14.10. Миконлазмалар. Микоплазмоздар

Микоплазмоз тобы адамдарда микоплазмалармен тудыратын ауру. Олар антропонозды бактер инфекция. Алғашқы рет 1898ж. микоплазмаларды Э.Нокар, Э.Ру, А.Боррель байқаған. 1910ж. Ж. мен А.Боррель қоздырғыштың толық морфологиялық сипаттамасын берген. 1929ж. К.Новак «мико малар» деген атауды ұсынған. 1931ж. бактериялық сүзгіштердің көмегімен Эльфорд микоплазм көлемін анықгаған. 1937ж. алғашқы рет Дианес пен Эдзалл бартолин бездерінің абцесінен бөлінген ір^: адамдарға патогенді микоплазмаларды бөліп алған. 1944ж. М.Итон атипті пневмониямен ауырған наук/ микоплазмаларды бөліп алған. 1954ж. уретритпен ауырган науқастан Шепард патогенді ІҒгеарІ игеаіуіісит бөліп алған. 1962ж. В.Д.Тимаков пен А.С.Прозоровский респираторлы микоплазмо қоздырғышы Мусоріазта рпеитопіае екндігін дәлелдеген.

Қоздырғыштың түріне байланысты олар тыныс ағзаларын немесе несеп-жыныс жолдарын, өте с жағдайда басқа ағзаларды да зақымдайды (14.24- кесте).

Таксономиясы.

Класы: Моііісиіез. (жүмсақ терілік деген мағына береді).

Тщымдастыгы: Мусоріазтаіасеае.

Туыстастыгы: 1 .Мусоріазта. 2.1Ігеар!азта

Түрі: М.рпеутопіае, М.һотіпіз, М.§епі1а1іит,.

Түрі: Іігеаріазта игеаіуіісит.

«Микоплазма» термині Мусоріазтаіасеае және Асһоіеріазтаіасеае түқымдастықгарына барлық микробтар үшін қолданылады. Микоплазмалардың негізгі таксономиялық белгісі мочев гидролиздеу қабілеті болып табылады.

Кесте 14

Медициналық маңызы бар Мусоріазша және Іігеаріазта туыстастықтарының түрле

№	Түрлері	Орналасуы	Тудыратын аурулары
1	М.рпеитопіае	Тыныс жолдары	Жогарғы тыныс алу жодцарының қабынулары,
			трахеобронхит, атипті пневмония,респираторлы
			емес көрінютер
2	М.һотіпіз	Несеп-жыныс және	Пиелонефрит, жанбас агзаларының қабыну
		тыныс алу жолдары	аурулары, туғаннан кейінгі қызба, даму ақаулары
3	М.§епіІа1ішп	Несеп-жыныс және	Гонококты емес уретрит (урогениталды
		тыныс алу жолдары	микоплазмоз)
4	М.огаіе	Тьшыс алу жолдары	Белгісіз
5	М.заііуагіит	Ауыз куысы	Гингивит, периодонтит
6	М.ргітаіит	Тыныс жолдары,	Маймылдарда- уретрит
		маимылдардың несеп-
		жыныс жолдары
		(адамда сирек)
7	М.йгтепіапз	Несеп-жыныс және	Тыныс алу жодцарының қабыну аурулары,
		тыныс алу жолдары	ревматоидты артрит
8	Іігеаріазта	Несеп-жыныс	Гонококты емес уретрит, нәрестелердің салмаш
	игеаіусісит	жодцары	жетіспеи туу, екпенщ созылмалы аурулары, туа
			пайда болган пневмония, бедеулік

ңғы жылдардағы зертгеулер барысында М. Ғегтепіапз және М.репеігапз ЖИТС дамуына белсенді қатысатындыктары анықталған. М.рпешпопіае -респнраторлық инфекциялар қоздырғышы, ПІ8, М.§епі1а1іиш, Іі.игеаіуіісит - уроғениталдық инфекциялар қоздырғыштары болып табылады. Іорфологиясы. Микоплазмалар өте ұсақ, бос күйінде тіршілік ететін бактериялар. Олар екі ікке ие: 1) микоплазмаларға ғана тән құрылымы бар, 2) өте жиі жасуша дақылдарын контамина- өсімдіктер, жануарлар және адамдарда ауру тудырады. Бірқатар вирустардың (соның ішінде ці, АИВ), көбеюіне әсер етеді, және де өздері де иммунды тапшылық тудыруға қабілетті.

