14.6. Корннебактериялар (СогупеЬас(егіит)

оринебактериялар грам оң, тік немесе сәл иілген, дүрыс емес пішінді, нәзік таяқшалар, шеттері ған немесе қолшоқпар тәрізді болып келеді(35- сурет). Екі шеттеріңдегі жуанданулар жасуша кездесетін «валютин», басқаша атағанда Бабеш-Эрнст дәндерінің арқасында болады, бүлар афосфаттардан түрады, қоректік зат қоры болып табылады. Қозғалмайды, спора түзбейді, царға сезімтал. Факультатявті анюробтар. Өсіп - көбею үшінарнайы корекгік орталарды қажет сары су немесе қан қосылған қоректік орта). Каталаза түзеді. Табиғатта кеңінен таралған, адамның жануарлардың қалыпты микрофлора қүрамына кіреді.

Кесте 14.18

Адам патологиясында клиникалық маңызы бар коринебактериялар СогупеЬас(егіиш туыстастыгынын турлері С. <1ірһ(һегіае	Қоідыратын аурулары Дифтерия
С. иісегапз С.]еікеіит (.ІКтобы)	Иммунды тапшылыгы бар адамдагы баспа. Жұмсак тіндердің инфекциясы. септицемиясы.
С. игеаіііісшп (02 тобы) С. пііпиІІ55Іпіит С. хегозія	Зәр шығару жолының инфекциясы (пиелонефрит. цистит және баскаоппортунистік инфекциялар) Эритразма. оппортунистік инфекциялар. Оппортунистік инфекциялар.
С. ряеис1ос1ірһ(һеі і(ісиіті С. зігіаішті	Эндокардит. оппортунистік инфекциялар. Оппортунистік инфекциялар.
АгсапоЬасІегіііт һаето1у(ісит	Созылмалы тонзиллиттер, терінің закымдалуы.

Туыстастыққа 20-дан астам түрлер кіреді. Басым көпшіліті шарггы-патогенді болып табылады. өкілі - СогупеЬасІегіит сіірһіһегіае. Шартты патогенді коринебактериялар түрлері: С. рзеисіосіірһіһегі С.хего8Із, С.исіегапз, С.сізіісііз. Адам патологиясындагы маңызы бар коринебактериялар 14.18-" келтірілген.

14.6.1. Дифтерия қоздыргышы (СогупеЬасіегіит (Іірһ(һегіае)

Дифтерия (күл) - СогупеЪасІегіит сіірһіһегіае тугызатын антропонозды, ауа-тамшылы ж* тарайтын токсинемиялық жүқпалы ауру. Комей, жүтқыншақ, кеңірдек т.б. агзаларда фибринозды қабь: және организмнің жалпы интоксикациясымен сипатталады. Аурудың аталуы грек сөзінен сіірһіһега—* қабықша, тері - деген магынаны білдіреді. Ол аурудың клиникалық белгілерімен байланысты. Диц қоздырғышын Т. Клебс 1883ж ашып, Ф. Леффлер 1884ж таза дақылын бөліп алған.

Таксономиясы.

Тұцымдастыгы: АсІіпоЬасІегіасеае.

Туыстастыгы: СогупеЬасІегіит

Түрі: СогупеЬасіегіит «іірһіһегіае

Микробтың аты морфологиялық ерекшелігіне байланысты грек сөзі «согупе» - шоқпар, «Ьасіе таяқша дегенмағынаны білдіреді. СогупеЬасІегіит сіірһіһегіае - морфлогиялық, дақылдық, биохимн антигендік қасиеттері және токсигендігі бойынша басқа коринебактерияларға қарағанда гетерогенді. таяқшасының биоварлары - §гауіз, тіііз, іпіегтесііиз.

Морфологиясы. Дифтерия қоздырғышы полиморфизммен сипатталады - жіңішке, сәл иілгент^- коктар тәрізді және бүтақталатын түрі бар. Бактериялар бір-біріне бүрышталып орналасады, латын X, V, Ү әріптеріне үқсас. Спора түзбейді, талшығы жоқ, көптеген штамдарында микрокапсуласы С.ёірһіегіае-ның негізгі қасиеті: таяқшаның екі үшында волютин дәндерінің болуы, ол жасушала анилин бояуларымен біркелкі емес боялуын қамтамасыз етеді, Грамша оң боялады. Дифтерия қоздьг фильтрден өтетін және Ь-пішінді түрге айналуы мүмкін. Идентификациялау кезінде дифференци диагностикалық маңызы бар қасиеттері (полиморфизм, таяқшалардың өзара орналасуы, волютин дә т.б.) ескеріледі.

