белшектенуі мүмкін (бірінші жағдайда - кенжар-әтаж, екіншісінде әтажды аралық әтаждарға бөліп алу қазу жүйелеріне сәйкес дайындалады).

Штректер арасындағы арақашықты - әтаждың құлама биіктігі деп атайды. Ол төмендегідей формуламен есептелінеді

(4.2)

мұнда А_ж - шақтының жылдық өндірістік өнімділігі (қуаты), млн.тонн жылында; һ_ә - әтаждың көлбеу биіктігі (120-дан 200 - 250 метрге дейін, АҚШ-та 400 метрге дейін болады), м; - тазартпа жұмыстарының жылдық жылжу мелшері, м; - пайдалы қазбаның (кеннің) тығыздығы, т/м³; т - тақтаның орташа қалыңцығы (қуаты), м; с - әтаждың көмір алымының толықтығын көрсететін коәффициент; 2 - қос қанатты шақты жұмыс бағытының саны; Ер = ту - тақтаның өнімділігін (т/м²) сипатгайтын көбейтінді.

Көп тақталы шақты алабында әтаждың құлама биіктігі келесі формуламен анықталады

(4.3)

такталардың қосынды өнімділіктері тақталар санына қарай алынады , т/м³. (4.4)

Этаж құлама бетінің тік беткейге проекциясы - тіктеме биіктігі болады

мұнда - тақтаның құлама бұрышы, град.

Этаждың көлбеу биіктігі кенжар ұзындығымен нақты байланыста:

кенжар-қабат дайындығында

Һ_ә=l_к + Һ_ш + Һ_д, (4.5)

қабатты 2-3 аралық әтаждарға бөлуде

Һ_ә= (4.6)

мұнда , - бір немесе 2-3 кенжардың қосынды ұзындықтары; һ_ш, - бір немесе бірнеше әтаждық және әтажаралық штректердің қосынды ендері; һ_д - кендіңгек ені (кендіңгексіз қазу жүйелерде һ_д = 0).

Этаждар жоғарыдан төменге қарай (I—♦ІІ+ІІІ—>ІУ—>У—>УІ) Даярланып қазылады (3.3,а-сурет). Тазартпа кенжарлардан (бремсберг алабында орналасқан жағдайда) пайдалы кеннің тасымалдану жолдары былай: қанаттардағы тазартпа кенжарлардан (3), әтаждық тасыма штректерге (5), олардан күрделі бремсбергке (4), одан тасыма квершлагқа (бұдан әріқарай суретте көрсетілмеген), одан оқпан албарына, одан басты оқпанға, онымен жер бетіне. Ал желдетудегі ауа жолдары мынандай: клеттік оқпан арқылы (Г) (бұл оқпан бас оқпаннан 20 - 30 метр аралығында орналасады, суретте нақты көрсетілмеген) желдетпе квершлагқа, одан адамдар жүретін қазбаға (4') (бұл қазба күрделі бремсбергтен 20 метрдей параллелді өткізіледі), одан тасыма штректерге (5), олардан тазартпа кенжарларға (3), олардан желдетпе штректерге (6), олардан желдетпе оқпанға (шурфқа) (2).

Өткен ғасырдың 90-шы жылдарына дейін, біздің тәжірибеде әтаж қанаттары учаскелік бремсберг (еңіс) немесе учаскелік құлама үңгілері арқылы, жазылым ұзындықтары 700 - 800 метрдің шамасындай қазба алабтарына бөлінетін.

10 - 15 жылдан бері озат мемлекеттерде шақты-кенжар, шақты-тақта атты технология үлгілері іске қосылып, шақтыларда бір тәулікте 15-20 мың тонна кемір өнімделе бастады (АҚШ, Австралияда 25 - 30 мың тоннаға дейін, әлем рекорды 54 мың тонна), жоғары өнімді тазартпа кенжарлар кеңінен жарияланды. Бүгінгі күні ТМД мемлекеттерінде де, оның ішінде Қазақстанда, ал нақты айтқанда Қарағанды шақтыларында да, жоғары өнімді кенжарлар іске кіргізіліп жатыр. Бұл үлгімен өнімді жұмыс істеу үшін ықтималды тау-кен, таутехникалық жағдайлар болу қажет және келесідей шаралар мен талапталар орындалу керек:

біріншіден, шақтыда тек ұзын бағаналы қазбалар даярлануға тиісті (ұзындықтары 2000 - 3000 метрден 4000 - 5000 метрге дейін);

екіншіден, жоғары өнімді және берікті механикаландырылған кенжар комплекстері (механикаландырылған бекітпе, қазба комбайн, кенжар конвейері) қолданылуға тиісті;

үшіншіден, даярлау үңгілерін өткізу технологиялары мен жабдықтары жоғары қарқынды және сапалы болу керек (тәулікте 30 -40 метрге дейін, одан жоғарыда, үңгілер дайындалу қажет);

төртіншіден, Қарағанды шақтыларындағы көмір тақталары газдылық көрсеткіші бойынша өте қауіпті болғандықтан, дегазация (жерастынан метан газын шығару) жұмыстары мол көлемде және тиімді жургізілу керек;

бесіншіден, шақтылардың бүкіл қызметі мен шаруашылығын осы үлгіге сәйкестендіру қажет (желдету жүйелері, жерасты тасыма көліктері мен көтермелер, даярлау жұмыстардың көлемдері мен жерасты үңгілер саны, жұмысшылар саны және тағы басқа).

Этаждық тәсілдің пайдалану саласы - көлбеу және құлама көмір тақталары, кейде жазық тақталар. Бүл тәсілді басқа тәсілдерден көрі газы мол, газ бен көмірдің кенеттен лақтырысы кауіпті тақталарда пайдалануға қолайлы.

Тәсілдің артықшылықтары - желдету процесі мен тау-кен үңгілерін орындауға және жүйелендіруге оңай түсуі, көлбеу үңгілер көлемінің аздығы, шақтыны өндіріске жылдам кіргізуге мүмкіншілік беруі;

Тәсілдің кемшіліктері - тазартпа жұмыстарының көлемін (өзгеше айтқанда тазартпа кенжарлардың санын) тіке өсіруге мүмкіншілік бермеуі (қазіргі кезде оның керектігі шамалы), желдетпе және тасыма әтажды штректерін шақты алабының бүкіл үзындығы бойымен өткізу және оларды үздіксіз қорғап ұстау.

Шақты алабын панелдік тәсілімен даярлау. Панелдік тәсілімен даярлауда шақты алабының қанаттары, тақтаның құлама сызығы бойынша - ұзындығы 800 - 1200 м, жазылым бағытында -1500 - 2000 м мөлшердегі панелдерге бөлінеді.

Әр панел, құлама бағыт бойынша штректермен шектелінген, биіктігі біркелкі, жазылым бойынша ұзын бағаналы ярустарға бөлінеді. Ярустың сыртқы жағы панел шекарасына, ішкі жағы панелдік бремсбергке (еңіске) тіреледі. Ярустың жоғарғы шекарасы -ярустың желдетпе штрегі, төменгі шекарасы - ярустың тасыма штрегі деп аталады. Ярустарда бір немесе екі кенжардан орналасуы мүмкін (соған орай ярус-кенжар немесе ярусты аралық ярустарға бөліп қазу жүйелері деген ұғымдар пайда болады.

4.3,в-суреттегі шақты алабында әр қанатта төрт панел орналасады. Шақты алабының ортасынан (суретте шартты түрде оқпан (1) ізі белгіленеді) қанатгарда бірінші кезекпен алынатын панелдердің ортасына дейін басты штректер (8) өткізіледі. Басты штректерден, панелдер ортасынан, панелдік бремсбергтер (13) мен жүріс жолдары (13') өткізіледі (бұл қазба панелдік бремсберке параллел келеді, бірақта суретте жоқ). Әр панел құлама бағыт бойынша биіктігі бірдей ярустарға бөлінеді, Ярустар, жоғарғы жақта - ярустық желдетпе (12), ал төменгі жақта - ярустық тасыма (11) штректерімен шектеледі. Панелдердің қазылу тәртібі суретте көрсетілгендей болады (I—»11—»111—►IV), ярустар да әтаждар сияқты жоғарыдан төмен қарай қазылып алынады. Пайдалы кен тасымалдау және желдету жолдары әтаждық тәсілдегіндей.

