8.1.1. Иммунитеттің мәнісі және рөлі

«Иммунитет» (immunitas) латын тілінен аударғанда -дербес қүқықгық, зат әсерінен, не әртүрлі себебтен босатылған, не арылған деген мағына болады. Бүл түсінік адам қоғамында ерте заманнан бері әйгілі, мысалы, шаруаларды салықтан босату, ал кейінірекуақыттадербестікүшін қолданылды. Ол сөздің биологиялық маңызы организмді антигендерден қорғап және арыту жолында жүретін биологиялқ процестер түсінігіне сәйкес келеді.

Назар аударатын бір жагдай, кез-келген зат антиген болуы үшін белгілі қасиеттерге ие болу керек, соның ішінде негізгілері; генетиқалық богделік, белгілі химиялық құрылымы, организмнің ішкі тұрақтылғын бұзу мүмкіншілігі т.б.

Антиген әлемі түрлі және көп санды болып келеді. Олар организмге әртүрлі жолдар арқылы енуі мүмкін; тыныс алу органдары, ас қорыту жүйесі, тері, шырышты қабық. Организмге сырттан енетін антигендерді экзогендік антиген деп атайды. Сонымен қатар, кейбір кезде ағзаның меншікті тіні мутация, не басқа бір факторлар әсерінен өзгергендіктен антигендер іштен пайда болуы мүмкін, олар эндогендік депаталады. Эволюциялықдамужолында организмді антигендерден қорғау үшінарнайы кұрделі қорғаныс жұйесі құрылған. Ол жүйені «иммунитет жүйесі» деп атайды. Жылықандыларда ол жүйенің рөлін ерекше анатомиялық қүрылысы бар, арнаулы түрде, өзіндік механизіммен жауап беретін және физиологиялық функциялы лимфойдтық тін атқарады.

Иммунитет жүйесінің атқаратын басты-басты жұмыстары томенгідей:

1. Антигенді ажыратып тану, яғни оныңгенетикалықбөгделігінжәне оның ағзаның антигендерінен өзгешілігін дәлелдеу.

2. Иммунитет жүйесіне тән реакциялар мен механизмдер кешені арқылы ағзаның құрлыстық, функционалдық калыптылығын сақтау үшін ағзада жүретін биологиялық процестерге антигеннің әсерін тигізбеуден сақтау.

3. Ағзада сол антиген туралы өзіндік мәліметті өмір бойына есте сақтап қалу.

Сонымен қатар иммунитет жүйесі организмнің жеке бастық биополимерлерінің озіндігін қолдап, оның сақталуына себепкер болады. Өйткені, планетадағы әр адам (бірұрықты егізден басқалары), генетикалық тәсілмен құралған тек қан? өзіне тән биополимерлердің антигендік ерекшелігіне ие. Егерде организмде антигендердің бөгде түрі паі.да болса (мутация, не басқа патологиялық процестерге байланысты) иммунитет жүйесі оны ажыратып - бейтараптайды.____________________________________________________________________________184

Қорытып айтқан кезде, әлемдегі жануарлардың, өсімдіктердің соның ішінде микроорганнзмдердщ биополимерлерінің антигендік кұрамы генетикалық өзгешіліктен тұрады, ягни антигендерінің түрлік ерекшеліктері бар.

Содықтан, нақтылы айтсақ, иммунитет дегеніміз организмді генетикалық бөгде заттардан, ягни экзогендік және эндогенік тегі бар антигендерден қорғап, ағзаның гомеостазын, құрлыстық, функционалдық және де тек қана әрібір организмнің даралығы емес сонымен қатар бүкіл түрдің қасиетгерін қолдау, қорғау және сақтау тәсілі.

8.1.2. Иммунология - жалпы биологиялық және жалпы медициналық ілім саласы

Иммунитет жалпыбиологиялық және жалпымедициналық ілім болғандық-тан оның организмдегі күрылысын, атқаратын жүмысын, иммунитетті іске асыратын механизімін арнаулы ілім тарабы -сырттан, не іштен туған заттардан қорғауға бағытталған; в) иммунитет жүйесі әрбір дербестің, жеке бастың және де бүкіл түр тобының антигенінің генетикалық антигенетикалық ерекшелігін сақгап, қорғауга бағытталған. Бүл анықтама иммунологияның адам, жануар, өсімдік иммунитетін зерттеу мақсатына қарамастан негізі бір екенін дәләлдейді. Аталған топтардың өзіне тән ерекшеліктері болуына сәйкес иммуно логияның ең басты үш бағыты атап өтілуі қажет: медициналық иммунология (гомоиммунология): зооиммунология және фитоиммунология яғыни- адамзаттың, жануарлардың және өсімдіктердің иммунитетін зертгейді. Олардың әрқайсысы жалпы және арнаулы иммунологияға бөлінеді. Медициналық иммунология томенгі келтірілген кестеге сәйкес жіктеледі (8.1-кесте).

Кесте 8.;

Медициналық иммунологияның жіктелуі Иммунология
Жалпы	Арнаулы
Молекуларлық Жасушалық Иммунитет физиологиясы Иммундыхимия Иммундыгенетика Эволюциялық иммунология	Иммундыпрофилактика (вакцинология) Аллергология Иммундыонкология Трансплантациялық иммунология Репродукциялық иммунология Иммундыпатология Биотехнологиялық иммунология Иммундыфармакология Экологиялық иммунология Клиникалық иммунология

Иммунология көп тарамды ілімнің қатарына жатады, өйткені иммунология арқылы шешілген мәселелер медицинаның көптеген саласында қолданылады. Кейінгі уақытта иммунологияда клиникалық және әкологиялық бағыттар орын алды. Иммунологияның қай бағыты болсада олардың негізгі мақсатгары мен өзекті мәселелері бар. Түжырымдап айтсақ иммунология - медицинаның осы замандағы күрделі, адамзат үшін күнделікті қажетті мәсәлерін шешіп іске асыруға себепкер бола алатын ғылым саласы.

_____________________________________________________________________________________185