11.4.3.3. Ііі-ші типтес реакциялар (иммундыкомплекстік)

Иммунды процестің зандылық ережесіне сәйкес организмде антигендердің қан айналымындағы юнцентрациясы төмендеген уақытта антиденелер көбейеді. Егерде антиденелер қан айналымынатүскен кезде антигендердің концентрациясы мол болса антиденелер олармен байланысқа түсіп иммунды комплекс құрады. Ол кешендер тіндерде іркіледі. Олардың зиянды улы қасиеті болғандықтан, күрделі механизмді комплемент, антиденелердің І§М, І§01-3 сыныптары қатынасуымен, биологиялық белсенді заттардың шығуымен, комплекс орналасқан жерде қабыну процесі туады (18-сызбанұсқа). Аллергияның осы түріне кпиникалық көрнісі бойынша Артюс феномені, қансарысулық сырқат, гломерулонефрит жатады.

11.4.3.4. Іу-ші типтес реакциялар (т-лимфоциттердіц жанамасымен)

Бактериялардың, саңрауқұлақтардың, вирустардың, қарапайымдылардың жасуша ішіндегі антигендерге, бөгде тін антигендеріне (трансплантатгардың), табиғи және синтетикалық гаптендерге (дәрілер, тағам бояулары т.б.) иммундық жауапта Т-лимфоциттер демеліп басты рөлді атқарады. Т-лим- фоциттер гиперсезіталдықтың баяу түріне жауапкер болғандықтан, төменгі салмақты молекуласы бар заттар Т-лимфоциттер жанамасы арқылы аллергияның 4-ші түрін туғызады. Аллергияның даму механизімінде Т-лимфоциттер түрлі медиаторларды бөліп шығарып, цитотоксикалық зақымдалуды күшейтеді. Аллергияның осы түрін аллергендердің өте төмен өлшемі туғызады. Аллергияның морфоклиникалық көрнісі 24-48 сағаттың арасында пайда болады. Мысал ретінде туберкулин реакциясын келтіруге болады. Аллергияны төменгІ салмақты молекуласы бар заттардың тудыратын себебі, олар организмде оның меншікті ақуыздарымен байланысып, толық бағалы антигендерге айланып гиперсезімталдықтың баяу түрін іске асырады (19-сызбанұсқа).

_______________________________________________________________________________________250

11.4.4. Иммундыпролиферативті аурулар

Бұл топ ауруларының қатарына иммундық жүйенің жасушаларынан тараған патологиялық иммундыпролиферативті процестер жатқызылады. Ол патологияның қатарына қатерсіз ісіктен бастап, қатерлі ісік түріне дейінгі ауруларды еңгізуге болады. Иммундыпролиферативті аурулардың тізімі 11.4 - кестеде келтірілген.

Кесте 11.4.

Иммундыпролиферативті аурулардың классификациясы Жасуша түрі	Ауру түрі
В- жасушалар	Созылмалы лимфолейкоз Үрык орталығының жасушаларынан тараған ісіктер (лимфосаркома) Лимфоплазмацитоидык лимфома В-лимфобластык саркома
Т-жасушалар	Т-лимфобластык саркома Дереу Т-жасушалык лейкоз Созылмалы лимфолейкоздың сирек кездесетін түрі
«0» -жасушалар	Жетілмеген лимфоидтық лейкоз

11. 5. Иммундыкоррекция

Иммунды тапшылықтың зардабынан түрлі жүқпалы аурулар пайда болады. Ондай аурулардың алдын алу, не болмаса емдеу үшін химиалық препараттар қолданылады. Кыйыстырылған ауыр иммунды тапшылық балаларда болған кезде тар спектрлі антибиотиктерді қолданады. Емдеу уақьггы жылдарға созылуы мүмкін.

Иммундық жүйенің функционалдық қабылетін қалпына келтіруге оның орнын баса түратын емдеу, яғни организмге иммундыглобулиндерді жіберу, айырша безді, сүйек майын эмбрионалдық айырша безімен және сүйек майымен ауыстыру қолданылады.

Иммундық жүйенің ісін үдету, не тежеу үшін спецификалық немесе бейспецификалық препараттардың көмегімен иммундыкоррекция жүргізіледі.

Иммундыкоррекция, немесе иммундымодуляция иммундықжүйенің іс ақаулығына байланысты пайда болған аурулар мен жағдайлардың емдеуін, не алдын алу тәсілдері мен әдістерін зерттеп табатын микробиологияның клиникалық бөлімі.

Иммунды статусқа әсер ететін, иммундыкоррекция, немесе иммундымодуляция үшін колданылатын препараттар иммундымодуляторлар деп аталынады. Осы заманда иммундымодуляторлардың медицина тәжірибесінде қолданылатын жүздеген түрлері әйгілі. Олар иммунитетке әсер ету бағыты мен сипатына сәйкес жіктеледі (11.5-кесте).

