14.4.3.1.2. Сіреспе клостридиясы (сІовігШіиш іе(апі)

Сіреспе (Іеіапиз) - СІозігШіит Іеіапі туғызатын ауыр жарақатты инфекция, сондай-ақ, жүйке жүйесінің мдануымен, тоникалық және клоникалық тырысу-қүрысу үстамаларымен сипатталады. Сіреспе здырғышын 1884 ж. Э.Николайер мен С.Китазато ашқан.

Таксономиясы.

Тұқымдастыгы: Васіііасеае

Туыстастыгы: Сіозігісііит

Түрі: Сіозігісііит Іеіапі

Морфологиясы. Ірі спора түзетін грам оң таяқшалар, перитрихтары бар, қатаң облигатты анаэроі сапрофит. Сіреспе клостридияларында спораның орналасуы: терминальды, спорасы бар таяқша дабц таяқшасына үқсас болады. Жануарлар және адам ішегінен топыраққа түсіп вегетативті немесе спора күйЦ түседі. ' і

Дақылдандыру. Клостридиялар бос оттегіге өте сезімтал, етті-пептонды агарда және желагищ баяу өседі. Тығыз қоректік орталарда мөлдір немесе сәл сүрлау үзынша беткейлік колониялар қүрайді Жартылай сүйық қоректж орталарда К-пішінді жасымықша дәндеріне үқсас колониялар түзеді немес «түбіт гүйіні» тәрізді өседі. Споралардың түзілуі 2-3 тәуліктен кейін басталады. 4-6 тәуліктен кейін сүйьі қоректік ортада вегетативті жасушалары ыдырап, тек қана споралары қалады.

Ферменттік белсенділігі өте төмен. Пероксидаза, цитохромоксидаза, оксидаза және каталазасі жоқ. Көмірсуларды ыдыратпайды, әлсіз протеолиттік қасиеттерге ие. Өсу үшін аминқышқылдард (гистидин, лизин, аргинин, изолейцин, валин, триптофан) қажет етеді. Желатиназа және ренинтәрі ферменттер бөледі. Осыған байланысты сүтті агарда колониялардың айналасында көлеңкелі аймақ пайда болады. Сүйық қоректік орталарда күшті экзотоксин түзеді.

Ангигендік қасиеті. Н-антигені бойынша С.іеіапі 10 серологиялық вариантгарға болінеді. О-анти барлық типтерге жалпы ортақ болып келеді. Барлык серологиялық варианттар токсин түзеді, кез-кел" серологиялық вариантын иммунды сарысумен бейтараптайды.

Патогенділік факторлары. Негізгі патогенділік факторы экзотоксин болып табылады. Әсер ( механизміне байланысты экзотоксин 2 компоненттен түрады:

Тетаноспазмин, жүйке тіндерін зақымдайды (функциональдық бекітуші).

Тетанолизин, эритроциттерді ерітеді, кардиотоксикалық қабілетке ие (мембранотоксин). Токсишг таралу жолді ры: гематогендік, нейрогендік.

Тетаноспазмин және тетанолизиннің әсер ету механизмі: тетаноспазмин синапстардағы тежеу нейромедиаторлардың бөлінуін басады, соның салдарынзн нерв үштарында гиперқозғыштық пайда болы бүлшық еттерде тырысу (спазм) дамиды; тетанолизин эритроциттерді ыдыратады (лизис). Сіреспелі токсинге адам, тышқан, теңіз шошқасы, үй қояны сезімтал.

Резистенттілігі. Сі.іеіапі барлық жерде тараған. Адам мен жануар ішегінің қалыпты мекендеушіс' бола отырыгі, ол топыраққа түседі, онда спора түрінде ондаған жылдар бойы сақталады. Сіреспелік таяқша дезинфектантгарға гүрақты. Қайнагқан кезде споралар 50-60 минутган кейін жойылады.

Энидемиологиясы. Сіреспе жоғары өлім-жітімдікті тудырады, барлық жерде кездеседі. Сіреспеге шалдығу жарақат алғанда (соғыс кезінде, өндірістік және түрмыстық жағдайларда) тері мен шырышты қабатгарының ақаулары, күйген жерлері мен, операциялық жарақат арқылы ағзаға қоздырғыш енуінен пайда болады. Кіндіктің зақымдануы кезінде нәрестелерде сіреспе дамуы мүмкін, осыған байланыст антисанитарлық жағдайда туган нәрестелер дүние жүзінде Імлн. дейін қайтыс болады. СіреспемеИ ауырғандар сау адамдарға қауіпті емес.