Дақылдандыру. С.сіірһіһегіае - факультативті анаэроб, өсу үшін ең қолайлы температура 37°С, рН-7,6, арнайы қоректік орталарда өседі, көбінесе элективті орталарда: Ру, Леффлер қоректік о үйытылған сарысу, Бумин (хинозолді) ортасы, Тинсдаль (цистин-теллурит-сарысулы) ортасы. теллуриті мен қаннан түратын Клауберг ортасында үш типті колониялар өседі: ірі, сүр, шеттері түзу е радиалды сызылған, дәстүргүл (маргаритка) тәрізді; үсақ, қара, томпайған, шеттері біркелкі; екі ти үқсайтын колониялар. Дақылдық және ферменттік қасиеттеріне байланысты С.сіірһіһегіае-н биологиялық варианты бар: §гаұІ5, іпіііз, іпіегтесііиз (14.19-кесте).

ВеІГапІі биологиялық варианты дақылдың морфологиясы, биохимиялық қасиеттері бойынша биологиялық вариантына ұқсас. Сондықтан коп уақыт осының варианты деп саналды. Огауіз және вариантгарынан айырмашылығы ол нитритті нитратқа айналдырмайды, дегенменен бүл тест глико ыдыратуымен қатар, дифтерия қоздырғышын идентификациялау кезіндегі міндетті тестке жатп; Міндетті анықтайтын және тұрақты белгісі - крахмалды ыдырату.

Ферменттік белсенділігі. Дифтерия қоздырғышының биохимиялық белсенділігі жеткілікті ж* Басқа ферменттермен қоса ол өзге коринебактерияларда жоқ цистиназа ферментіне ие. Міііз биовар^- қарағанда §гауіз биовары крахмал мен гликогенді ыдыратады.

Антигендік қасиеті. Дифтерия бактерияларының ең негізіг антигені - бөліп шығаратын то болып табылады. Дифтерия қоздырғышы О- және К-антигендерге ие. К-антигендері құрылымы бойы 58 серологиялық варианттарға бөлінеді. Міііз-тің серологиялық варианттары - 40, ал §гауіз - 14 се гиялық варианттан тұрады. С.йірһіһегіае-ның серологиялық ваинттарын жіктейтін халықаралық ке осыуақытқадейін қарастырылмаған. Фаготиптеуі. Бактерияныңтүрішілікидентификациясыфаг

І

күргізіледі. Фаготиптеу оте маңызды тестке жатады, себебі ол дифтерия ошағын толығымен , бактерия тасымалдаушылықтың қалыптасуын және мерзімін, топтық ауру көбеюінің себебін а және т.б. мүмкіншілік береді. Дегенменен, фаготиптеудің түрақты кестесі жасалмаған. Қазіргі ідентификациялау үшін ПТР және рестрикциялық талдау жүргізіледі.

гогенділік факторлары. Негізгі клиникалық көрініс беретін патогендік факторына дифтериялық и жатады. Токсин түзу қабілетіне С.сіірһіһегіае-ның барлық штамдары ие. Осыған негізделе ларды токсигенді және токсигенді емес деп ажыратады. Токсигенді емес штамдары дені сау, ықжәне эпидемиологиялық маңызы жоқ бактерия тасымалдаушылардан бөлініп алынады. Күл к қана токсигенді штамдары ғана қоздыра алады. Күл экзотоксиннің қүрылымы екі суббірліктен: ық полипептид - протоксиннен және транспорттық полипептидтен түратын ақуыз. Күл [ңнің негізгі әсер ету нысаналары таңдайдың шырышты қабығы, көмей шырышты қабығы, гі безі, миокард және жүйке тіні. Экзотоксинді күлдің лизогенді бактериялары өндіреді, оларда жасушаларға токсикалық полипептидтің жеткізілуіне жауапты, транспорттық полипептидті н Іох гені бар профаг болады. Тох коринефагының лизогенизация кезінде болатын фагтық і нәтижесінде, токсигенсіз С.сіірһіһегіае токсигенді түріне айналады.

