14.9 Хламидиялар. Хламидиоздар

Хламидиялар - жасушаішілік облигатты паразитті бактериялар. Олар адамдарда, жануарлар мен гарда әртүрлі аурулар қоздырады. Хламидиялар деп аталуы грек сөзінен сһіашуйа - мантия, жамылғыш ен сөзден шыққан. Себебі зақымданған жасушалар ішінде жамылғышпен қоршаған қосындылар түзеді. Адамдар мен жануарлардың жұқпалы ауруларының ішінде антропонозды және зоонозды хламидиялық инфекциялар маңызды орын алады. Хламидиялар - иесінің сезімтал жасушаларында

паразиттенуші, патогенді, облигатты жасушаішілік грам-теріс бактериялар. Иесінің жасуша метаболитикалық тәуелділігінің себебі: әнергиямен қамтамасыз ету механизмінің болм Хламидиялардың АТФ түзуге қабілеті жетпейді

Омыртқальшардың арасында хламидиялардың негізгі иелері қүстар мен сүт қоректілер, оның і адамдар болып табылады. Хламидиялар олардың барлығында үқсас патология тудырады - көру, • алу жүйелерін, асқазан ішек, несеп-жыныс жолдарын, жүйке және жүрек-қан тамырлар жүйесі буындарды зақымдайды.

Таксономиясы. Биологиялық және генотиптік сипаттамасына қарап бүл микроорганизмде алдына СҺІатуШаІез қатарына бөлінген, оған 4 туыстастық кіреді. Сһіатусііасеае тұқымдастығынакез^! тек қана Сһіатусііа туыстастығы кірген, жаңа жіктелуге сәйкес 2 туыстастыққа бөлінеді: СЫатуйіа Сһіатусііарһііа. Өзгерген жіктелуге сәйкес Сһіатусііа туыстастығына 3 түр жягады, оның ішіне кі С.ігасһотаіІ8 тек қана адамдарда паразиттенетін өкілі болыптабылады. Сһіатусііарһііатуыстасты түр жатады, оның ішінде С. рпеитопіае адамдарға біріншілік патогенді болып табылады. Қалған тү - жануарларға біріншілік патогенді болып келеді.

Морфологиясы. Хламидиялар грам-теріс бактерияларға жақын, ДНҚ және РНҚ-сы, цитопл тикалық мембранасы мен жасуша қабырғасы бар. Грам-теріс бактериялар тәрізді кең спек антибактериалдық дәрі-дәрмектерге сезімтал. Тетрациклиндік және макролидтік қатардағы антиби терге өте сезімтал болып келеді.

Халмидиялар - патогенді, облигатты жасушаішілік бактериялар. Олар макроорганизм, яғни! немесе жануар жасушасынан тыс көбейе алмайды, сондықтан клиникаларда бактериологиялық диа қою әдісі аса тән емес. Оларда иесінің жасушасының цитоплазматикалық қосындьшарының (ЦҚ) іші өтетін ерекше даму циклы болады. Осы цикл кезінде хламидиялар иесінің жасушасының ферме жүйесін толық пайдаланады, соның салдарынан ол толығымен энергетикалық және метаболиттік түрғ иесіне тәуелді болады. Цитоплазматикалық қосынды микроорганизмнің әртүрлі популяциясынан түр ол негізінен микробтық жасушаның екі түрінен түрады: элементарлық денешіктер (ЭД) - жұқпалы пг және ретикулярлық денешіктер (РД) - вегетативтік түрі. ЭД жасушадан тыс тіршілік қабілетін са қалуға бейімделген, метаболиттік белсенділігі төмен; РД қоршаған ортада тез бүзылады, антибиоти өте сезім-тал, бірақ иесінің жасушасында жоғары метаболиттік белсенділік танытады. ЭД фагоцитоз арк жасушаға еніп аралық денешік (АД) түзу арқылы РД-ке ауысады. РД бинарлы бөлініп АД арқылы ЭД- трансформацияланады (сурет-хламидиялардың даму циклы). Бұл даму циклы ЦҚ ішінде 40-72 сағ созылып, қосынды мембранасын жарып шығып ЭД-тер айналасында орналасқан иесінің жаңа жасушалар" зақымдайды.