Патогенезі. Сіреспенің жүғу көзі - топырақ, шаң, жүғу механизмі - жарақатгық, артифициалдық.^: Сіреспенің даму жағдайлары: жарақаттың топырақпен ластануы, өліеттенген тін, анаәробтық жағдай. Науқас ағзасында сіреспе таяқшасының орналасатын жері - тек қана инфекцияның ену қақпасының' орнында.

Басты патогендік факторы - сіреспелік токсин, ол қоздырғыштардың көбею жерінен (жарақатта) қантамырлар мен лимфатамырлары, жүйке бағаналары арқылы таралып, жүйке жүйесінің зақымдануына әкеледі. Жүйке үштарының синапстарымен секрет түзуші медиагорлар (ацетилхолин т.б. заттар) зақымдалады, жүйке талшықтары арқылы импульстардың өткізілуі бүзылады. Сіреспе кезінде текжүйк жүйесі ғана зақымдалып коймай, сондай-ақ патологиялық үрдіс ағзаның барлық жүйесіне таралады.

ішникалық көріністері. Жасырын кезеңі -6-14 күн. Аурулардың шайнау бүлшық етінің тырысуы жүтудың қиындауы, шүйде бөлігі мен арқа бүлшық етінің тырысуы (дене бойы доға тәріздес д болады - опистотонус), барлық дене бұлшық етінің қарысуы, әртүрлі тітіркендіргіштерге ■іқтың жоғарылауы байқалады. Ауру кезінде дене қызуының жоғарылауы ақыл-есінің сақгалу !нда өтеді.

імунитеті. Кернеулі, ұзақ уақытқа созылады (вакцина егумен байланысты). Ауырғаннан кейін ' деңгейлі иммунитет қалыптасады. Сіреспеге қарсы вакцина енгізілген анадан нәрестеге ұзаққа айтын токсинге қарсы пассивті иммунитет беріледі. Микробнологнялық диагноз қою. Сіреспеге зертханалық диагноз қоюдың принципі - қоздырғышты ' оның токсинін табу.

Экспресс-талдау ретінде - сіреспе таяқшасын табу үшін жағындылар мен таңбалы-жағындыларды ақ микроскопта қарайды, ИФР-ны қолдануға болады.

зргханалық диагноз қоюдың негізгі әдістері: бактериологиялық, биологиялық. Микробиологиялық тек клиникалық диагнозды дәлелдейді. Сіреспе кезіндегі бактериологиялық әдіс мақсаты: таңу ының, параентеральді енгізілетін дәрмектердің стерильділігін тексеру, қоршаған ортаның ың, ауаның) ластану дәрежесін, сирек жағдайларда клиникалық диагнозды растау үшін қажет. віні байтылған сұйық қоректік орталары бар (0,03% теогликоль немесе 0,08% цистеин қышқылы [ ет немесе бауыр сорпасы) екі пробиркаларға жасайды, 37°С-та, 18-24 сағат инкубациялайды. *п алынған таза дақылдың идентификациясын ферментативтік берілгендерге сәйкес жүргізеді. Сіреспе диагнозын қою кезінде биологиялыц сынаманы қолдану мақсаты - зерттеу затынан ксинді табу. Экзотоксинді тауып идентификациялауға мүмкіндік беретін реакция - сіреспеге қарсы эксикалық сарысумен тышқандарға қойылатын бейтараптау реакциясы.

Сіреспе токсинін анықтаумен қатар домалақ терминалды орналасқан спорасы бар грам оң таяқшалар иса зерггелетін материалда С.іеіапі бар деген қорытынды жасауға болады. Сіреспеге диагноз қоюдың критерийлері:

алдын ала қойылатын диагнозды клиникалық корсеткіштері мен жарақаттан алынған жағындыны сскопта қарау және ИФР нәтижелеріне сүйене отырып қояды;

нақты оң жауапты науқас ағзасынан патологиялық заттарды сүйық ортаға себу арқылы сіреспе ::ін табу арқылы береді;

Сіреспе микробын бөліп алып идентификациялау диагнозды растайды (96 сағат). Емдеуі. Сіреспеге қарсы антитоксикалық сарысу немесе сіреспеге қарсы адам иммундыглобулині иылады.

