8.2. Ағзаның бейспецификалық түрақтылығының факторлары

Ағзаның бейспецификалық түрақтылығын сақтауда тері, шырышты қабықша, ферменттер, фагоцитгер, комплемент, интерферон, және қан сарысуының тежеуші ақуыздары негізгі рел атқарады. Олардың жүмыс атқаруы механикалық, физика-химиялық және иммундыбиологиялық факторларының қатынасуымен өтеді..

8.2.1. Тері және шырышты қабықшалар (механикалық қорғаныс)

Сау терінің көпқабатты эпителясы микробтар мен макромолекулалар үшін механикалық кедергі болып саналады. Бірақ, микрожарақат, жәндіктер шаққан орын, күйікке шалдыққан тері және шырышты қабық микробтар мен макромолекулалардың адам денесіне өту мүмкіншілігін тудырады. Вирустар мен бакгерияның кейбір түрі макроорганизмдерге жасуша арсындағы саңлау, жасуша арқылы, не фагоцитгердің көмегімен шырышты қабықтан ағзаға енуі мүмкін.

8.2.2. Физикалық-химиялық корғаныс

Тазажәне зақымдалмаған теріде микробтар саны аз, өйткені тер және май бездері бактериоцидтық

затгарды (сірке, қүмырсқа және сүт қышқылдары) үнемі шығарып отырады. Ауыз қуысы арқылы енген

бактериаларға, вирустарға, антигендерге асқазан күрделі кедергі жасайды, өйткені олар асқазанның қышқыл сұйығымен, ферменттермен залалдансыздырылады Ішекте залалдансыздыру факторларына ішектің

калыпты микробтары бөліп шығаратын ферментгер, бактериоциндер, трипсин, панкреатин,липаза, амилаза және өт жатады.

8.2.3. Иммундыбиологиялық қорганыс 8.2.3.1. Фагоцитоз

Фагоцитоз (грек. рһаgos- обимын,жұтамын. суіоз - жасуша), организмді бөгде заттардан қорғауды қамтамасыз ететін негізгі ең бір қуатты фактор. Бұл фактор алғашында ішекқуыстыларда құрылған ертеде пайда болған иммундық корғаныстың бір түрі. Қүбылысты И.И.Мечников ашып зерттеген.

Фагоцитоз процесін арнайы мамандалған фагоцит деп аталатын жасушалар атқарады. Фагоцитоз - фагоциттердің бөгде затты обып, қорытып және залалдансыздыруына негізделген. И.И.Мечников фагоцитозды атқаратын жасушаларға макрофагтар мен микрофагтарды жатқызған.

Қазіргі уақытга фагоцитозды атқаратын барлық фагоциттер түрі мононуклеарлық жүйе деп аталатын топқа жыйнақгалған. Ол топқа тін макрофагтары (альвеоларлық, перитонеалдық т.б.), Лангерганс және Гренстейн жасушалары (терінің эпидермоциттері), Купфер жасушалары (жүлдызша ретикулоэндотелио- циттер), эпителиодты жасушалар, нейтрофилдер мен қанның эозинофилдері және баска жасушалар кіреді.__________________________________________________________________________________192

Фагоциттердің негізгі функциясы. Фагоцштердің функциясы өте аумакты: 1) өлген : мен олардың қүрлыс қүрамын ағзадан шығарады (эритроцит-тер, қатерлі ісіктің жасушалары); әр жолмен еніп қорытылмаған органикалық емес заттарды тысқа шығарады (мысалы,тыныс жолдарымен енген көмірдің бөлшектері, минералдық және басқадай шаң); 3) микробтарды (бактериялар, ви саңырауқұлақтар) олардың қалдықтарын жояды және заласыздандырады; 4) организмніңнің төзік қамтамасыз ететін биологиялық белсенді затгарды бөліп шығарады (комплементтің кейбір комп лизоцим, интерферон, интерлейкиндер т.б.); 5) иммундық жүйенің ретгелуіне қатынасады; 6) Т-хе антигенмен «таныстырады», яғни иммундыкомпетентті жасушалардың кооперациясына катынаса

Сонымен, фагоциттер бір жағынан ағзаны табиғатына қарамастан тегі бөгде заттардан' «сыпырындыны жыйнаушы» болса (бейспецификалық функ-циясы), екінші жағынан спецификалық иммунитетке антигендерді иммунды-компетентті жасушалар (Т-хелперлерге) танысу және белсенділігін реттеу арқылы қатынасады.