Элементарлық денешіктердің морфологиялық ерекшеліктері:

Электронды тығыз, майда (300 нм) бөлшектер; Романовский-Гимзе бойынша қызғылт түске бояла

Жасушадан тыс көбейе алмайтын түр болып табылады.

Ретикулярлық денешіктердің морфологиялық ерекшеліктері:

Ұяшықталған құрылымды, ірі (1200 нм) бөлшектер; Романовский-Гимзе бойынша көкшіл түс боялады.

Жасуша ішінде көбейе алатын түрге жатады: бинарлы бөлініп, цитоплазмада қосынды денешіктер

түзеді.

Дақылдандыру. Хламидияларды диагностикалық мақсатта бөліп алуды дамып келе жатқан та эмбриондарының саруыз қапшықтарының эпителий жасушаларында және жасуша дақьшдарында жүргізег'

Дамыуына 6-8 күн толған тауық эмбриондарының саруыз қапшығына жұқтыру ұзақ уақытгар бо? хламидиялық инфекцияларға этиологиялық дигноз қою үшін қолданылып келген ең нақты әдіс бол Қазіргі кезде де хламидиоз диагнозын дәлелдеуде жоғарыспецификалық әдіс болып келеді. Сезімталдьп бойынша бүл әдіс жасуша дақылдарында хламидияларды диагностикалық мақсатта бөліп алумен тең. Хламидияларды диагностикалық мақсатта бөліп алу критерийлері: микроорганизмнің морфологияль қүрлымдарының және тұқымдастыққа тән антигендердің болуы. Техникалық орындауы жағынан э"

болып келеді, бірақ даму үрдісінің өзі әрі күрделі әрі ұзақ уақытты талап етеді (2-3 пассаж і кейін 7-12 күннен 3 -4 аптаға дейін), сондықтан жылдамдатылған әдістердің болуы іс жүзінде і қолданылуын шектейді.

цификалық диагноз қою әдісі іп \ііго-да дақылдандыру болып табылады. Әдіс «алтын стандарт» йе болған. Қазіргі кезде хламидияларға сезімталдылығы жоғары жасушалардың әр түрлері цы. Көз және жыныс мүшелерінен алынған зерттеу затын жасуша дақылдарына сеуіп лрды бөліп алу, саруыз қапшығында дақылдандырудан әлдеқайда сезімтал болып келеді. Бұл лқшылығы 100% спецификалылығы мен жоғары сезімталдылығы. Бірақ бұл әдісті кеңінен і оның қымбаттылығы, күрделілігі және нәтижесін 72 сағаттан кейін гана алуға болатындығы :сайды.

игендік қасиеті. Хламидиялардың антигендік құрлымы күрделі, жасуша қабырғасында [ бүкіл түқымдастыққа тән, липополисахаридтік термостабильді антигені бар. Түрспецификалық іспецификалық антигендер ақуыздық фракхщялардан құралған, термолабильді антигендер болып Типтікспецификалық антигендерінің болуына байланысты С.ігаһотаІІ5-тщ 18 сероварын С.рпеитопіае-ның бір ғана серовары бар. эгенділік факторлары. С.ігасһотаіз-тің патогенділік факторлары: сыртқы мембрана ақуыздары иық белсенділік, адгезиндер), эндотоксиндер (ЛПС), персистенттілік факторы. С.рпеитопіае- нділік факторлары: адгезиндер, эпителиоциттер мен лимфоциттердің инвазивтілік факторлары ылады. С.рзШасі эндотоксин түрінде улы зат түзеді. інстенттілігі. Қоздырғыш дезинфекциялық заттар әсерінен және қыздыру кезінде инактиви- ~ы, дегенмен кептіруге, мүздатуға төзімді. Қоршаған ортада 2-3 аптаға дейін сакталады. „идемиологиясы. Респираторлы хламидиоз - антропонозды инфекция. Инфекцияның көзі - науқас таралу жолдары - ауалы-тамшылы. Адамның сезімталдығы өте жогары, әсіресе 20 жастан асқан цар. Ерекшелігі - инфекцияның таралуы баяу өтеді, себебі ауру адам қоршаған ортаға хламидия- •аз мөлшерде бөледі. Дегенмен, тасымалдаушьшарда тыныс жолдарының жоғары бөлімдерінде иардыңжинақталуға қабілеттері бар. Ауру Сол-түстік Еуропада кеңінен таралған, пневмониялар 110%-ын хламидиялар қоздырады.

