4. Глоссарий

Өркениет Цивилизация

Индустриалды қоғам Индустриальное общество

Аймақ Регион

Геосаясат Геополитика

Үрдіс Процесс

Ұйым Организация

Достастық Содружество

Жаһандану Глобализация

Геоэкономика Геоэкономика

Кеңістік Пространство

Аймақ – ( латын – мемлекет, облыс ) территорияның ерекше түрі. Табиғи, саяси, экономикалық және басқа аймақтар болады.

Территория- бет-беттерінің әртүрлі көлемі, құқықты және басқа режимге негізделген.

Инвестиция- капиталдың ұзақ мерзімді салынуы. Үш түрі бар: қаржы, физикалық және интеллектуалды.

Геосаясат-әртүрлі мемлекеттердің орналасуы және қайта орналасу сферасының әсерінің заңдары туралы ғылым.

Геосаяси аймақ – аумақтың бірлестік, әскери-саяси және экономикалық күшке ие; көршілік және ынтымақтастық мақсатта ұжымдық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін негізде мемлекет құрайды.

Модернизация – дәстүрлі қоғамнан жаңа заманға сай қоғамға өтуін атайды.

Конвенция - Халықаралық келісім, келіссөз.

Репарация - Мемлекеттің өзіне келтірілген зиянның орнын ақшалай не басқа формада толықтыруы.

www.inion.ru Институт научной информации по общественным наукам (ИНИОН) РАН

www.e-library.ru электронная библиотека

www.publik.ru публичная Интернет-библиотека

5. Пән бойынша дәрістердің конспектісі

№ 1 дәріс

Тақырып: «Халықаралық қатынастар жүйесіндегі аймақтардың қазіргі мәселелері» курсы пәні және Жаһандану мен аймақтану процесі.

Дәрістің мақсаты: Жалпы курстың мақсаты мен міндеттерін айқындау. Жаһандану мен аймақтану жөнінде түсінік беру.

Тірек сөздер: Жаһандану, аймақтану, демократия, нарықтық қатынас.

Негізгі мәселелер және дәрістің қысқаша мазмұны:

«Халықаралық қатынастар жүйесіндегі аймақтардың қазіргі мәселелері» курсы пәні, мақсаты мен міндеттері. Халықаралық қатынастар жүйесіндегі жаңа ғаламдық тенденциялар мен мәселелер, олардың түрлері.Халықаралық мәселелер, олардың ерекшелігі. Халықаралық қатынастардағы қазіргі мәселелерді зерттеудің негізгі теориялық бағыттары. Жаһандану ұғымы және оған ұмтылу жолдары:дамыған нарықтық демократия елдері, Азияның жаңа индустриялдық елдері, дамушы елдер мен Қытай. Халықаралық қатынастардағы шекаралардың өзгеру процесі мен жаһандану.

Жаһандану ұғымы және оған ұмтылу жолдары:дамыған нарықтық демократия елдері, Азияның жаңа индустриялдық елдері, дамушы елдер мен Қытай. Халықаралық қатынастардағы шекаралардың өзгеру процесі мен жаһандану.

Глобализация и регионализация. Интеграция и дезинтегра­ция. Интеграция и регионализм. Экономическая глобализация: концепции и под­ходы. Концепции азиатского регионализма. Открытый и за­крытый регионализм. Динамика экономического развития центров мирового хозяйства и потребности структурной перестройки в центрах мировой экономики. Снижение темпов роста ВВП в Западной Европе, Японии и Северной Америке.

Замедление динамики производства совокупного общественного продукта в глобальном масштабе. Сохранение высоких и устойчивых темпов экономического развития в Азии (Китай и новые индустриальные страны).

Проблемы китайской экономики в свете глобализации и азиатского регионализма. Вызовы Китая для региональной и глобальной системы международных отноше­ний. Вызовы для России.

Соотношение мировой политики и мировой экономики.

Глобальная трансформация системы международных экономических отношений. Изменение хозяйственно-политических структур и общественного сознания.

