8.1.3. Иммунологияның даму тарихы

Ауырған адам сауыққаннан кейін қайталап ауырмайтындығы ерте заманнан бері байқалынған еді. Әр ғасырда, әр оқымысты бұл көрініске өз пікірінше түсінік берғен. Гиппократ- «ағзаның табиғаты», не «емдеу күші», Гален - «өмірлік күш», Парацельс - «емдейтін күш» деп түсіндірген. «Иммунитет» деген термин медициналықәдебиеткеХІХғасырдыңсоңынатаманкіребастап, француз сөздігіне 1869жьшдары нақтылы қосылған.

Иммунология ілімі даму желісіне сәйкес шартгы түрде үш кезеңнен өткен: протоиммунология - антикалық уақыттан XIX- шы ғасырдың 80-ші жылдарына дейін; эксперименталдық және теориялық кезең-ХІХ - шы ғасырдың 80-ші жылдарынан ХХ-шы ғасырдың бас кезіне дейін; үшінші кезең XX -шы ғасырдың орта кезінен бастап соңына дейін. Үшінші кезеңде иммунологияның молекулалық және генетикалық салалары щүғыл дамығандықтан бүл уақыт молекулалық-генетикалық кезең деп аталды.

Ғылыми иммунологияның негізін қүрған француз химигі Луи Пастер, орыс ғалымы И.И.Мечников, немістің дәрігер-биохимигі Пауль Эрлих деп саналады.

Әділеттік ретінде атап кететін жағдай. Қазақ елінің XV ғасырдағы ғұлама-шипагері Өтебойдақ Тілеуқабьшүлы "Шипагерлік баян" дейтін еңбегінде шешек індетіне қарсы егу әдісін тапқан және іс жүзінде қолдану тәсілі туралы толық мәлімет берген. 200 жылдан кейін шешек ауруынан сақтану үшін сиыр қара шешегін адамға егуді ағылшын дәргері Эдвард Дженнер үсынған болатын, бірақ, ол бүл көрністі ғылыми түрде негіздей алмады.

Сонымен, XIX және XX ғасырлардың арасында жаңа ілім саласы иммунология қүрылып, XX ғасырдың ішінде аса маңызды гылыми жаңалықтар ашылып, иммунология жалпыбиологиялық және жалпымедициналық ілімге айналды (8.2-кесте). Коптен-көп ашылған жаңалыісгардың биологияға, әсіресе медицинаға маңызы зор екеніне Нобель сыйлығымен марапатталған оқымыстылардың: (И.И.Мечников, П.Эрлих, Р.Кох, Э.Беринг, Ж.Борде, К.Ландштейнер, Ш.Рише, Д.Снелл, Н.Ерне, Ф.Бернет, П.Медвар, Р.Портер, Д.Эдельман, Ж.Доссе, У.Мильштейн Д.Келлер, С.Тонегава, С.Прусинер және тағы басқалардың) еңбектері куә бола алады. Иммунологияның негізін қүрған Л.Пастер Нобель сыйлығымен марапатталмаған, өйткені оның өмір сүру кезінде мүндай сыйлықпен марапаттау комитеті қүрылмаған еді.

XIX ғасырда мен XX ғасырдың бірінші жартыснда иммунология Еуропада, әсіресе Францияда қарқынды дамыған еді. 1888 жыл Л.Пастердің адамзатқа сіңірген атақты еңбегі үшін халықтан жиналған қаражатқа Иммунология институты (қазіргі уақытта Пастер институты) ашылып, бүл мекеме басқа елдердің иммунолог-ғалымдары жыйналған орталық ғылыми мектебі болды. Пастер институтының қабырғасында көгітеген дүние жүзіне әйгілі ғалымдар іс атқарып иммунологияның одан әрі дамыуына себепкер болған. Иммунологияның дамуына аса зор еңбек сіңірген Ресей ғалымдары И.И.Мечниковты, В.К.Высоковичті, Г.Н.Габричевскийді, Н.Я.Чистовичті, Л.А.Зилберді, П.Ф.Здродовскиді, Р.В.Петровты айта кету керек.

1980 жылы Иммунолог галымдардың Бүкілодақтық қоғамы қүрылған болатын. 1983 жылдан бері «Иммунология» журналы шығарылады. Қазақстанда осындай қоғам қүрылған, онын төрағасы профессор А.А.Шортанбаев басқарған қоғам мүшелері-республиканың иммунологтары жемісті еңбек етіп жатыр.

Иммунология мамандары медициналық академияларда, университеттерде және ғылыми-зерттеу институттарында дайындалады.

_____________________________________________________________________________________186

Кесте

Иммунология тарихының маңызды кезецдері

Ашылуы	Жылы	Авторлары !
Сыйыр шешегін адамға егу	1796	Э.Дженнер '
Фагоцитоз.Жасушалық иммунитет	1884	И,И,Мечников1 1
Кұтыруға қарсы екпе егу	1885	Л.Пастер і
Ретикуло-эндотелиалдық жүйе және оның иммунитеттегі рөлі	1886	В.К.Высокович
Баяу гиперсезімталдық	1880	Р.Кох*
Лейкоциттердің хемотаксисі	1889-1891	Г.Н.Габричевский
Енжарлы иммунизациялау	1891	Э.Беринг*
Бүйір тізбекті теория	1897	П.Эрлих*
Комплемент	1889	Ж.Борде*
Қанның топтары	1900	К.Дандштейнер*
Анафилаксия, дереу гиперсезімталдық	1902-1905	Ш.Рише*, М.Сахаров
Артюс феномены	1903	М.Артюс
Сарысу ауруы. Аллергия	1905	К.Пирке
Ревакцинацияның көрінісі	1915	М.Райский
Иммундыфлюоресценция	1942	А.Кунс
Антиглобулиндік сынама	1945	Р.Кумбс
Иммунды диффузия	1946	Дж.Уден, Э.Оухтерлони
Н-2 жүйесі	1948	Д.Снелл*
Қатерлі ісік антигендерінің зерттелуі	1948	Л.3ильбер
Интерферон	1957	А.Айзекс, Ж.Линдеман
Идиотип-антиидиотиптік теория	1955-1977	Н.Ерне*
Клоналды-селекциялық теория	1958	Ф.Бернет*
Иммунологиялы толеранттық	1958	П.Медовар*, М.Гашек
Иммундыглобулиндердің қүрылысы	1958-1968	Р.Портер*,
НЬА жүйесі	1958	Д.Эжельман*Ж.Досье*
Тимус иммунитеттің орталық органы екенінің дәлелденуі	1961	Ж.Миллер
Секреторлық І^А	1963	Т.Томази
Иммунитеттің физиологиялық негізінің қүрылуы	1959-1969	П.Ф.Здродовский
Иммунды жауаптың гендері	1963	Б.Бенацерафф
Лимфокиндер	1969	Д.Дьюмонд
Моноклоналдық антиденелер	1975	У.Мильштейн*, Д.Келлер*
Жасушааралық өзара әсерлесу	1973	Б.Бенцеррафф,Р.Петров
Антидене қүрылуының иммунды генетикалық теориясы	1980	С. Тонегава*
Патогендік ақуыз- приондардың ашылуы	1997	С.Прусинер*

___________________________________________________________________187