14.3.5. Псевдомонадалар (Рзеийотопаз туыстастығы)

Таксономнясы.

Түқымдастыгы: Рзеиёотопайасеае

Туыстастыгы: Рзеийотопаз

Түрі:. Р.аеги§іпоза, Р.риііёа, Р.Яиогезсепз, Р.серасіа, Р. таііеі.

Псевдомонадалардың қазіргі кездегі жіктелуі молекулалық гибридизация әдісіне жә микроорганизмдердің дақылдық ерекшелігіне негізделген. Рзеийотопаз туыстастығының кей бактериялары қазіргі кезде жаңа атқа ие болды — ВигкһоЫегіа.

Кейбір түрлері топырақ пен судың табиғи өкілдері, сондықтан табиғаттағы заттар айналымы маңызды рөл атқарады. Басқа түрлері адамдарда (сап, мелиодиоз қоздырғыштары), жануарлар м өсімдіктерде ауру тудырады

Рзеисіотопаз аеги^іпоза (көкіріңді таяқшасы). 1862 жылы А.Люкке алғаш рет іріңдеген жар— маталық таңбасы көк-жасыл түске ерекше бойялуы жағдайын байқаған. Псевдомонаданың таза дақыл С.Жессар 1882 жылы бөліп алған.

Морфологиясы және тинкториялық қасиеттері. Рзеисіотопаз аеги§іпоза белгілері: грам тер тік немесе сәл иілген таяқша, шетгері жүмырланған, анилин бояуларымен жақсы боялады. Жағынд бір-біреуден, жүптасып немесе қысқатізбектүрінде орналасады. Қозғалады (монотрих немесе лофотр Пили немесе фимбриялары бар. Спорасы мен капсуласы жоқ, бірақ микроб жасушасын қаптайтын капс; тәрізді кілегей түзеді (31 -сурет).

Олардың арасында жоғары деңгейде кілегей түзетін мукоидты штамдары кездеседі.

Дақылды өсіру. Барлық псевдомонадалар - облигатгы аэробтар, тыныс алуға қатысатын фермеі бар (цитохром, дегидраза, цитохромоксидаза). Хемоорганотроф, өсу температура диапазоны 6°-45° (қолайлысы 37°С). Қоректік ортаға талғамды емес, ет-пептонды агарда және ет-пептонды сорпада жақ өседі. Бір тәуліктен кейін сүйық қоректік орта лайланады түбінде түңба және бетінде сүр түсті қабы пайда болады. Ет-пептонды агарда сүр түсті және жылтырайтын үлкен (3-5 мм), жартылай мө колониялар түзеді. Колонияның ортасы қоныр, шеттері бір тегіс. Қиғаш агарда көкірің таяқшасы нәз^: жылтыр қыбықша тәрізді өседі. Дақылдың озіне тән хош ақгүл (жасмин) иісі бар. Бактерияның ең маңь" ерекшелігі - бір тәулікте қоректік ортаны көгілдір-жасыл түске озгертетін пиоцианин пигментін бөле Олар бактерицидтік қасиетке ие протеиндер. Эпидемиологиялық таңбалау және түрішілік иде фикацияны жүргізу үшін аурудан, қоршаған ортадан бөлінген бактерия штамдарын пиоцианиндік ти қолданады.

Кокірің таяқшасының қантты ыдырататын белсенділігі әлсіз: глюкозаны ыдыратады. протеолитикалық белсенділігі басым: желатинді және үйыған қан сары суын ыдыратады, казеи гидролиздейді. Лакмустық сүтті ірітеді, нитратты нитритке айналдырады. Индол, күкіртті сутектүзбе Фогес-Проскауэр реакциясы - теріс. Оксидазаны боледі.

Антигендік қүрылымы. Кокірің таяқшасында соматикалық О-антигені және талшықгы Н-анти бар. Кілегей және капсула тәрізді қабықша синтездейтін штамдарда М-антиген анықталған.

і Патогенділік факторлары. Көкірің таяқшасы тудыратын аурулардың патогенезіне қатысатын ген патогенділік фактолар бар: пилн (фимбриялар), экстрацеллюлярлы кілегей, осының құрамына нгликопротеид, эндотоксин, экзотоксин А, экоэнзим 8 (экзотоксин 8 -жоғары вирулентті штамдарда п.еседі), лейкоцидин, энтеротоксин және өткізуші факторлар, агрессия ферменттері (гемолизин, фолипаза, нейраминидаза, протеаза, эластаза). Олардың түзілуі плазмидалармен қадағаланады.

Экзотоксиндер арасында маңыздылығы ерекшесі - экзотоксин А, әсері дифтерия экзотоксиніне үқсас ипсинге, жоғары температураға, ортаның қышқыл рН сезімтал. Экзотоксин А өлімге әкелетін әсері - 'осомадагы ақуыздардың түзілуін бүзатын ЕҒ-2 ақуыздың элонгациясымен байланысты. Көкірің аасының патогенді қасиеттерін күшейтетін ферменттері бар: коллагеназа - дәнекер тіндерді бүзады е қоздырғыштың ағзада таралуын қамтамасыз етеді; протеаза - комплемент жүйесін тежейді; гиназа, нейраминидаза т.б.