Фагоцитоздың өту сатылары. Фагоцитоз процесі, яғни бөгде затты жүтуы, өңдеуі, бірнеше ( түрады: 1) фагоцитгің жүтылатын затқа жақындауы (хемотаксис); 2) жүтылатын заттың фаго қабырғасына жабысып қонуы (адсорбция, адгезия); 3) жасуша мембранасының жасуша ішіне; затпен бірге кіру арқылы фагосомада протопласта қүрылуы (вакуольдер мен үлбіректер); 4) фагос лизосомамен қосылып фаголизсомаға айналуы; 5) лизосоманың белсендірілген ферментгернің көх фаголизосоманың ішінде заттың қорытылуы (2-сызбанұсқа)

Фагоцит физиологиясының ерекшеліктері. Фагоциттердің қүрамына тотықтар мен ион қорытуға қатынасатын ферменттер жыйнағы кіреді. Иондар мен тотықтар фагоцитоз процесін кол Фагоциттердің цитоплазмалық мемебранасында комплементтермен, иммундыглобулиндердің қүра гистамин және тағы да басқа заттармен байланысатын рецепторлар бар. Жасушаның іи лизосомаларда қандай да болмасын заттарды қорытатын ] 00-ден астам ферментгер түрі кездесед

Фагоциттер өте жылжымалы. Олар биологиялық ерекше белсенді заттар - хемоаттракта концентрациясына сәйкес фагоцитозға түсетін объектінің бағытына қарай белсенді жылжу қабьV Фагоцитгердің жылжу түрі хемотаксис деп аталды (грек. сһетеіа - металл балқыту өнері жәнеі орналастыру, қүру, салу). Хемотаксис жыйырылатын ақуыздар актин, миозин қатынасуымен і АТФ-тәуелді процесс. Хемоаттрактанттардың қатарына комплемент компонентінің кейбір бөлп (СЗа, С5а), лимфокиндер, ИЛ-8 және де жасушалар мен бактериалардың ыдыраған заттары жата

Затардың фагоциттің қабығына қонуы әлсіз химиялық байланыстар есебінен бейспецифі жолмен немесе арнайы рецепторлармен байланысу арқьшы атқарылады. Фагоцитоз процесін түрліт колдап нысанды жасушаларда қайтарылмас зыянды өзгерістер тудырады.

Фагоциттерге жабысқан заттардың «жүтылуы, обуы» эндоцитоз көрнісімен өтеді. Бүл эне тәуелді процесс, және де актин, миозиннің қатынасуымен өтіп фагосома қүрылуымен аяқтала Фагосоманың ішінде жүтылғані және актин, миозиннің қатынасымен өтіп фагосома құрылуым аяқталады. Фагосома лизосомамен қосылған кезде лизосоманың ферменттері белсендіріліп жұтылп затгарды өзінің қажетіне жарайтын бөліктерге дейін ыдыратады. Егерде ферменттер фагоцитгің сыргы шыгатын болса ол кезде заттардың қорытылуы фагоцитген тыс жерде де жалғаса береді.

Әдетте фагоцитоз жұтылған затгардың толық қорытылуымен аяқталады. Оны аяқталган фагоцип депатайды. Кейбір уақытга фагоцитоз толық қорытылумен аяқталмайды, өйткені жеке микробтар' (оба қоздырушысы, гонококк, АИВ-вирусы) фагоциттің ферментерінің белсендірілуін тежейді ум<| аяқталмайды, өйткені санаулы микробтар түрі (оба қоздырушысы, гонококк, АИВ-вирусы). Сондык ыдырап жойылмай, өсіп-өрбуіде мүмкін. Бұл көрніс аяқталмаган фагоцитоз деп аталады.

Адъюванттар, комплемент, иммуныцитокиндер тағы басқа факторлар фагоцитозға дем береді. Оны механизмінің негізінде фагоциттердің бетіндегі рецепторлардың қабылетін көтермелеп фагоцитозди өтуін жеңілдету болады. Фагоциттердің

_______________________________________________________________________________________193

есептелсе, ал опсонды-фагоцитарлық индекс- иммуынды, не иммунды емес сарсулармен өткен фагоцитоздың көрсеткіштерін салыстыру арқылы анықталады. Клиникалық тәжрибеде опсонды- фагоцитарлық индекс дербестің (әрбір адамның) иммундық статусын анықтауға қолданьшады.