Алдын алуы. Сіреспеге қарсы белсенді иммунитет жасауға қоданылатын препарат - сіреспелік оксин. Жоспарлы вакцинацияланатын контингент-үш айлық балалар. Құрамына сіреспелік анатоксин ін вакциналар: АКДС, АДС, секстаанатоксин. Сіреспеге қарсы жедел вакцинация жүргізілетін ігент: жарақат алған, күйген, үсік шалған ж/е т.б. адамдар. Сіреспеге қарсы пассивті иммунитет ~ауға қолданылатын препарат: сіреспеге қарсы сарысу немесе сіреспеге қарсы адам иммундыглобулині 1-СҚАИ). Сіреспеге қарсы сарысуды немесе СҚАИ-ді қолдануға көрсетулер: сіреспемен ауыратын, қат алған немесе күйіп қалған ж/е т.б. адамдарға енгізіледі (жедел профилактика). Сіреспеге қарсы цы сарысуды бөлшектеп, Безредка бойынша енгізеді.

Жарақат үлкен болса дәрігерге міндетгі түрде көріну қажет. Жарақатты хирургиялық жолмен өндейді. 'респеден тұрақты қорғаудың әдісі арнайы сакгандыру болып табылады, ол жоспарлы сақтандыру эксин) мен жедел иммунизациядан тұрады. Жедел белсенді иммунизациялау үшін егілген адамдарға, рақат алғанда, күйікке және үсікке шалдыққанда, жануарлар тістегенде, ауруханадан тыс түсік (аборт) зінде 0,5 мл сіреспелік анатоксинді енгізеді; егілмеген адамдарға сіреспелік анатоксиннің 1 мл-ін және 50 ХБ мөлшерінде адамның иммундыглобулинін енгізеді. Адамның иммундыглобулині болмаган жағдайда пы сіреспеге қарсы 3000 ХБ гетерогенді сарысуды (сынама қойғаннан кейін) енгізеді. Жасанды белсенді иммунитет құру үшін жоспарлы түрде АКДС және АДС немесе секста-анатоксин К^рамында адсорбциялық сіреспелік анатоксин бар) қолданады

.14.4.3.1.3. Ботулизм клостридиясы (СІ08Ігійіипі Ьо(иііпиш)

Ботулизм - ағзаның улануымен, тікелей ОЖЖ зақымдалуымен сипатталатын жұқпалы Науқастану тағам кұрамында Сіозігіёіиш ЬоШІіпит-ның улы токсині бар болғанда пайда бол С. ЬоШІіпит - ды алғаш рет 1896 ж. Э. Ван - Эрменгем мәйіттің ағзасындағы пайдаланылған шұжь тапқан (лат. ЬоШІиз - колбаса, шұжық), желінген тағам өлімге әкелген.

Таксономиясы.

Түқымдастыгы: Васіііасеае

Туыстастыгы: Сіозігісііит

Түрі: СІ.ЪоІиІіпит.

Морфологиясы. Грам оң таяқшалар, спора түзеді, перитрихтары бар. Субтерминальды спо^- бар таяқшаның тұрі тенис ракеткасына ұқсайды. Ботулизм таяқшасының физиологиялық ерекшелі

1. Облигатты анаэроб

2. Сапрофит.

Дақылдандандыру. С.ЬоШІіпит - қатаң анаэроб. Өсу үшін қолайлы температура 28°-37°С, ор рН 7,2-7,4 болуы қажет. Қанды агарда майда мөлдір, гемолизбен қоршалған колониялар түзеді. бағаналы қант агарында ұлпа немесе жасымық дәндері түрінде өседі. Алдын ала сұйық қоректік ортал" 15-20 мин қайнатып, жылдам салқындатып тексеретін материалды сепкенде жақсы оседі (Китт-Таро казеин, ет немесе балық гидролизатынан дайындаған сорпа).

Ферменттік белсенділігі. С.ЬоШІіпит қанттық және протеолитикалық ферменттерге өте Биохимиялық белсенділігі бойынша 4 топқа бөледі:

1. топтың клостридиялары - протеолитикалық қасиеті басым, желатин және эскулинді гидролизде" глюкоза мен мальтозаны ыдыратады, жүмыртқалық агарда липазалық белсенділік көрсетеді.

2. топтың клостридиялары - қантты ыдырату қасиетіне ие, протеолитикалық қасиеті жоқ.

3. топтың клостридиялары - липазалық қасиеті бар және желатинді гидролиздейді.

4. топтың клостридиялары - желатинді гидролиздейді, қантты ыдырату және липазалық белсенд' жоқ, сондықтан бұлар жеке түрге бөлінген - Сіозігідіит аг§епІіепзе.