втогенезі. Хламидиялар урогениталды жолдар, сондай-ақ конъюнктиваның шырышты қабаты енеді. Қоздырғыщтар уретраның, жатыр мойнының, қосалқыларының, аталық бездің, гіваның қабынуын тудырады. Лііатісііа рвійасі-орнитоз ауруын, Сһіатісііа рпеитопіае - адам бронхопневмониясын қоздырады. іИифекцияның таралу жолы: ауалы-тамшылы, ауалы-шаңды, ену қақпасы жоғарғы тыныс алу пының шырышты қабаттары. Тағам өнімдерімен де таралуы мүмкін. Орнитозға адамдардың ығы өте жоғары, орта және үлкен жастағы адамдар жиі ауырады. Ауру негізінде көктем, күз церінде кездеседі. Бірен-саран кездесетін жағдайлар жиірек болады, дегенмен орнитоздың күрт ' де байқалады.

Адам бронхопневмониясы мен орнитоз патогенезі: хламидиялардың жасуша ішінде көбейіп, оны ; тыныс алу жолдарының, өкпе мен лимфа түйіндерінің некроздық грануломатоздық зақымдалуы;

■іштардың лимфоидты тіндерде персистенцияланауы. Сһіатісііа Ігасһотаііз- басыр (трахома), яғни конъюктива мен мөлдір қабықтың эпителиоциттерінің уын, урогенитальдық хламидиоз және жыныстық лимфагранулема (уретраның, жатыр мойнының, асгы безінің, сыртқы жыныс мүшелерінің қосалқылары мен жергілікті лимфа түйіндерінің қабынуын) щ.

_; Инфекция көзі науқастар мен тасымалдаушылар. Жүғу жолдары - трахома кезінде түрмыстық жанасу урогенитальдық хламидиоз және жыныстық лимфагранулема кезінде жыныстық, транспла- ықжол арқылы беріледі.

Клиникалық көріністері. Ең күшті вируленттілікке орнитоз қоздырғыштары Сһіатудіа рзійасі ие. і қоздырғыштың бұл түрі иесінің жасушасына кең спектрлі торпизмге ие, сондықтан аурудың бүлтүрі генерализациялануға жақын болады. Инкубациялық кезеңі 6-17 тәулік созылады. Ауру жиі і пневмония түрінде өтеді. Кейде патологиялық процеске жүрек-тамыр жүйесі, бауыр, көкбауыр, серс менингит қосылуы мүмкін. Инфекцияның жедел және созылмалы түрлері болуы мүмкін. Ауруцың түрі ауыл түрғындарының арасында жиі кездеседі, кәсіби ауруларға жатады.

Сһіатуйіа рпеитопіае - жедел, созьшмалы бронхит пен өкпе қабынуын жиі қоздырады. Респир хламидиоздар - антропонозды инфекция болып табьшады. Инфекция козі - науқас адамдар, таралу жо. - ауалы-тамшылы. Адамның сезімталдығы өте жоғары, әсіресе 20 жастан асқан жастар. Инфекщ таралуы баяу өтеді, науқас қоршаған ортаға қоздырғыштарды аз мөлшерде бөледі. Адам ағзас хламидиялар жоғары тыныс алу жолдары арқылы түседі. Қоздырғыштар тыныс алу жолдарының э жоғары тропизмділік қасиетке ие, сондықтан қабыну үрдісіне әкеледі (фарингит, бронхит, си пневмония). Өкпе тінінің ішінде көбею нәтижесінде хламидиялар осы жасушаларды жояды, өкпенің түрде дамитын қабынуына әкеледі. Ыдыраған жасушалардың улы өнімдері әртүрлі ағзалар мен жүйел көптеген өзгерістер тудырады. Хламидиялар басқа микробтармен (микоплазма, легионеллалар, виру тудыратын атиптік пневмониядан клиникалық белгілері бойынша айырмашылығы ЖОҚ. Респирато хламидиоз белгісіз, субклииишЫҚ Түрде ӨТуІ щмкін.