Региональные диспропорции. Причины финансового кризиса в Азии: объективные эконо­мические противоречия и субъективные ошибки правительств. Кризис финансовый или региональный? Геополитическая вер­сия финансового кризиса. Финансовый кризис и динамика ре­гиональных отношений. Хронология кризиса: Таиланд, Малай­зия, Филиппины, Индонезия, Южная Корея. МВФ и региональные экономические кризисы. Влияние кризиса на региональную и миро­вую экономику. Влияние кризиса на региональные подсистемы международных отношений. Региональные и глобальные внеш­неполитические последствия кризиса для стран Востока.

Глобализация экологических проблем

Экологическая проблема современной цивилизации. Понятие “экологическая безопасность”. Воздействие НТР и индустриального общества на природную среду. Человечество в условиях выхода за пределы устойчивости. Формирование и реализация экологической политики во всех странах. Политика экологического миропорядка. Специальные конференции и форумы ООН по проблемам охраны окружающей среды.

№ 2 дәріс

Тақырып: Демографиялық императив

Дәрістің мақсаты: Қазіргі қоғамның демографиялық құрылымындағы жалпы өзгерістер. Жер халқының өсу динамикасындағы айырмашылықтар туралы түсінік беру.

Тірек сөздер: Демография, императив, диспропорция

Негізгі мәселелер және дәрістің қысқаша мазмұны:

Қазіргі қоғамның демографиялық құрылымындағы жалпы өзгерістер. Жер халқының өсу динамикасындағы айырмашылықтар.Әлемнің қазіргі демографиялық процестерінің саяси аспектілері. Демографиялық диспропорциялар және жаңа жанжалдар.

Қазіргі қоғамның демографиялық құрылымындағы жалпы өзгерістер. Жер халқының өсу динамикасындағы айырмашылықтар.Әлемнің қазіргі демографиялық процестерінің саяси аспектілері. Демографиялық диспропорциялар және жаңа жанжалдар.

Жалпыәлемдік мәселелер демографиялық жағдаймен тығыз байланысты. ХХғ. ІІ ж. демографиялық өзгерістер жеке әлемдік мәселеге айналды.

Қазіргі кезде демографиялық процестердің ерекшелігі халық санының тез қарқынмен өсуі. Егер ХХ ғ. І ж. Жер халқының саны 1 млрд. өссе, 1,5 млрд. 2,5 млрд. дейін, келесі онжылдықта 3,5 млрд. өсті, ал 1996 ж. 6 млрд. адамға жетті. Болжам бойынша 2025ж. Қарай халық 8 млрд. адамға жетуі мүмкін.

Әлемде халық санының өсуі тең дәрежеде жүрмейді. Әлемнің негізгі орталықтарының халқы – Солт. Америка, Бат. Европа, Жапония, Австралия, Жаңа Зеландия қасқанда 1950 – 1996 жж. Аралығында 1,5 есеге өсті, ал Шығ. Европа және бұрынғы КССР елдерінде – 1,6 есеге өсті. Сол уақытта дамушы елдерде халық 2,7 есеге, Африкада - 3,3 есеге, Латын Америкасында – 3, Азияда - 2,5есеге өсті.

Әлем халқының жалпы саны өскенмен, оның жыл сайынғы өсімі 1960 ж. Бастап төмендеуде: 1964 ж. 2,2% - дан 1997 ж. 1,4% төмендеді. Халықтың жыл сайынғы абсолютті өсімі де төмендеді – 1988 ж. 87 млн – нан 1997 ж. 80 млн. Адамға дейін. Бұл тенденция өткен жылдардың көңілсіз болжамдарынан, оған сәйкес көптеген жылдарға созылған күшті « демографиялық жарылыс », адамдарды катастрофа алдына қояды деген болжамдар іске аспады. Көптеген демографтар фертильность коэффицентіне көңіл бөлмеді, яғни ана өмірінің барысында дүниеге келген балалар.

Мұндай өзгерістердің нәтижесі халықтың әл – ауқатының өсуі, дамушы мемлекеттерде кедейлердің азаюы, өмір деңгейінің өсуі. Соңғыларына Қытай, Үндістан, Индонезия, Бразилия жатады, оларға әлем халықтарының 45% сәйкес.