С.ЬоШІіпит-ның барлық типтері желатиназа, лецитиназа және Н₂8 өндіреді. Қантты ыдыр белсенділігі жоғары. А, В, Е, Ғ типтері глюкоза, левулеза, фруктоза, мальтоза және сахарозаны, С және типтері - глюкоза және мальтозаны ыдыратады; О типі көмірсуларды ыдыратпайды. С.ЬоШІіпиш-н^:" және В типтері жоғары протеолитикалық қасиетке ие, ұйып қалған жұмыртқа ақуызын ыдырат желатинді гидролиздейді.

Антигендік қасиеті. Қоздырғыштың идентификациясын жүргізу үшін ең маңыздысы - С.воШІіп ніңәкзотоксин түзуі. Экзотоксиннің антигендік спецификалылығы бойынша ботулизм қоздырғышын серологиялық варианттарын ажыратады: - А, В, С_І(б), С_Щв) Э, Е, Ғ, О. Ең көп таралған сероварлары: А, В, Е.

Патогенділік факторлары. СІ.ЬоІиІіпит патогенділік факторы - нейротоксиндік жә гемаглютинациялаушы әсер ететін термостабильді экзотоксин. Барлық биологиялық улардың арасы С. Ьоііііпит экзотоксині ең күшті у. Экзо-токсиннің 0,3 мкг молшері адамды өлтіреді (токсиннің Іг-н 10^{12 с}' адамға ОЬМ). Ботулизм экзотоксині нейротоксикалық, геммагглютинациялық әсер етеді. 0 ерекшеліктері - жоғары температураға (100°С 10-15 минут шыдайды), қышқылды рН, ЫаСІ жоға концетрацияларына, ас қорыту ферменттеріне төзімді.

Резистенттілігі. С.ЬоШІіпит ұзақ уақыт топырақта сақталады, оның споралары физикалық химиялық әсерлерге төзімді (қайнатқанда 3-5 сағат шыдайды).

Эпидемиологиясы. Ботулизм қоздырғышы табиғатта кең таралған. Табиғи иесінде ботул қоздырғышының вегетативті түрлерінің орналасатын жері -жануарлар, балықтар, шаянтәрізділердің і Ботулизм қоздырғыштарының споралары мен вегетативті түрлерінің табиғи тіршілік ету ортасы - топы су.

опырақта С. ЬоШІіпиш спора түрінде үзақ уақыт сақталады және көбейе алады. Сондықтан ці сапронозды аурулар қатарына жатқызады. Топырақ арқылы ботулизм таяқшасы тағамға түсіп, экзотоксин бөледі. Инфекцияның таралу жолы - тағамдық. Инфекция таралуына консервілер (саңы- қ, жеміс-жидек, ет, балық консервілері) жиі себепкер болады. Адамнан адамға ауру берілмейді. Патоғенезі. Ботулизмнің берілу факторлары: тамақ өнімдері, үйде жасалынған консервілер.

яның берілу жолы: тамақ арқылы (алиментарлы жол). Ботулизм патоғенезінің ерекшелікгері: • Инкубациялык кезеңі өте қысқа (сағаттар) астан улану. Қарқынды дамитын жалпы улану қүбылысы. Бульбарлы жүйке орталықтарының зақымдалуы. Сал болудың дамуы.