Ярустар мен әтаждар тіке немесе керіс бағытпен алынады. Әтаждар, ярустар, кез келген қазба алабтар мен бағаналар шақты алабы орта жағынан шетіне қарай қазылып алынатын болса - тіке бағыт, ал керісінше шет жағынан орта жағына қарай алынса - керіс бағыт деп түсініледі.

Панелдік тәсілдің пайдалану саласы - көбінесе жазық, кейде көлбеу (16 - 18° дейін) жатқан көмір тақталары (қарқынды алу үшін), геологиялық бұзылыстары мол шақты алабтары.

Тәсілдің артықшылықтары. Әтаждық тәсілмен салыстырғандағы негізгі мүмкіншілігі - пайдалы кен алу жұмыстарын шоғырландыруда және қарқындатуда болатын (тазартпа кенжарлар санын бір тақтада 8 дейін жеткізуге мүмкіншілік береді). Қазіргі күні, шақты-кенжар немесе шақты-тақта моделдері ұлғая бастағандық жағдайда, панелдік тәсілдің бұл касиеті жоққа шығайын деп тұр. Қазіргі сұранысқа қарағанда ярустардағы қазба алабтардың ұзындықтары 1000-2000 метрден төмен болмау үшін, панелдерге бөлінетін шақты алабтарының жазылым бойынша ұзындықтары кем дегенде 8-10 километрден аз болмау керек. Өйтпесе қазба алабтар өлшемдері қазіргі талаптарға сай болмай қалады.

Сондықтан, жаңа шақтылар немесе горизонттар жобаланатын жағдай туса, жоғары өнімді кенжарлар құрылу үшін панелдер мынандай өлшемдермен алыну керек: жазылым бағыты бойынша -3000 - 4000 м, құлама бойынша 800 - 1200 м қалуы мүмкін. Тағы айта кетсек: жазылым бағыт бойынша шақты алабын панелге бөлу қажетсіз, ал құлама бойынша 2-3 горизонттың бойында панелдер құруға болады. Сонда панелдік тәсілдің пайдалы қасиеті сақталады.

Панелдік тәсілдің ерекше айтпай кетуге болмайтын артықшылықтары - ярустық штректерді қысқа уақытта жақсы жағдайда үатау және үздіксіз жұмыс істейтін конвейер транспортын толық пайдалануда.

Тәсілдің кемістіктері - күрделі желдету жүйесі, көлбеу үңгілердің көптігі (панел бремсбергтері мен еңістері, адамдар жүрер жолақтары).

Горизонтгық даярлау тәсілі. Бүл тәсілді қолдануға себепкер мәселе - көмір тақталарын құлама немесе өрлеу бағытпен қазып алу. Осымен байланысты, шақты алабы құлама бағыт бойынша көлбеу биіктіктері 800 - 1200 м, тасыма квершлагтармен шектелінген, горизонт деп аталатын ірі бөлшектерге бөлінеді. Сонымен қатар, горизонттар жазылым бойынша ені біркелкі (120 - 250 м), көлбеу бремсбертермен әлде еңістермен шектелінген құлама бағытты ұзынша бағаналарға бөлінеді. Шақты алабының ортасына жақын орналасқан - конвейер бремсбергі (еңісі), алыстауы - желдетпе бремсбергі (еңісі) деп аталады. Таугеологиялық жағдайларға байланысты, ұзынша бағаналар құлама немесе өрлеу бағытпен қазылып алынуы мүмкін.

4 .3,в-суретте көрсетілгендей, бремсберг алабындағы құлама бағаналар тіке бағытпен (I П—►III—IV—►V), еңіс алабы бағаналары керіс бағытпен (VI—VII-->VIII-ІХ-->Х) қазылып алынады. Дайындау жұмыстар, екі қанаттағы қазылатын бағаналарға қарай шақты алабы ортасынан магистральды штрек (8) өткізуден басталады, содан кейін ол штректен желдетпе (9) және конвейер (10) бремсбергтері өткізіледі (еңіс алабында желдетпе еңіс және конвейерлік еңіс).