СҺІЗШуёій ^гасһотаііз - адамның зәр-жыныс жүйесінің, көздің, тыныс жолдарының аурулары қоздырғыштары. Ауру - көз конъюнктивасы мен мүйізді қабатының әпителиялы жасушасын зақымд терең жатқан тіндерді де қамтиды, яғни бөсір(трахома) ауруын қоздырады.

Жасырын кезеңі 7-14 күн. Әдетте екі көз де зақымдалады. Аурудың басында көзде бөтен дене болуы және көздің ашуы сезіледі. Жедел басталуы да мүмкін: жарықтан сескену, шырышты-іріңді бөл^: Конъюнктивит және кератоконъюнктивит дамиды, олар тіліну және тыртықтану нәтижесінде көздің және соқырлыққа әкеледі.

Урогениталды хламидиоз - антропонозды инфекция. Инфекция козі - науқас адамдар және ағымы жасырын өтетін әйелдер. Таралу механизмі - жыныстық қатынас жолы арқылы, кейде түрмыс қатынас жолымен де жүғуы мүмкін (бассейндерде шомылғанда хламидиялар конъюнктиваға ене Науқастанған ананың жүктілік кезінде хламидиялар үрықты зақымдауы мүмкін. Жасырын кезеңі 7- күн. Шырышты қабаттарда бөлінді шығу, қышыну, қызару белгілері пайда болады. Ауру жиі созылм түрге ауысады.

Венерологиялық лимфогранулеманың - инфекция көзі науқас адам. Зақымдану көбінесе жы жолы арқылы, сирек жағдайда түрмыстық-қатынас жолы арқылы атқарылады. Ену қақпасы - жы мүшелерінің шырышты қабығы. Жасырын кезеңі - 30 күнге дейін. Жыныс мүшелерінде папулалар, о жаралар пайда болады. Аймақтық лимфа түйіндер ісінеді.

Иммунитеті. Аурудың кез-келген түрінен кейін түрақсыз иммунитет қалыптасады.

Микробиологиялық диагноз қою. Хламидияларды зақымдалған жасушалар ішінен қосындыл түрінде немесе жасушадан тыс элементарлық немесе ретикулярлық денешіктер түрінде бөліп алуға боля. Клиникалық көрінісінің әр түрлі болуы хламидиоздарға диагноз қоюды қиындата түседі. Хламидиял инфекцияларды анықтауда негізгі орынды зертханалық диагноз қою әдістері алады (14.23 - кесте).

Хламидиоздар кезіндегі зертханалық диагноз қою тікелей зерттеуден (қоздырғышты немесе о агенттерін табу) және серологиялық (хламидияларға қарсы антиденелерді табу) әдістен түрады.

Қазіргі кезге дейін микроскопиялыц әдіс ең кеңінен таралған әдіс болып келді, хламидиялар түз цитоплазматикалық қосындыларды анықтауға негізделген. Қырынды препараттарды Романовский-Г әдісімен бояп, хламидиялар түзетін цитоплазматикалық қосындыларды табу, хламидиоз диагнозын қою, классикалық әдісі болып табылады. Цитоплазматикалық қосындылар ядроның қасында жиі орналас көбінесе оны жасушаның шетіне қарай ығыстырады, пішіні әр түрлі болып келеді - кейде дөңгелек, кей жағдайда сопақшалау болады. ЭД қызғылт-күлгін түске, РД көгілдір-күлгін түске боялады. Әді орындау қиын емес, бірақ та псевдоқосындыларды (жасуша қүрылымдары мен бактериялар) н қосындьшармен шатастырып алуға болатындығын үмытпау қажет. Әдіс сезімталдылығы конъюктив кезінде 30-60%; урогенитальдық хламидиоздар кезінде 20-30% болады. Препаратты қарап шығуға 30 минут қажет.

Кесте 14.23.

Хламидиялық иифекцияларға зертханалық диагноз қою. Әдістері	Мақсаты	Тесттер
Микроскопиялық	Қоздырғыштың морфологиялық кұрылымдарын анықгау	Жағындыларды Романовкий-Гимзе және т.б. әдістермен бояу
Дақылдық	Қоздырғышты табу	Жасушалық дақылдар, тауық эмбриондары, зертханалық жануарлар
Иммунологиялық	, Қоздыргыштың АГ, АД анықтау	ИФР, ЖИФР, ИФТ, КБР және т.б.
Молекулалық- биологиялық	ДНҚ-ын анықтау.	Гибридизациялау, амплификациялық тест- жүйелер

Люголь ерітіндісімен бояу әдісі ең қарапайым болып келеді. Бұл әдіспен бояғанда жасуша сары боялып, қосындылар қызғыш-қоңыр түске боялады. Әдіс сезімталдығы өте төмен, тек қана һошаііз қосындыларын анықгауда қолданылады.