оплазма - үсақ сфера пішінді және жіпше тәрізді жасушалар. Спора түзбейді. Оларда жасушалық сыжоқ, сондықтан үш қабатты жүқа липопротеинді мембранамен қоршалған. Осының арқасында "азма пішіндері түрақты емес, бактериалық сүзғіштерден өтіп кетеді, Грамша боялмайды, ал :вский-Гимзе әдісімен жақсы боялады. Жасуша қүрылымы өте қарапайым, үш қабатты цитоплаз- іық мемранамен қатар қүрылымы прокариоттық нуклеоидтан және рибосомалардан түрады. тазмалар мембраналық паразиттер. Олар эукариоттардың жасушаларында жақсы паразитгік тіршіл ік ~ады, осы қасиеті оларды хламидиялардан ерекшелендіреді және қоздыратын патологиялық "рінің патогенезіне тікелей әсер етеді. Қозғалатын және қозгалмайтын түрлері кездеседі. Минималды яланатын бірлігі - элементарлық денешіктері. Сонымен қатар микоплазмалар бүршіктену, алған және тізбектелген түрлерінің сегментациялануы арқылы, бинарлық боліну жолымен, терінің кокк тәріздес ыдырап кетуі арқьшы да репродукцияланады. Олар сопақша немесе шар пішінді . Біртіндеп үзарып жіпшелер қүрастыруы мүмкін. Прокариотгар ішінде геномының көлемі бойынша ісі - микоплазмалар (риккетсия геномының 1/16 бөлігіндей). Микоплазма пенициллинге түрақты. ен, тетрациклин мен эритромицин олардың өсуін тежейді. Дақылдандыру. Бірқатар ферменттік жүйелерінің болмауына байланысты микоплазмаларды -дандыратын қоректік орталар міндетті түрде күрделі болуы керек. Олардың қүрамына шіқылдары, нуклеин қышқьшдарының алғашқы қүраушы заттары, холестерин және т.б. заттар кіреді. гары бар табақшаларда микоплазмалар тек қана микроскоппен өтпелі жарық арқылы қараған кезде гін колониялар түзеді. Колониялардың түрі «қуырылған жүмыртқаға» үқсас болады. Уреаплазма- I колониялары одан да үсақ, түйреуіш үшы сияқты болады. Мимкоплазмаларды сорпада өсіргенде 'Сәл лайланады, уреаплазманы өсіргенде орта өзгермейді. Жартылай сүйық агарда (0,3%) түтікше енген жолында ғана сәл «шаңдану» байқалады. Глюкозаны ферменттейтін микоплазмаларға аііаііит, МТегтепІапз) осіру үшін қоректік ортаға глюкоза қосады, аргининді қорытатындарға шіпіз) - аргинин, уреаплазмаларға- мочевина қосады. Микоплазма немесе уреаплазманың өскендігін ау үшін қоректік ортаға индикатор қосады. Глюкозаны ферментациялаған жағдайда қышқыл бөлініп ің рН қышқыл жағына қарай өзгереді, Ь-аргинин мен мочевинаны ферменттеген жағдайда аммиак іп ортаның рН-шы сілтіліге өзгереді.

Микоплазмалардың таза дақылын бөліп алу үшін Хайфликтің модификацияланған ортасын, 8Р-4 сын, в-глобулинді фракциясының гидролизатының негізінде жасалған қоректік орталарға себеді. Уреаплазмалардың таза дақылын бөліп алу үшін қүрамында мочевина мен индикаторы бар сорпа, -ртты агарландырылған А5К орта т.б. қолданылады. Ферментгік белсенділігі төмен. Негізгі қасиеттері 5.- кестеде қарастырылған. Уреаплазмалар қанттарға инертті, диазабояуларын өзгертпейді, каталазасы жоқ; орқоян мен теңіз қаларының эритроциттеріне бетта-гемолитикалық белсенділік танытады, гипоксантин түзеді. іазмалар фосфолипаза, А иммундыглобулинді ыдырататын арнайы протеаза бөледі. Антигендік қасиеті мен патогенділік факторлары. Күрделі, жасуша мембранасында пецификалық антигені бар. Жоғарғы жиілікке ие мутация нәтижесінде антигендік полиморфизмі айқын іуымен ерекшеленеді. Химимялық қүрамында полисахаридтер, ақуыздар, гликопептидтер болады. здардың басым көпшілігі мен липидтер мембрана қүрамына кіреді.