Резнстентгілігі. Көкірің таяқшасының ерекшелігі қоректік заттарға қажеттілігі шеКтелген, сондық- : қоректік заттар көзі жоқ жағдайда өмір сүре алады. Көкірің таяқшасы ультракүлгін сәулесіне және ургияда қолданатын антисептиктерге төзімді (фурацилин, риванол т.б.). Аурухананың палата шаңда- 12 аптаға дейін, ал күйікке шалдыққанда пайда болған қабықшада - 8 аптаға дейін сақталады. 60°С ырғанда 15 мин аралықта, 55°С қыздырғанда - 1 сағат ішінде өледі. 2% фенол ертіндісінде жылдам "ылады.

Антибиотиктерге түрақтылығы бактерияның сыртқы мембрана өткізгіштігіне және пенициллиназа ілуімен байланысты.

Эпидемилогиясы. Табиғи ортасы - топырақ, әртүрлі су қоймалары. Сау адамның 5-10% көкірің ■қшасының тасымалдаушысы (қалыпты жағдайда ішекті мекендейді) және аурухана ішінде менттердің 70% тасымалдаушы болып келеді. Аурухананың ішінде медициналық қүрал-жабдықтарда, ца, ауада, тамақта таралған. Псевдомонадалар дестилденген және стерилді суларда өсіп-көбейеді, "қцықтан антисептиктер, детергентгер т.б ертінділер қүрамында кездеседі.

Ауру эндогенді - қалыпты микрофлора белсенген кезде, яғни дисбактериоз байқалғанда және экзо- щ - псевдомонадалар топырақпен, сумен, ауамен, инфицирленген инструменттермен, таңба материалда- мен, тағамдармен жүққанда жолмен тарайды.. Дисбактериоз жиі жас балаларда және ағзаның жалпы зистенттілігі томендеген кісілерде дамиды. Инфекция көзі - ауру адам, бактерия тасымалдаушылар нетабиғи резервуарлар. Сондықган көкіріңтаяқшасы тудыратын инфекцияны сапроантропоноз деп атайды. Таралу механизмдері мен жолдары: ауа-тамшылы, қарым-қатынас арқылы, парентералді, фекалды- цы.

Патогенезі және клнннкасы. Көкірің таяқшасы адамда түрлі ауру қоздыруы мүмкін: сепсис, енингит, остеомиелит, артрит, отит, пневмония, плеврит, бауыр, ми да абсцестер, зәр шығару жолдарында қабыну үрдістерін тудырады т.б. Маңызды рөлі - операциялық жаралардың және қүйіктердің ірінді-қабыну «сқынулары сияқты қауіпті жағдайлар тудыруы мүмкін. Көкірің таяқшасы тағы тағамдық токсикоинфекция Іқоздырғышы бола алады. Кокіріңді таяқша тудырған аурулар өте ауыр түрде дамиды, емдеуі қиын, үзаққа созылу жағдайында жүреді. Бүның себебі: біріншіден - түрлі патогенді факторларының болуы, екіншіден ■ 6-10 және одан көп антибиотиктерге бір уақытта К-плазмидалық түрақтылық болу.

Мнкробнологиялық диагноз қою. Негізгі зертханалық әдіс - бактериологиялық. Тексерілетін материал әртүрлі болады, дегенмен ірің, экссудат, мүшелерден пунктат, зәр жиі алынады. Көкірің таяқшасының ерекшелігі: пиоцианин пигменті бөлінуі нәтижесінде қоректік ортаның көгілдір-жасыл түске боялуы. Рзеисіотопаз туыстастығының идентификациясы биохимиялык және дақылдық қасиеттері бойынша жүргізіледі.

Серологияльіқ диагностикасы көкірің таяқшасының антигендеріне соның ішінде А экзотоксині және ЛПС кешеніне қарсы антиденелерді анықтау жүргізіледі (КБР, РГАР т.б.).

Емдеуі. Антибиотиктермен емдеу, тек оларға сезімталдығын анықтаған жағдайда ғана жүргізіледі. Тағамдық токсикоинфекцияда және ішек дисбактериозында белсенді терапия ретінде интестибактериофаг тағайындалады. Созылмалы әлсіз өтетін ауруларда аутовакцина қолдануға болады.

Алдын алуы. Жоспарлы арнайы сақтандыруы қарастырылмаган. Жалпы сақтандыруь қоздыргышты жараға, құйік жара бетіне түсірмеу, яғни қатал санитарлы-гигиеналық ережелерді сақт; Қазіргі кезде қолданылатын вакциналар: қүрамында ЛПС бар вакцина, субкорпускулярлы полисахарщ вакцина, рибосомалық вакцина, қүрамында талшықтық антигені және жасушадан тыс бөлінген кілегейд бөлшектері бар вакцина, сонымен қатар, қүрамында А экзотоксині бар және т.б.

Иммунды тапшылыққа ие адамдарға вакцина қолданылады.