іымен қатар, дифтерияның қүрамына кіретін басқа да патогенді факторлар кездеседі, оларға: р, бактериоциндер, агрессия ферменттері, темір байланыстырушы ақуыздар жатады. С.дірМһегіае щаза, нейраминидаза, корд-фактор сияқгы агрессия ферменттерін синтездейді. Шартты патогенді стериялар терінің зақымдауын, фарингиттер, эндокардиттер, перитониттер, пиелит және т.б. қоздырады. СогупеЬасІегіит туыстастыгының дифтерия қоздырғышымен қатар, адам і иммундық статусы әлсіреген жағдайларда ірінді-қабыну ауруларын туғызатын басқа да түрлері іірһіһегііісит (һоЯһіапіі), С.хегозіз) жатады. Бүл бактериялар дифтерия қоздырғышы сияқты сонъюктивада, теріде тіршілік етеді.

истенттілігі. Спора түзе алмауына қарамастан дифтерия таяқшалары қоршаған орта >ына өте тозімді болып келеді. Бүл қасиетке қүрамында кездесетін балауыз тәріздес зат - солат арқасында ие. Кепкен үлбірлерде және мүрын-жүтқыншақ шырышында 2 айға дейін сақгала ресе қыс кезінде. Дифтерия таяқшасы кептіруге және төменгі температураға түрақты болады. тарда 15 күнге дейін, ал суда 6-20 күнге дейін сақталуы мүмкін. 5% фенол ерітіндісінде, 2% және 70% этил спирті ерітінділерінде 1 -2 минуттан кейін жойылады. Пенициллин, тетрациклин, қатарына жататын антибиотиктерге төзімді.

демиологиясы. Күл қоздырғышы тек қана адамнан адамға беріледі. Инфекция көзі - ушы және науқас адамдар. Инфекцияның негізгі таралу жолы - ауа-тамшылы, бірақ ойыншықтар, киім арқылы (түрмыстық-қатынас жолы) да жүғуы мүмкін. Дифтерия қоздырғышына көбінесе зімтал, бірақ соңғы жылдары аурудың «есейгені» байқалады. Ауру әсіресе күз-қыс кезеңдерінде еді.

ігенезі. Дифтерия инфекциясына тек қана адамдар сезімтал. Күл таяқшалары науқастың және асымалдаушының көмейінің шырышты қабығында орналасады. Инфекцияның ену қақпасы - )ын, тыныс алу жолдары және т.б. ағзалардың шырышты қабаттары, енген жерінде күл бакте- олонизациялана бастайды. Кірпікшелі эпителидің қозғалысы бәсеңдейді, жан-жағындағы >а ингибирленеді, беткейлік шырыш сүйылады, күл бактериялары эпителия жасушаларының іарына адгезияланады. Біртіндеп фибринозды қабыну байқалады, астында жатқан тіндерден )атылатын дифтериялық қабықша түзіледі. Бактериялармен түзілетін экзотоксин қанға түседі, ижесінде токсинемия дамиды. Токсин миокард, бүйрек, бүйрекүсті безі, жүйке жүйесін

пикалық көріністері. Орналасуы бойынша дифтерияның бірнеше түрлері бар: мүрын, көмей, ы жыныс мүшелері, тері, жара дифтериясы және т.б. Көмей дифтериясы 85-90% жағдайда . Жасырын кезеңі -2-10 күн. Ауру дене қызуының көтерілуімен, жүту кезіндегі ауырсыну сезімі иа бездерінде қабықшаның пайда болуымен, лимфа түйіндерінің үлғаюы-мен басталады. ЕресекКесте 14.19.

