14.5. Листериялар (Ьізіегіа туыстастығы)

ь

риоз - ҺЫвгіа топосуіо§епез қоздыратын, фекальды-оральды жолмен берілетін, клиникапық полиморфизммен ерекшеленетін жүқпалы ауру, оның ішінде менингиттік, сепсистік және "е үрықгы зақымдайтын түрлері жиі кездеседі. Листериоз қоздырғышын М.Хапфес 1911 жьшы ашқан. Лжсономиясы. цымдастыгы: ЬасІоЬасіІІасеае. уыстастыгы: Ьізіегіа.

гЛері: Ь.іппосиа, Ь.топосу1о§епез, Ь.\уе1зһітегі, Ь.ішапоүіі, Ь.гауі, Ь.тиггауі. ТУыстастық хирург Д.Листер атымен аталған. Ьізіегіа туыстастығына бактерияның 6 түрі кіреді. ар мен жануарларға тек қана һ.топосуіо^епех патогенді, ал Ь.ішапоуіі жануарларға патогенді. суІо§епез-тің 16 сероварыбар.

Іорфологиясы. ЬШегіа топосуіо§епез - қысқа, аздап иілген, грам оң, полиморфты, қозғалмалы . Жағындыда бір-біріне қатарласып немесе бүрыш қүрып жиі орналасады. Талшықтары және асы бар, спора түзбейді.

, Дақылдандыру. Листериоз қоздырғышы - факультативті анаэроб, кеңінен қолданатын қоректік Гірда сілтілі жағдайда және 37°С температурада өседі (бірақ нашар өседі). Қан қосылған қоректік «жақсы өседі - үсақ, жартылай мөлдір, нәзік гемолиз аймағы бар колониялар түзеді. Кейбір штамдары немесе қызыл пигмент түзеді. Микроаэрофилдер болғандықтан 5-10% С0₂ бар атмосферада жақсы іы.

Ферменттік белсенділігі. Биохимиялықбелсенділігітөмен. Глюкозаны қышқылға дейін ыдыратуы ~:ін. Индол, күкіртті сутек болмейді, желатинді ыдыратпайды, каталаза түзеді. Антигендік қасиеті. Листериялар 16 серологиялық варианттардан түрады, оның ішінде 15 (іық О антигенге және 5 флагеллярлық Н антигенге ие. Әр түрлі сероварларға жататын листериялар бірінен дақылдық және биохимиялық қасиеттерімен ерекшеленбейді, сондай-ақ олар иесінің огиялық типіне де тәуелді болмайды.

Патогенділік факторлары. Листериоз қоздырғышы эндотоксин түзеді. Эндотоксинінің "итикалық және лецитовителлазалық белсенділігі бар, моноциттерді ынталандырушы қасиетке ие "н байланысты топосуІо§епез деп аталады). Патогенді листерияларда биологиялық белсенді молекулалар мен ақуыздар жиынтығы кездеседі -риолизин О, фосфолипаза С, лецитиназа, интерналин, АсіА және РгІА ақуыздары). Бүлар листе- арға тек қана фагоциттарда ғана емес, сонымен қатар эпителиялық және әндотелиялық жасушаларға енді түрде еніп, көбеюлеріне мүмкіндік береді. Эндотелиялық жасушаларды бүзып, қан тамырларына ннен кейін қоздырғыш ми тіндері мен плацентаны зақымдауға мүмкіндік алады (14.17.-кесте).

Кесте 14.17.

Ьізіегіа топосуіо§епез-тің вируленттік факторляры Вируленттік факторлары	, Биологиялык әсері
Интерналин	Бактериялардын фагоциттермен және эндотелий жасушаларымен жұтылуына қатысады.
Гемолизин (листериолизин 0)	Эритроцитгерді гемолиздейді, фагосома мембранасын бұзады.
Фосфолипаза С	Жасуша мембранасын бұзады.