Келесі демографиялық өзгеріс – дамушы мемлекеттерде тұрғындардың « жасаруы » және керісінше дамыған мелекеттерде тұрғындардың қартаюы. Соғыстан кейінгі үш онжылдықта дамушы мемлекеттерде 15 жасқа деінгі балалар үлесі 40 – 50 % көбейді. Нәтижесінде қазіргі кезде жұмысқа қабілетті жастар осында шоғырланған. Қазіргі кезде дамушы мемлекеттерде үлкен еңбек ресурстарын жұмыспен қамту халықаралық маңыздағы ең ұшқыр әлеуметтік мәселе. Ал дамыған мемлекеттерде өмірдің ұзаруы және тууыдың бәсеңдеуі қарт адамдардың көбеюіне алып келді, бұл зейнетақылық, денсаулық сақтау жүйелерніе үлкен ауыртпалық туғызып отыр. Үкіметтерге ХХІ ғ. Халықтың қартаю мәселесін шеше алатын жаңа әлеуметтік саясат жасау қажеттілігі алдында тұр. Экономикалық дамыған мемлекеттерде Жер шары тұрғындарының 1/7 өмір сүреді, онда 4/5 әлемдік ішкі өнім өндіріледі, ал адам басына шаққандағы ЖІӨ дамушы мемлекеттерге қарағанда 20 есе артық. Яғни 1 – ші топтағы елдерде денсаулық сақтауға, білім, табиғи ортаны қорғауға шығындар деңгейі үлкен, бұл дамушы мемлекеттер тобына қарағанда өмір ұзақтығы көбірек дегенді білдіреді.

Шығ. Европа және КСРО – ның бұрынғы мемлекеттеріне келсек онда әлем халқының 6,7% өмір сүреді, әлемдік ішкі өнімнің 6% өндіріледі, адам басына шаққандағы ЖІӨ өсу қарқыны бойынша дамыған мелекеттерден 2 есе алға шығады және олардың әлемдік ЖІӨ - ге үлесі 90 – шы жылдардың ортасынан 19,5% - дан 2020 ж. 29,7% өсуі мүмкін.

Миграционные процессы в мире

Массовые международные миграции как феномен общественной жизни. Коммуникационные и транспортные связи. Перемещение рабочих ресурсов. Влияние интенсивных миграций на изменение национального состава многих стран, на нравы и обычаи, рынок труда. Миграционная политика в разных странах.

Проблема миграции, “политических беженцев”, вынужденных беженцев. Негативное восприятие иммиграции в комплексе социальных проблем.

Проблемы трансграничных регионов и нелегальная иммиграция. Нелегальная иммиграция и проблема безопасности.

№ 3 дәріс

Тақырып: Денсаулық сақтау мәселесі.

Дәрістің мақсаты: Адам денсаулығының жеке және ғаламдық деңгейі жөнінде жан-жақты білім беру.

Тірек сөздер: Биологиялық, психологиялық және әлеуметтік аспектілер

Негізгі мәселелер және дәрістің қысқаша мазмұны:

Адам денсаулығының жеке және ғаламдық деңгейі. Биологиялық, психологиялық және әлеуметтік аспектілері. Мемлекеттердің денсаулық сақтау жөніндегі ұлттық бағдарламалары. Денсаулық сақтау саласының жаһандық мәселелері.

Көптеген ғасырлар бойы адамзат табиғат тартуларын пайдаланды, және оның салдарлары туралы ойланған жоқ. Жер қорларының сарқылмайтындығы жөнінде терң ой қалыптасқан болатын . Тарихи дамудың белгілі бір деңгейінде табиғат күштерінен еркіндік иеленген адамдар, осы күштерді «иеленуге», табиғат өміріне араласуға, оның заңдарын елемей өзгертуде адамның шексіз қабілеттері жөнінде постулатқа сенді.

Ғаламның түкпір – түкпірінде « экологиялық стресс » белгілерінің пайда болуымен көз ашылды. Адамның табиғи ортаға жасаған қысымы, оның өздігінен қайта қалпына келу қабілетінен айырды. Адам және қоғам экологиясы, оның табиғатпен қатынасы терең дағдарысқа тірелді.

Түрлі экологиялық апаттар бұрында да болған. Бірақ ол табиғи күштердің нәтижесі болды, ал қазіргі кезде ол адам қызметіне байланысты болып отыр. Материалдық өндірістің және халық санының өсуімен адамзаттың табиғи ресурстарында қажеттілігі артты. Табиғаттың мүмкіндіктері шексіз емес.