С. (Іірһіһегіае-ның биологиялық варианттарының дифференциалдық белгілері

Бел гі	Биаюгнялык вариан 8га\'І5 іп(егте(1іи$	гтары ШІ(І8
Морфологиясы Теллуриті бар канды агардагы колониялары	Кысқа. шашран-ды орналаскан Ґзын, алатаякшалар. таяқшалар. волю-тин дәндері аз. волютин дәндері аз. Сұр немесе ортасы кара, шеттері Ґсак,24 сағ.инку-бациядан бұлыңғыр, бір келкі емес, 24 кейін 8К.-колониялар түзеді, сағ.инкубациядан кейін диаметрі 1 мм, кара-сұр тусті, К.-колониялар түзеді, диаметрі 2-3 бүдыр-бүдыр немесе тегіс мм (үжен), радиалды сызыктары бар, болып келеді. «маргаритка» гүліне ұқсайды. Оларға бактериялык ілмек тигізсе шашрырап бөлінеді.	Ґзын кисайған плеоморфты таякшалар, волютин дәндері көп. Қара-сұр түсті, тегіс, жылтыр. 24 сағ. Инкубациядан кейін 8-колониялар тузеді, диаметрі 1-2 мм.. шеттері тегіс, жұмсак. тез алынады.
Сұйык коректік ортада өсуі Қанттарды ыдыратуы: глюкоза мальтоза гликоген крахмал	Орта мөлдір. бетінде кабықшапайда Орта нәзік дәнді. дәндер болды, тұнбага тү седі тұнбаға түседі + + + + + +	Диффузды лайланады. түнба пайда болада + + +
Қанды агарда: а) ор коянның әритроциттерін гемолиздеуі в) бұка эритроциттерін гемолизде\і	+	+ +

»дифтерия лакунарлы баспатүрінде өтуі мүмкін. Кішкентай балаларда әдетте көмей мен мүрынға іогиялық үрдіске жүтқыншақ қосылады. Көмей ісінуінің нәтижесінде дифтериялық круп (шотланд 5гоаЬ> - қарқылдау) дамиды, ол асфиксия мен өлімге әкелуі мүмкін. Токсикалық миокардит, іы-бүйрекүсті жүйесінің жедел жетіспеушілігі, тыныс алу бұлшықеттерінің сал болуы сияқты нулар өлімнің себебі болуы мүмкін.

іитеті. Ауырғаннан кейін түрақты, гуморалдық, антитоксикалық иммунитет қалыптасады. :іалдаушысына қарсы бағытталған иммунитеттің негізгі механизмі- жергілікті антитоксикалық. пған нәрестелерде анасынан берілген иммунитет 5-6 айға дейін сақталынады. янадан кейінгі иммунитет (3-5 жасқа дейін) жеткілікті түрде үзаққа созылады. Антитоксиндіқ черді ПГАР арқылы анықтайды. Антитоксикалық иммунитет қалыптасқан жағдай бактерия - даушылықтан қорғамайды.

ікробиологиялық диагноз қою. Зерттеу заттары - жабынды, көз, мүрын-жүтқыншақ, қүлақ, а, т.б. бөліндісі. Жеделдетілген әдіс. Леффлер бойынша метилен көгімен бояу, грамша бояу. "копиялық зерттеу әдісінің қүндылығы - биполярлы боялған таяқшалард ы анықтау, бірақ диагноз кіліксіз, себебі оларды дифтериоидтардан ажыратып, токсигендігін дәлелдеу қажет. периологнялъщ әдіс- негізгі әдіс. Зерттеу затын аш қарынга немесе ас ішкеннен 2 сағаттан кейін т. Алынған зат 3 сағат ішінде зертханаға жеткізілуі тиіс, егер тиісті уақыт ішінде алынған затты алмайтындай жағдайлар туындаса, жартылай сүйық телуритті тасымалдаушы ортаға тампондарды п тасымалдайды.