Резистенттілігі. Листериоз қодырғышы жабайы және үй жануарларының, қүстардың, бал мен жәндіктердің 90-нан астам түрлерінен табылған. Олар қоршаған орта объектілерінде кеңінентар топырақта, суда, қида, жануарлар төсеніштерінде, сүрлемде және т.б. Листериялар айтарлықтай түр- төменғі температурада, кептірғенде жақсы сақталады, қайнатқанда 3-5 минут ішінде жойылады. Төм температура жағдайында суда, дәндерде, сабанда бірнеше жылдар бойы сақталуы мүмкін. Сүт пен 4°С -та жойылмайды, және де көбейе алады.

Эпидемиологиясы. Листериоз сапронозды инфекцияларға жатады, сыртқы қоршаған орта не тіршілік ететін орыны. Листериялар коптеғен табиғи нысандарда табылған, ең алдымен сүр шөпте басқа малазықтық өсімдіктерде анықталған.

Листериоздың неғізғі таралу жолдары - алиментарлық (ет, сүт, сыр, көкөністі қолданғанда). Сон қатар, су, қарым-қатынас (ауру жануарларды күткенде жүқтырады) арқылы таралуы мүмкін. Ауа- арқылы жүғуы - жануарлардың жүнін, терісін өндеғен кезде болады.

Адамдарға инфекция көзі кемірғіштер, ауылшаруашылықжанурлары болып табылады. Жүқгырьо адам инфекция көзі болып перинатальды немесе неонатальды патолоғиялар туындайтын жағдайдар болуы мүмкін. Қазірғі кезде адамдарға тағамдық азық-түліктерден дайын немесе жартылай дайын (ірімшіктер, сүт тағамдары, еттен, тауықган және балықтан дайындаған жартылай дайын астар, көкөнг дайындаған кезде листеридлармен ластану мүмкіншіліғін төндіреді.

Көп жағдайда инфекция бірен-саран кездесіп отырады. Листериоз жүкті әйелдерғе өте қауіпті, се олардың иммунды статусы төмен. Жалпы листериозбен ауырғандардың 20-30 пайызын жүктілер қүр* Инфекция анасынан трансплацентарлық жолмен үрыққа беріледі, соның нәтижесінде мерзімнен бүр немесе үрық олі туады, туған соң ақаулар дамуынан қайтыс болады (80% жағдайда үрық өлімғе үшыр Тасымалдаушылық болуы мүмкін, үзақтығы анықталмаған.

Патогенезі. Листериоз көбінесе әлсіреғен иммундық статус негізінде дамиды. Жүктіл ЖИТС-пен ауыратын немесе АИВ-жүқтырылғандар арасында және де басқа да иммундық патология бар науқастарда жиі кездеседі. Эпителиялық және эндотелиялық жасушалардың зақымдануы салдарьг бактериемия, бауыр, көкбауыр, лимфа түйіндерінің, жүйке жүйесінің зақымдалуы байқалады. Ішкі ағзалар зақымдалған жасушаларда түйіншектер - листериомалар түзіліп, келесі кезеңінде листериомалар^- некрозы мен ағзалардың дистрофиясы дамиды. Бүл - созылмалы түрлердің дамуына әкеліп соқгырады.

Инфекцияның ену қақпасы - көбіне ас қорыту, тыныс алу жолдарының шырышты қабығ жарақатталған тері болады. Листериялар ыдырағанда ағзада интоксикация туғызатын эндотоксин бөле. Фагоциттердің зақымдалуы нәтижесінде иммундытапшылық жағдайы асқынады.

Клиникалық көріністері. Жасырын кезеңі 3 аптадан 70 күнге дейін созылады. Науқастар арасьг көп жағдайларда ОЖЖ зақымдалуы басымдылық көрсетуі мүмкін (менингиттер, энцефалиттер, м абсцесі, психоздар), кей кездерде баспа, сепсис, сүзек түрінде өтеді. Ағымы бойыншалистериоздыңжед" жедел асты және созылмалы түрлері бар. Сепсис түріндегі листериоз жаңатуылған нәрестелерде ана ауыр өтіп жоғары өлімге әкеледі (50%-дан жоғары).