Табиғаты және шығу тегіне қарамастан барлық иммуңдымодуляторлар демеулік (стимуляторлық) және тежеулік(супрессорлық), белссенді және енжарлы, спецификалық және бейспецификалық әсер етеді. Шыққан тегі эндогендік, немесе экзогендік болады (11.6-кесте). Эндогендікгерге организмнің өзі бөліп шығарған, әр тәсілмен иммунды процеске қатынасатын заттаржатса, экзогендіктерге организмгетыстан кіретін бөгде заттар жатады. Иммундымодуляторлардың табиғаты және тегі негізінде сыныпталуы 11.6-кестеде көрсетілген. Эндогендік иммундымодуляторлардың қатарына спецификалық және бейспецификалық иммунитет қатынасатын иммундыцитокиндер, иммундыглобулиндер, басқа

иммундыреагенттер жатады. Эндогендік иммундымодуляторлар калыпты жағдайда иммуногенездің табиғи процестерін ретгейтін заттар болғандықтан олар организм үшін гомологиялық, яғни бөгделігі болып табылады.

_________________________________________________________________________________251

Белсендіру әсері

Супрессорлық әсері

специфнкалык

бейспецнфикалык

спецификалык

бейспецификалык

белсенді

енжарлы

белсенді

енжарлы

белсенді

енжарлы

белсенді

енжарлы

Антиген- дер.иммунд ы цитокиндер , баска иммунды цитокиндер

Антиде- нелер

Адъю- ванттар, митоген- дер, эк- зогеңцік иммуды- модуля- торлар, адапто- гендер

Гормон- дар.фер- менттер, сарсу корғаныс ақуызы, микро- нутриент- тер

Толеро- гендер, иммун- ды ток- синдер

Антилим- фоцитар- лык сарсу Антилим- фоцитарлық им- муногло- булин, лимфоцит- тін рецеп- торына қарсы моноклоналды антидене

Органи- калық, бейорга- никалык табиғатты иммунды- депресант- тар, радио- белсенді сдуленді- ру,плазмо- форез

Гормон- дар, кейбір микро- нутриент- тер

Экзогендік иммундымодуляторларга иммундық жүйеге әсер ететін органикалық, грганикалық, немесе қүрылысы анықталмаған күрделі заттар жатады. Экзогендік уңдымодуляторлар түгел інен организмге богде заттар. Олар организмге кездейсоқ, не «арнайы» емдеу, :есе алдын алу үшін препараттар қолданылғанда сырттан енеді. Шығу тегі мен көзіне қарамастан .огендікжәне экзогендік иммундымодуляторлардың иммундық жүйеге спецификалық және бейспеци- іық, демеуші (стимуляциялы) және тежеуші (супрессорлы) әсерін тигізеді. Иммундымоду- "рлардың кейбір түрі гендік инженерия тәсілімен жасанды түрде алынып, медицина тәжірибесінде цанылып жүр.

Кесте 11.5.

Иммундымодуляторлардың әсер ету бағытына және снпатына негізделген классификациясы

Кесте 11.6.

Иммуномодуляторладың табигатына және тегіне байланысты классификациясы

Эндогендіктер (ағзанын табнғи иммундыреагенттері)	Экзогендіктер (бөгдетектілер, ағзаға тән емес)
1. Иммудыцитокиндер: интерлейкиндер, интерферондар, тимустын сүйек майынын пептиді. Некроз факторы, ісіктер.кейлондар	1. Органикалық табиғи заттар: ақуыздар, нуклеин қышқылдары, нуклеопротеидт-тер, липополисахаридтер, полисахарид-тер және тағы басқа жануар, өсімдіқ, микробтық тегі бар және синтетикалық заттар
2. Иммундыглобулиндер (поли- моноклоналдық аутоантиденелер, абзимдер,аутоантигендер)	2. Бейорганикалық табиғи заттар: минераддык коллоидтар (алюминий фосфаты), ерігіш косындылар (хлорланған калций), кристаллоидтар («белсендірілген» көмір, кварц үнтағы), микронутриенттер
3. Иммундык процеске қатынасушы иммундыреагенттер (комплемент, ферменттер, сарсулық корғаныс ақуыздары, гормондар	З.Күрделі затгар: Фрейнд адъюванты, бактерия жасушасы, сүт, липид және минералдық сорбенттер қосындылары

__________________________________________________________________________________252

Иммундымодуляторлардың иммундық жүйеге әсер ету механизімі әр салалы. Біреуі В-жүйесі (сүйек майының пептидтері), екіншісі Т-жүйесіне (тимустың пептидтері), үшіншісі А-жасушалықжүйе (ЛПС), төртіншісі Т-, В, және А-жүйеге ынтымақтасып (мурамилпептид және одан шыққан заттар) әс ете алады. Бірақ, соған қарамастан әр иммундымодулятордың тек өзіне тән иммунды проңестің беліг бір үзіміне үстемді әсер ететін қабілеті бар. Мысалы, бірі сүйек майының жүйелік жасушасына ба әсер етсе, басқалары иммунды-компетентті жасушаларға, немесе иммундыглобулин жасалуына әсер^: тигізуі мүмкін. Иммундымодуляторлардың әсер ету механизімі бойынша жіктелуі 11.7-кестеде келтірілген.