Иммунологиялыц әдіс клиникалық зерттеу заттарында хламидияларды анықтау үшін кеңінен "анылады. Қүрамына флюоросценттік заттар қосылған, иммунды реагенттер қолданатын яохимиялық әдістер жиынтығы - ИФР болып табылады. Әдістің тиімді жақтары: жоғары дәлділігі жылдам орындалуы, қоздырғышты бірден зерттеу затынан табу, спецификалық емес жарық бөлуін лау мүмкіндігі.ИФР кемшіліктері: міндетті түрде флюоросценттік микроскоптың болуы, нәтижелерді "ктивті интерпретациялауы, көп мөлшердегі сынамаларды өңдеудің қиындығы.

Хламидияларға қарсы антиденелерді табуға негізделген әдістерді урогенитальдық жолдардың, жаңа "ғаи нәрестелердің ауыр қабыну үрдістері болған жағдайда немесе аралас инфекциялар кезінде лнда хламидиялар бар екекндігін дәлелдеу керек болған жағдайларда қолданады. Экспресс әдіс. Иммунохромотографиялық әдістер қолданылады. Талдау 10-30 минут ішінде нәтиже *ді. Бірақ күнделікті қолданылып жүрген тест-жүйелеріне қарағанда экспресс әдістің сезімталдылығы спецификалылығы төмен.

Молекулалыц-биологиялъщ әдістер. Соңғы кедері хламидиялардың ДНҚ-ын анықтауға бағытталған -гибридизация, сэндвич-гибридизация, іп зһи гибридизациялау әдістері қолданылып жүр. Әдіс імталдылығы мен спецификалылығы 80-100%. Бүл әдіс басқа әдістермен анықталмайтын ияларды табуда өте тиімді. Бүл әдістердің кемшілігі тек қана арнайы қүрал-жабдықпен жүргізу және қажетті заттарының қымбатгылығы болып табылады.

Емдеуі. Хламидиялқ инфекцияларды оптимальды және түбегейлі емдеу әдістері соңына дейін еліп жасалынбаған. Брақ ауруды созылмалы және ауыр түріне өткізіп алмай, ғылыми негізделген цеу шараларын дер кезінде бастау, оң нәтиже беретіндігі дәлелденген. Ал созылмалы және ауыр күйіне [ кеткен түрлерін емдеп, жазу өте қиын мәселе.

Урогенитальды хламидиозды емдеудің бірден-бір есебі - ол науқаспен қатар оның жыныстық қарым лнастағы серігін де емдеу қажеттілігі. Жеке емдеу бағдарламасын жасаған кезде науқасты кешенді түрде емдеумен бірге зақымдалған, дош қоздырғыш локализацияланған ағзаларды да емдеп отыруды үмытпаған жөн. Сонымен қатар емдеуді ргізу барысында хламидиялардың даму айналымында екі кезең болатындығын да ескерген дүрыс: ол- нфекциондық кезең (ЭД), бүл кезде хламидиялар антибиотиктерге резистентті болып келеді; ішфекциондық емес, вегетативтік кезең (РД), бүл кезде хламидиялар антибиотиктерге сезімтал болады. Антибиотиктерді дүрыс қолданбаған немесе пенициллин қатарына жататын антибиотиктерді қолданған кезде Ь-тәрізді хламидиялар пайда болуы мүмкін.

Антибиотиктердің ішінде хламидиялар тетрациклин қатарына және макролидтерге жататын антибиотиктерге сезімталдылығы анықгалған.

Алдын алуы. Арнайы алдын алуы жоқ. Бейспецнфикалық алдын алу шаралары тұрғындар арас

санитарлық-ғиғиеналық мәдениетін жоғарьшатуға, қауіпсіз жыныстық қарым-қатынастарды нас

бағытталған.