Иммунитеті. Ауырғаннан кейін негізінде жасушалық сипаттағы, түрақсыз иммунитет қалыптас

Микробиологиялық диагноз қою. Зерттеу әдістері — бактериологиялық, серологиял аллергиялық, ПТР. Жеделдетілген әдіс: ИФР, Калина модификациясы бойынша грамша бояу. Листериоз. инфекцияның ең ақырғы диагнозын қою үшін Ь. топосуІо§епе5-тің таза дақылын бөліп алып, станда^- микробиологиялық әдістермен идентификациясын жүргізу қажет.

Бактериологиялъщ әдіс. Зерттеу заты ретінде - қан, жүлын сүйықтығы, көмей шайындысы, үр айнапасындағы су алынады. Алынған заттарда микрофлора өте аз болады, сондықтан оны алдымен байь алады. Зерттеу затын - глюкозалы-сарысулы сорпаға, глюкозалы-қанды агарға сеуіп, таза дақылын бөлі алып, грамша бояу, ферменттік қасиеттерін, АР, антибиотикке сезімталдығын анықтайды. Листериялар бөліп алуда кеңінен таралған селективті орталарға Оксфорд-агар және ПАЛКАМ-агар жатады. Оксфор агарда 24 сағаттан кейін үсақ (диаметрі 1 мм), қара қоршауы бар, сүрлау колониялар өсіп шығады. 4 сағаттан кейін колониялар қарая түсіп, диаметрі 2мм-ге үлғаяды. ПАЛКАМ-агарда 24 сағаттан кейін үс диаметрі 1 мм, жасыл-сүр немесе зәйтүнді-жасыл түсті, ортасы қара колониялар өсіп шығады. Колониялар' «гар үстінде қара аумақтар қоршап жатады. 48 сағаттан кейін колониялар көлемі 1,5-2мм-ге ' ішіне қарай түсіп, жасыл түсі мен қара қоршауын сақтап қалады. гі орталарға себінді жасау тікелей клиникалық заттан да, байыту ортасында өсірілген і жүргізіледі. Себінділерді 48 сағат, 30°С-та инкубациялайды. Листериялар өсу барысында пайдалануы және агардың қараюы көрініс береді. Келесі кезеңде патогенді листерияға күдік шетгері қарайған, үсақ, сәя бүлыңғырланған-колонияларды листерияларды идентификациялауға селективті орталарға себеді.

ктивті-дифференциалды диагностикалық орталарда өсіп шыққан, листерия деп болжап отырған рды ары қарай идентификациялау үшін 1 % глюкоза немесе ЛФГА қосылған ЕПА-ға, ашытқы бар триптонды-соялы агарға себінді жасайды. Себінділерді 24 сағатқа (30°С) термостатта і. Ашытқы экстракты бар триптонды-соялы агарда диаметрі 1-2мм, томпайған, түссіз, бүлыңғыр, лған, түзды ерітіндіге ауыстырған кезде агар бетінен оңай алынатын, гомогенді суспензия түзетін ^_ар өседі. 1% глюкоза немесе ЛФГА қосылған ЕПА-да листериялар үсақ, сүрлау түсті, жартылай р, шықталған колониялар түзеді. "нымен, Ь. топосуІо§епез-ке зерттеулер жүргізу барысында зерттеу затынан грамша оң боялатын ар табылса, каталаза-оң, 18-20°С-та қозғалмалы, 36°С-та қозғалмайтын, эскулинді пайдаланатын, қышқыл түзе о-тырып ыдырататын, маннит пен ксилозаны ыдыратпайтын, қанды агарда в- аймағын түзетін қоздырғыштар табылса, таза дақылын бөліп алдық деп санауға болады. ірадогиялық әдістер. КБР, қос сарысумен қойылатын жанама гемагглютинациялық реакция, ИФТ етериозды диагностикуммен қойылатын АР (динамикалық түрде) жүргізіледі. Молекулалық- пықәдіс: ПТР.

іеуі. Антибиотиктер тағайындайды. 2-6 апта бойында ампицилин мен гентамицинді клиникалық ріне қарап тағайындайды. д|ын алуы. Арнайы профилактикасы жоқ. Бейспецификалық сақтандыру жүргізіледі. Инфекция агы жануарлардың еті мен сүтін тек жоғары температурамен өңдеуден кейін ғана пайдаланады. "елдерді жануарлармен қатынаста болмайтын жүмысқа ауыстыру қажет.