Бремсберг алабындағы тазартпа кенжарлардың пайдалы кені келесідей жолмен тасымалданады: тазартпа кенжарлардан (3) конвейерлік бремсбергке (10), одан магистральды штрекке (8) одан тасыма квершлагқа, одан оқпан албарына, одан басты оқпанға (1). Еңіс алабындағы кен: тазартпа кенжарлардан конвейерлік еңіске түседі, одан магистральды штрекке (8), әрі қарай жоғарыда айтылған жолмен тасымалданады. Бремсберг алабына ауа жіберу жолы: қосалқы оқпаннан (Г) (бұл қазба суретте нақты көрсетілмеген) желдетпе квершлагқа (тасыма кверлагтан 20 метрдей параллелді), одан желдетпе штрекке (тасыма штректен 20 метрдей параллелді), одан конвейер бремсбергіне (10), одан тазартпа кенжарға (3), одан желдетпе бремсбергке (9), одан желдетпе оқпанға (2). Еңіс алабын желдеткенде, ауа, желдетпе квершлагтан, конвейерлік еңіске кіреді, одан тазартпа кенжарға, одан желдетпе еңіске, одан желдетпе штрекке, одан шақты алабы ортасынан арнайы өткізілген желдетпе оқпанға.

Тәсілдің пайдалану саласы. Бұл тәсілді өте газды, құлама бұрышы 0-12° жазық, бүйір жыныстары сулы, құлама бағытына сәйкес жататын геологиялық бұзылыстары бар көмір тақталарда пайдаланылады. Тәсіл, механикаландырылған комплекстерді Қолдануға өте қолайлы, өйткені, тазартпа кенжарлардың ұзындықтары бағана басынан аяғына дейін тұрақты түрде сақталады, оған қоса комплекстерді, кенжар жабдықтарын құрастыру, жинау, бөлшектеу жұмыстарының көлемі төмен.

Тәсілдің артықшылықтары - басқа тәсілдермен салыстырғанда дайындау үңгілерді өткізу жұмыстарының үлес салмағы төмен, басқа дайындау тәсілдерден төмен, жоғарыда айтылғандай тазартпа кенжарлардың ұзындықтары тұрақты өлшемді.

Тәсілдің кемшіліктері - ұзын көлбеу үңгілерде (бремсберг пен еңістердің ұзындықтары 800 - 1200 м) тасымалдау жұмыстарын ұйымдастыру ауырлығы, бір горизонт бойында тау-кен жұмыстарын шоғырландыру қиындығы.

Блоктік даярлау тәсілі. Шақты алабының ауданы үлкен (жазылым ұзындығы 8-12 километрден астам), курделі геологиялық бұзылыстары мол, газы кеп топты көмір тақталарын өндіруде және жоғары өнімді, ірі шақты құруда, блоктік даярлау тәсілі (4.3,г-сурет) қолданылады. Ол үшін шақты алабы бірнеше блокқа бөлінеді, әр блок тәуелсіз шақты сықылды жұмыс істейді. Блоктарда, тазартпа кенжарлар мен даярлау үңгілерді бөлек желдетету мақсатында, желдеткіш оқпандар (14) өткізіледі. Блоктардың өзі, көбінесе, панел тәсілімен даярланады. Тазартпа жұмыстары барлық блоктарда бір уақытта өткізіледі. Блоктардың пайдалы кені негізгі штрек (8) арқылы басты оқпанға (1) жеткізіліп, жер бетіне шығарылады.

Әдебиеттер: 1 нег. [49-64]

Бақылау сұрақтары:

1. Шақты алабы дегеніміз не?

2. Шақты алабтарының пішіндері

3. Шақты алабын даярлау дегеніміз не?

4. Тақталы даярлау дегеніміз не?

5. Қабаттық тәсілмен даярлау тәсілі.