Кесте 11.7

Біріншілік және екіншілік нммунды тапшылықтың даму механизімі бойынша иммундымодуляторлардыц әсер ету мехнизімие негізделген классификация

Спецификалық иммуниттетің гуморадцық факторына(демеуші, не тежеуші) әсері:

1. Сүйек майьшың жүйелік жасушасьгна.

2. В-лимфоциттердің реттелуіне жәнежетілуіне.

3. Иммундыглобулиндердіңтүрлі сыньгптарының синтезделуіне.

4. В-лимфоциттің рецешорльгқапшратына.

5. Иммундыглобулиндердіңаффиндық және авиндық қасиеттеріне.

6. Бағытты әсерлі цитокиндердің синтезіне.

Бейспецификальщ иммунитеттің лсасушалык факгорьша (демеуші, не тежеуші) әсері:

1. Сүйек майьшың жүйкелік жасушасьша.

2. Т-лимфоциттердің реттелуіне және жетілуіне.

3. Т-лимфоциттің мамандалғансубпопуляцияларьшьгң белсенділігіне.

4. Т-лимфоицттердің ньгсана-жасушамен әрекеттестігіне.

5. Т-лимфоциттердің В-лимфоцитер және А-5касушалармен әрекетестігіне.

6. Бағытталған әсерлі цитокиндердің синтезіне. Иммунитеттің бейспецификалық түйнегіне: 3.1. Моноцигтердің фагоцитоздаушьг белсенділігіне.

2. Интерферогенездік жүйеге.

3. Комплементтің синтезіне.

4. Ферментердің, әсіресе лизоцимнің белсенділігіне.

5. Сарсудың бейспецификальгққорғаныс ақуыздарьгна.

6. Гормоналдықжүйенің белсенділігіне. Иммундьгқ процестің гуморалдьгқ, жасушальгқ, бейспецификалық факгорларына қарсьг бірлескен

әсері.

Иммундьгқ жүйенің ісін бақьглайтын әсері:

5.1Иммуныдьгқ жүйенің ісін ретеудегі негізгі рөлді атқаратьгн орталық және шеткі жүйке және эндокриндік жүйесіне.

5.2Иммундықжүйенің орталық оргаңцарьша (айырша без, сүйек майы). 5.3Иммундьг процестің кейбір тізбегіне және бірлескен иммуңдыкомпетентті жасушаларға. 5.4Иммундьгкомпетентті жасушалардың зат алмастыруьгна және иммундыциткиндердщ синтезделуіне.

Жетік иммундыкоррекцияның басты мақсаты организмнің иммундық жауап беру қабілетіі» бағыттап әсер ету, яғни сырт көрністерге сәйкес иммундық жүйені белсендіру, немесе тежеу. Мысалы,; ағза жүқпалы аурулардың микробтарына қарсы иммунитет қүру үшін иммундық жүйені вакцинаның көмегімен белсенедіреді, ал енжарлы иммунитетті иммунды сарысуды, немесе иммундыглобулиндерді қолдану арқылы қүрады. Аллергиялық, не басқа иммунопатологиялық жағдайларда иммундық жүйеяі тежеу қажет болған кезде иммунды-депресанттарды қолданады. Сонымен қатар иммундыдепресантгар

________________________________________________________________________________________253

тін, не орган транасплантациясында қолданылады. Антигенспецификалық демеудің (стимуляцияның)және тежеудің (супрессияның) өте зор маңызы бар. Клиникалық тәжірибеде тиісті шектеу болатындықтан емдеудің негізгі тәсілі бейспецификалық иммундыкоррекция болып табьшады.

Иммундыкоррекцияның нәтижелі болуы иммунды жауаптың ерекшелігіне байланысты.

Иммундыкррекцияны сапалы тағам, витаминдер мен микроэлементтер жеткілікті мөлшерде қабылданған кезде ғана қолдану керек. Организмді ауыр металдардың тұздарынан, антигендерден, радионуклидтерден, нитраттар мен нитриттерден арьштатын энтероадсорбенттерді қолдану иммундыкор- рекцияның маңызды бөлігі болып саналады.

Иммундыкоррекцияның басты принциптері төменгідей:

Иммундыколррекцияны тек қана иммундық жүйенің жағдайын анықтағаннан кейі, яғни иммунитеттің функционалдық қызметінің жетіспеушілігін анықтағанан кейін қолдану керек.

Иммундық емдеуді міндетті түрде клиникалық көрніспен өтетін иммунды статустың ақаулығында ғана колдану қажет.

Иммунды емдеу барысында иммунды статус деңгейі бақылауда болуы керек.

Иммундыдуляторлар иммунды тапшылық туғызатын затгардың әсерінің алдын алу үшін колданылуы қажет.______________________________________________________________________________________254