0-15% гемолизденген қан (қой, жылқы, теңіз шошқасының, донорлардың) қосылған орта ең қолайлы табылады. Бірлескен флораны басып тастау үшін 0,04% калий теллуритін қосады. 24 сағаттан цы теллуритті ортада дифтерия батерияларының колониялары өсіп шыға бастайды, олар теллурит гметалдықтеллуритті қалыптастыруының салдарынан қаратүске боялады. Колониялар қүрғақтау, "ноңайалынады. Гравис биотипінің колониялары аспидті-қаратүсті, диаметрі 1-1,5 мм, 48 сағаттан іектерінің иректеліп кетуінің, ал ортасының төмпешіктеніп, шетіне қарай сызықтар жүруіне қарап дәстүр гүлге (маргаритка) ұқсастырады. Клауберг II ортасында митис биотобының колониялары томпайған, гравис колонияларына қарағанда ұсақтау, шеттері тегіс болып келеді, 2- тәуліктің қарай шеттерінде төмпектер пайда болады. Интермедиус биотипінің колониялары сәл конус с,Домалақ, диаметрі 0,5-Імм, ортасы сұрлау-қара, ал беті түйіршіктелген болып келеді. Қайтасебу күдікті бірнеше колонияларды алады. Оның әр қайсысынан 10% сарысу қосылған қиғаш агарға, енділігін және цистиназасын анықтайтын орталарға себінді жасайды. УБір тәуліктен кейін өсіп шыққан таза дақылдың морфологиялық, тинкториалдық қасиеттерін, иялық белсенділігін - цистиназа ферментін, уреаза жоқтығына, сахарозадан басқа глюкозаны, яы кейде крахмал мен декстринді ашыту қабілетін анықтау жүргізіледі. Аталып кеткен зерттеулер зсіне сүйене отырып күл қоздырғышын дифференцациялайды. Сонымен қатар патогенді күл қоздырғышын басқа шартты-патогенді түрлерінен ажырату үшін - ;;ің хинозолды ортасына, модификацияланған Тинсдаль ортасына (цистинтеллурит-сарысу ортасы), ¹ агарға, цистиназа өнімін анықтау үшін (Пизу сынамасы - «шаншу» түрінде өскен қоңыр аймақ) сарысулы ортаға, Гисс ортасына, қоздырғыштың токсигенділігін анықтау үшін тығыз қоректік (агар егі преципитация) орталарға сеуіп, таза дақылын боліп алу, метилен көгімен (Леффлер бойынша), абояу, Пизу, Закс сынамаларын қойып, ферменттік қасиеттерін анықтау, антибиотиқке сезімталдығын ау, ИФТ, токсигенділігін анықтау сияқты бірнеше әрекеттер жүргізуді қажет етеді. Түрішілік фикация тек эпидемиологиялық маңызы бар биоварды анықтау болып табылады. Серологияылц әдіс. Қан сарысуында және бактериялық дақылдарда токсинді жедел анықтау үшін , РИА, ИФТ және молекулярлы-генетикалық әдіс - ПТР қолданылады.

Күлтаяқшасыныңтаза дақылыныңтоксинін анықтау үшін, теңіз шошқасына газа дақылды енгізгенде, з ошағы анықгалады, тері астылық енгізгенде өлген жануарда бүйрек үсті безінің гипертрофиясы гипериемиясы анықталады

.Емдеуі. Емдеудің негізгі әдісі иммундық терапия - дифтерияга қарсы антитоксиндік сарысуды же. енгізу. Дифтерияға қарсы жылқының антитоксиндік сарысуды жедел енгізу. Дифтерияға қарсы тазарть сұйық сарысуы қолданылады. Емдік мөлшері 10 000-120 000 АЕ. Ауру басталған соң 3 тәуліктен ке антитоксиндік сарысу еңгізілмейді. Күлге қарсы сарысудың ішінде адам ағзасына бөгде ақуыз болғандықтан анафилактикалық шокболуы мүмкін. Асқынуды болдырмас үшін сарысуды Безредкаәдісі бөлшектеп (2-3 қабылдау) енгізу қажет.

Көмей тарылған кезде асфиксияны болдырмас үшін интубация немесе трахеотомия жасалын

Дифтерияға қарсы адамның иммунды глобулині өндірілген. Сонымен қатар антибиотиктер (пенициллин, эритромицин немесе макролидтер және басқа бетта-лактамды антибиотиктер) е жүргізіледі.

Алдын алуы. Арнайы сақтандыруы АДС (адсорбцияланған дифтерия-сіреспе анатоксині),. (адсорбцияланған кокжөтел-дифтерия-сіреспе вакцинасы) препараттарын үш айлық жастан ба" балаларға егу болып табылады. АДС-анатоксині арқылы ревакцинация тек балалық шақта емес, соным қатар ересек адамдарда әр 10 жыл сайын жүргізіледі. Ауру адаммен қатынаста болған, антитокси иммунитетінің деңгейі төмен адамдарға дифтериялық анатоксин (АД) енгізеді. Айтылған препараттар. басқа, аллергияға сезімтал адамдарды иммунизациялау үшін қүрамында антиген мөлшері аз АКДС- АДС-М, АД-М анатоксиндерін қолданады, бірақ осы препараттардың иммуногендігі төмен болады.