8.1.6. Иммунитеттің түрлері

Эволюциялық даму жолында адамда, жылықандыларда, оның ішінде құстарда арнайы иммундық жүйе құрылған. Ол организмді генетикалық бөгде зат - антигеннен қорғап, сонымен қатар әрібір түрге, жеке тұлғаға тән тіннің және биологиялық молекуланың антигендік ерекшелігін сақтауға арналған.

Затгың бөгделігін айыру төменгі сатыдағы омыртқасыздарға да тән, оларда да қарапайым қорғау жүйесі бар. Бірақ, ол жүйелердің арасында зор айырмашылық бар.

Эволюциялық дамудың сатысына байланысты иммундық жүйенің түріне ,оның күрделігіне, жауап берутәсіліне сәйкес иммунитет бірнеше түрге бөлінеді (8.4-кесте).

Түрлік, тумысынан пайда болган, немесе тұқымқуалаушылық, генетикалық, конституционалдық иммунитет- филогенез процесінде бекітілген, ұрпақтан ұрпаққа тараушы түрлік, не дербестік антигеннің біртүріне сол организмнің биологиялық ерекшеліктерімен, антигеннің қасиетерімен, сонымен қатар орлар- дың қарым-қатынасына негізделген иммунитет. Мысал ретінде адамның мал ауруының кейбіреуіне сезімталсыздығын келтіруге болады (қара малдың обасы, жылқының шешегі). Түрлік иммунитетің негізінде бірнеше себептері болуы мүмкін - біріншіден, антигендердермен алғаш кезедесіп, байланысқа түсіп, патологиялық процесті, не иммунитетті іске қосуды қамтамасыз ететін рецепторлық аппараттың кейбір түрлерінің жоқтығы. Сонымен қатар, организмде антигеннің жедел бұзылуын (мысалы, ферменттермен), не организмде микроботардың қонақтап өсіп-өнуін қолдайтын жағдай болмауынтар ағзада антигеннің жедел, мысалы ферементгермен, бұзылуын не ағзада микроботар қонақтап өсіп-өнуіне естен шығармау керек. Қорыта келгенде, оның негізінде жануар түрінің генетикалық ерекшелігі, ал нақтылы айтқанда сол антигенге иммундық жауап беретін геннің жоқтығы.

Түрлік иммунитет абсолюттік және арақатыстық болуы мүмкін. Мысалы, әдетте сіреспе микробыныңтоксиніне бақа сезімталсыз. Егерде бақаның денесін қыздырса оған сіреспе жұғады. Осындай мысалдардың бірталайын келтіруге болады.

_______________________________________________________________________________________190

Кесте

Иммунитет түрлерінің жіктелуі Иммунитет
Түрлік (тумысынандүқымкуалаушылық, генетикалық, конституционалдық)	Жүре пайда болган
Белсенді (табиғи, жасанды)	Енжарлы (табиғи, жасанды)
Гуморалдық	Жасушалық
Жергілікті	Жалпы
Стерилді	Стерилді емес
Антитоксикалық Бактерияға қарсы Вирусқа қарсы Саңырауқүлактарға қарсы Ісікгерге карсы Трансплантациялық Гельминттерге карсы

Жүре пайда болган иммунитет - ол адамның және жануардың онтогенез кезінде табиғи, нем жасанды жолмен антигенмен кездесуінің нәтижесінде пайда болып, сол антигенге қарсы тұрақтьи туғызады.

Табиғи (жаратылыстық) және жасанды түрде пайда болған иммунитет белсенді және енжарлы б бөлінеді. Егерде тұрақтылыққа ағзаның механизімдері кірісіп антигенге қарсы заттар өндіріліп шы оны белсенді дейді, ал организмнің тұрақтылығына дайын факторлар (иммундыглобулиндер, имму қан сарысуы, иммундық лимфоцитгер) сырттан еңгізілсе ол «енжарлы» иммунитет деп аталады. Таб жүре пайда болған белсенді иммунитет жүқпалы аурумен ауырып сауыққаннан кейін пайда болады. Таб жүре пайда болған ен-жарлы түрі жаңа туған перзентетердің ананың жатыра арқылы алынған антиге қарсы иммунитет фаьсгорларына негізделген. Жасанды жүре пайда болған белсенді иммунитет деп вак егілгеннен кейін пайда болған түрін айтады. Жасанды жүре пайда болған енжарлы иммунитет дай иммунитет факторларын (иммундыглобулиндер, иммундық сарысулар) организмге еңгізгенде қүрыл"

Иммунитетгің қүрылуынажасушалықжәне гуморалдық факторлар қатынасады. Сондықган, белсе" иммунитет қүруға қандай факторлар басым кірісуіне сәйкес (жасушалық, не гуморалдық) жас гуморалдық және гуморалды-жасушалық болып бөлінеді.

Жасушалық иммунитеттің көрнекті мысалы - ісікке және трансплантантқа қарсы түрі, өйткені б рөлді цитотоксикалық Т-киллер-лимфоциттер атқарады. Токсинемиялық ауруларда (сіреспе,ботул күл) иммуниеттің негізінде антиденелер басым (антитоксикалық антиденелер); түберкулезде бастау рөлді иммунитетке жауапты жасушалар (лимфоциттер, фагоциттер) арнайы антиденелермен қосьш атқарады. Кейбір вирустық ауруларда (қара шешек, қызылша, т.б.) түрақшылықты арнайы антидел негіздеп, жасушалық факторлармен жалғастырылады.

Айта кететін жағдай, иммунитеттің жасушалық және гуморалдық фактолары бірлесіп қоян-қол іс атқарады. Соның нәтижесінде күрделі қосынды жауап туады, бірақ, қалай да болмасын, қандай фа бағытталған сапалы іс атқарса, соның іс-әрекеті үстемдеу келеді.

Жүқпалы не жүқпалы емес ауруларда иммунитетке толық сипаттама беру үшін антигеннің тег және қасиетіне қарай иммунология тарабында төмендегідей терминдер қолданылады: антитоксикал

_____________________________________________________________________________________191

ируске қарсы, саңырауқұлақтарға қарсы, бактериаларға қарсы, қарапайымдарға қарсы, траснплан- іық, ісіктерғе қарсы және тағыда басқа түрлері.

Қорытып айтқанда, белсенді иммунитет ағзада антиғеннің жоқ кезінде және бар кезінде де сақгалуы йкін. Бірінші вариантында антиген иммунитетті іске қосу рөлін атқарып стерилді иммунитет туғызады, екінші вариантында иммунитет стерилді емес деп аталады. Стерилді иммунитет - әртүрлі вакцина еккенде, ал стерилді емес- түберкулезбен ауырған кезде байқалады, себебі стерилді емес иммунитет тек на организмде түберкулез таяқшалары бар кезде ғана сақталады

Түрақтылықты камтамасыз етудің көлеміне сәйкес иммунитет жалпы (бүкіл денені корғайды) және жергілікті ( мысалы, тыныс алу жүйесінің жоғарғы бөлімінің шырышты қабығының иммунитеті) түріне бөлінеді.