Патогенділік факторлары әртүрлі және қүбылмалы. Негізгі патогенділік факторлары: адгезиндер, индер, агрессия ферменттері және метаболизмнің өнімдері. Мембраналық ақуыздардың кейбіреулері индер рөлін атқарады.Кесте 1

Адамға патогенді микоплазмалардың негізгі биохимиялық қасиеттері

Түрі	Аргининді гидролиздеуі	Глюкозаны кышкылға дейін ыдыратуы	Маннозаны қышқылға дейін ыдыратуы	Тетразолий тұздарын қалпына келтіруі (а.ж.* /ан.ж.**)
М. рпеишопіае	-	+	+	+/+
М. һошіпіз	+	-	-	-/-
М, іегтеігіапз	+	+	-	-/+
М. §епі(а!іит	-	+	+/-	+/-

* а.ж. - аэробты жағдай; ** ан.ж.- анаэробты жағдай.

Резистенттілігі. Қоршаған ортада тұрақсыз. Жоғарғы температураға, ылғалдылыққа, ультравсү сэулелерге шыдамайды. Ортаның рН-шы- 7,5-8,0, уреаплазмалар сілтілі ортаға өте сезімтал, оптимал рН 6,0+/-0,2. Мнкоплазмалар және уреаплазмалар фторхинолондарға, цефалоспориндерге, азалидте тетрациклиндерге сезімтал. Кең қолданылатын антисептиктер мен дезинфектанттарға сезімтал.

Эпидемиологиясы. Табиғатта микоплазмалар кең таралған. Инфекция козі - ауру ад тасымалдаушы. Таралу механизмі - аэрогенді, негізгі таралу жолдары - ауа-тамшылы, жыныстық қать арқылы. Ауруға адамның сезімталдығы жоғары. Ауру оқиғаларының жиілеу мезгілі - жаз айлары аяғы мен күз айлары.

Уреаплазманың жүқтыру көзі - ауру адам. Жыныстық жолмен жүғатын ауруларға (ЖЖЖА) жаг сезімталдығы жоғары. Негізгі қауіпті топтары - гомосексуалистер мен жезөкшелер. Ерекшелігі -жиі с трихоманоз, кандидоз ауруларымен бірлесіп ауру тудырады.

Патогенезі мен клиникалық көрінісі. Микоплазмалар қоздыратын инфекцияларға ғана сипаттамалары жоқ. Клиникалық-морфологиялық белгілері бойынша микоплазмалық инфекциялар бас бактериялық қоздырғыштар, хламидиялар, вирустар, саңырауқүлақтар т.б. тудыратын патологияларм үқсас болып келеді. Сондықтан дер кезінде анықгап, клиникалық диагноз қою қиын. Микоплазм инфекциялар жедел түрде өтуі мүмкін, бірақ созылмалы күйге жиі ауысып кетіп отырады.

Олар жоғарғы тыныс алу жолдарының эпителтоциттерінің мембраналық паразиттері болғанды фагоциттер мен эпителиоциттерде персистенцияланады. Бронхтар мен альвеолардың эпителиял жасушаларына супероксиданттардың токсикалық әсер етуінің салдарынан бронхтар мен өкпеде қабь: дамуын, бауыр, ми басқа да ағзаларға гематогендік диссеминациялануын, уретраның цилиндрл эпителиялық жасушалар мембраналының зақымдануын тудырады.

Патологиялық үрдіс сипаттамасы қоздырғыштың ену қақпасына байланысты. Мысалы: М. һошіпв фарингитпен қатар урогениталдық жолдар инфекциясын қоздыра алады. Қүрсақішілік ұрықтың микоплазмозы кезінде инфекция жоғарғы тыныс алу жолдарында, урогениталдық жолдарда, ОЖЖ-де дамиды.

Микоплазмалық инфекциялар әртүрлі иммундық патологиялық реакциялармен қатар жүретіндіктен инфекция ағымы күрделіленіп, науқастың жағдайы нашарлауы мүмкін. Олар түрлі аурулардың кофакторлары бола алады: ЖИТС, ісіктік үрдістер, артриттер және этиологиясы белгісіз түрлі синдромдардың (созылмалы шаршағыштық, Крон ауруы т.б.) себепшісі екндігі анықталған.