Ботулизм кезіндегі қысқа инкубациялық кезең себебі - тамақ өнімдерінде жинақталатын оте күшті "нді нейротоксиннің ағзаға әсер етуі. Басқа АУ (астан улану) қоздыратын экзотоксиндерінен ботулизм оксинінің ерекшелігі - өте күшті нейротропты және әлсіз энтеротропты әсері. Ботулотоксиннің әсер мехаиизмі: ацетилхолин бөлінуінің Са-тәуелді ингибиторы болып табылады, нерв-бүлшықеттік стар арқылы импульстің берілуін тежейді, соның салдарынан бүлшықеттің сал болуы дамиды. Ботулизм токсині тағаммен бірге ас қорыту жолдарына түседі. Ас қорыту ферментгеріне түрақты "ин ішек қабырғалары арқылы сіңіріліп қанга таралады, үзақ уақыт токсинемия тудырады. Токсин ; жасушалар ы м е н байланысып, жүйке-бұлшықет синапстары арқылы импульстің берілуіне тосқауыл цы. Нәтижесінде көмей, кеңірдек, тыныс алу бүлшық еттерінің сал болуын туғызып, жүту, дем алу, шығару фазаларына, көздің көру қабілетіне кедергі жасайды. Клиникалық көріністері. Инкубациялық кезеңі 6-24 сағаттан 2-6 тәулікке дейін созылуы мүмкін. эациялық кезең аз болған сайын, ауру ағымы ауырлайды. Ботулизмнің ерте клиникалық белгілері: лодацияның бүзылуы, көзге қосарланып көріну, қарашықтың үлғаюы, жүтудың бүзылуы, афония. 'жедел басталады, бірақ дене қызбасы қалыпта болады. Ботулизмнің әр түрлі клиникалық белгілері і мүмкін - асқазан-ішек жол ының зақымданулары, көз көрудің немесе тыныс алу қызметінің бүзылуы. інші жағдайда - ауыз қуысының қүрғауы, қүсу, лоқсу, жүрек айнуы, диареямен басталады. Екінші дайда - көздің көру бүзылысымен (науқас көзінің алдында "тұман" тұрған сияқты деп айтуы мүмкін), арланып көрінуімен (диплопия) сипатталады. Көмей бұлшық етінің сал болуы нәтижесінде аурудың «ісы қарлығып, дауысы шықпай қалады. Тыныс алу жүйесінің сал болуынан науқас қайтыс болуы кін. Ауру жедел пневмониямен, токсикалық миокардитпен, сепсиспен асқынады. Ботулизм кезінде лдіжағдай 15-30% қүрайды. Иммунитеті. Типоспецификалық антитоксикалық, кернеулілігі толық зерттелмеген. Инфекциядан ңиммунитет қалыптаспайды, себебі ботулотоксиннің улық дозасы бірнеше мәрте иммуногенді дозадан мен. Ауру барысында түзілген антиденелер белгілі бір серологиялық варианттарға қарсы бағытгалған.

Микробиологиялық диагноз қою. Ботулизмге зертханалық диагноз қоюдың принципі - ;здырғышты немесе токсинін табу. Негізгі әдістері: бактериологиялық және биологиялық сынақ. елетін заттар: ас қапдықтары, қан, құсық массасы мен шайынды сулар.

Зерттеу затын себу беті вазелин майымен жабылған сұйық орта құйылған 4 пробиркада жүргізіледі: і пробирка 20 минут 60°С-та жылытылған ортада 28°С-та инкубациялайды, қалған екі пробирканы 0°С- та жылытлған ортада 20 минкут 35-37°С-та иикубациялайды. 48 сағатган соң 35-37°С-та инкуба- танған себінділерді ботулизмнің А және В типтерінің токсиндерінің барыжоғына зерттеулер жүргізеді. 8°С-та есірілген себінділерді прототоксинді белсендіру үшін алдын ала протеолитикалық ферменттермен өңдеп алады.

Ботулотоксиннің типін тауып ажырату үшін қолданылатын реакция: антитоксикалық типтік сары- суларды қолдану арқылы тышқандарға бейтараптау реакциясын қою. Зерттеу затында токсиннің бір типінің бар екендігін растайды (сынама нәтижесінде зерттелетін заттан алынған токсинді сәйкес келген типтік антитоксикалық сарысу бейтараптаған аралас зат енгізілген тышқаннан басқа тышқандар өліп қалады).Ботулизмге диагноз қоюдың критерийлері:

Клиникалық көріністерімен қатар науқас ағзасында (қанда, құсық массасында, асқазанның шай суларында) ботулиндік токсинді анықтау «ботулизм» диагнозын қоюға мүмкіндік береді.

Науқастан немесе мәйітген және күдікті тағамдардан алынған затгарда ботулиндіктоксинніңтаб «ботулизм» диагнозын растайды.

Патологиялық заттар мен тағамдық заттардан С. Ъоіиііпит табылып, идентификациялануы диагн нақтылайтын белгі болып табылады.

Емдеуі. Ботулизмнің арнайы емі: А, В, Е токсиндеріне әсер ететін ботулинге қарсы сарысуларне гомологиялы иммундыглобулин.

Алдын алуы. Ботулизмнің алдын алу шарасы - үй жағдайында консервілер және тағамдар дайы технологиясын дүрыс сақтау. Ботулизмнің жүғу көзі болған тағамдар жеген, бірақ әлі ауырмаған адамдар жедел профилактикасы үшін қолданылатын препарат: А, В, Е ботулинтоксиндеріне қарсы моновале сарысулардың қоспасы. Ботулизмнің арнайы белсенді алдын алу үшін қоданылатын препарат Трианатоксин. Қүрамында А, В, Е, ботулиндік анатоксиндері бар және Тетраанатоксин. Қүрамына А,В ботулиндік анатоксиндері және сіреспе анатоксині кіреді. Жедел алдын алу - ботулизмге қарсы сар көмегімен іске асырылады.