М.рпеишопіае -респираторлық микоплазмоз қоздырғышы. Респираторлық микоплазмоз өте кең таралған. Инфекция ауа тамшылы жолмен беріледі. Инфекция көзі - жедел түрдегі науқастар немесе ауруынан толық жазылмаған тасымалдаушылар. Инкубациялық кезеңі -3-11 күн, кейде 3 аптаға созылады.

Клиникалық көрінісі әртүрлі, ол жоғары тыныс алу жолдарының қабынуы (фарингит, назофарингит; трахеит, трахеобронхит, бронхит) түрінде немесе ауырлық дәрежесі әртүрлі пневмония түрінде өтуі мүмкін.

рда ауру микоплазмалы-вирусты аралас этиологиялы болады. Респираторлы микоплазмоз "вгорлы емес көріністер де байқалады: полиморфты эритема,гемолитикалық бұзылыстар, _ірлгия, бауыр зақымдалуы, эндокардитгер, ОЖЖ зақымдалуы және т.б. ■іпіз, М.ёепііаііиш, Іі.игеаіуіісит - урогениталиялық жолдардың микоплазмозының _йры болып табылады. Урогениталиялық микоплазмоз халық арасында әр-түрлі топтарда , Ең жиі кездесетін топтар: жыныстық белсенді жастағы адамдар, жеңіл жүрістегілер, ер және т.б.

дарда микоплазмалар уретра мен үрпектің шеткі терісінде, аләйелдерде қынап, жатыр мойны .. орналасады.

вниталиялық микоплазмалық инфекция жыныстық қатынас арқылы жүғады. Сонымен қатар .ірішілік жүіуы мен нәрестенің туу жолдарынан өту кезінде жүғатындығы да дәлелденген. арішілік жұғуы салдарынан жүкті әйелдерде жиі түсік тастауы немесе ұрықтың жатырішілік

ікеәдеседһ

тмалар гонококгық емесурегрит, простатит, жеделуретржщ СЖДрОҚ ӘЙёЩр Ш ерМр

оздырады, сонымен қатар нәрестелердің аз салмақпен және туа пайда болған өкпе патологиясы епші болатындығы анықталған. унитеті. Кернеулі емес, жасушалық және гуморальдық болады. Жергілікті - 8І§А пинін түзеді. Жеңіл түрінен кейін үзақ емес, ауыр түрінен кейін 5-6 жылдық иммунитет

зиологиялық диагноз қою. Респираторлы микоплазмозға күдік туғанда зерттеу материалы вя; аодын, ж^гқыншақ шьфышы, бронх шайындысы және түсік кезіндегі үрь/к пен ана ■ағында өлген баланың ішкі ағзаларынан жағынды-препараттар алынады (Д4.26- кесте).

Урогениталды инфекцияларда таңғы несептің ортаңғы бөлігі, уретра, қынаптың, цервикалды өзектің рышты қабаттарынан қырынды алынып зерттеледі. Лапароскопия, амниоцентез жасағанда алынған риалдар да тексеріледі. Простатитте простатаның бөлігі, ер адамдардың бедеулігінде - сперма ~леді.

Бактериологиялъщ әдіс - урогениталды микоплазмапарды анықгау көбінесе тыгыз орталарға, тыныс алу жолдарыньщ микоплазмозын зерттеу - сұйық немесе жартылай сұйық орталарға себу арқылы жургізіледі.

Кесте 14.26.

Микоплазмалық инфекциялардың зертханалық диагностикасы Әдісі	Зерттеу мақсаты	Қолданылатын тест
Бактериологиялық	Қоздырғышты бөліп алу	Зертгеу материалын элективті коректік орталарға себу, коздырғыштың таза дақылын бөліп алу және оны идентификациялау
Серологиялық	Қоздырғыштың антигендерін анықтау	ПГАР, ИФР, ИФТ
	Қоздырғыштың антигендеріне антиденелерді анықгау	ПГАР, ИФТ, РИТ және т.б.
Молекулалық- генетикалық	Қоздырғыштың ДНҚ анықгау	ПТТ, ДНҚ-зондтау

Микроскоптың кіші ұлғайтуында М. рпеитопіае (басқа микоплазмалар емес) колониясының бетінде адсорбцияланған эритроциттер жақсы көрінеді.

Адамның урогенитальдық жолынан М. һотіпіз, Іі. игеаіһісит, М. Гегтепіапз және сирек жағдайда басқа (патогенді емес) микоплазмалардың түрлері бөлінуі мүмкін. Олардың барлығы биохимиялық

1 Нобель сыйлығының лауреаттары