68.Қанның қысымын анықтаудың клиникалық әдісінің физикалық негіздері

Хирургиялық практикада жүрек қуыстарындағы қысымды тікелей өлшеу катетеризация әдісімен орындалады, яғни ірі тамырлардың біреуі арқылы ұшында миниатюрлі электрлі манометрі бар жіңішке полиэтилен зондын енгізеді.

Клиникада қысымды өлшеудің қансыз әдісі қолданылады. Оның мәні мынада: артериядағы қанның ағысы тоқтағанға дейін артерияны қысуға қажетті сырттан берілетін қысымды өлшейді.

Осы қысым артериядағы қанның қысымына өте жуық. Артериялық қысымды өлшеудің кең таралған әдісі – Н.П. Коротков бойынша әдісі. Ол манжетамен қысылған артерия арқылы қанның өтуі кезінде пайда болатын дыбыстарды тыңдауға негізделген. Адамның иығына манжетаны бекітіп, шынтақтың бүгілетін жерінен біраз жоғарырақ және екі басты еттің ішінде иық артериясының пульсін (тамыр соғысын) тауып, осы жерге фонендоскопты қояды (Ф). Грушаның ашып- жапқыш винтін жабады. Грушаны ырғақты қыса және жібере отырып, манжетадағы қысым білезік буыны маңайындағы кәрі жіліктің білезік буыны

етінің артериясының пульсі сезілмеген кездегі қысымнан 10- 20 мм сын. бағанасына жоғары болмайынша, манжетаға ауа толтыру керек.

Содан кейін винтті жайлап бұрай отыра, фонендоскопта пайда болатын дыбыстарды тыңдай отыра, манжетадағы қысымды біртіндеп төмендетеді. Манжетадағы қысымның өзгеруі (р) мен «Коротков тондары» арасындағы қатынас 4- ші суретте көрсетілген: рс — систолалық (қалыпты жағдайда 100—120 мм сын. бағ.), рд - диастолалық (70—80 мм сын. бағ.) қысымдар.

Артерия әлі қысылып тұрғанда, ешқандай дыбыс естілмейді. Манжетадағы қысым төмендеген кезде, айқын тондар естіледі, олар бастапқы деп аталады. Бұл кезде кәрі жіліктің білезік буыны етінің артериясында пульс пайда болады. Осы тондар қан мөлшерінің (порциясының) соққысы әсерінен тікелей манжета астындағы артерия қабырғаларының дірілдеуімен (вибрация) анықталады, осы соққылар манжета қысқан тамыр бөлігінен тек жүрек систоласы кезінде ғана пайда болады (максимал қысым). Бірінші тондар пайда болған кездегі манометрдің көрсетуі максимал, немесе систолалық қысымға сәйкес келеді. Манжетадағы қысымды ары қарай төмендеткен кезде, тондар шумен толықтырылады, олар кейде тондардан да күшті болады.

Осы шулар қанның турбулентті ағысымен анықталады: манжетамен біраз (жартылай) қысылған артерия бөлігіндегі қанның ағысымен анықталады. Содан кейін шулар өшіп, фонендоскопта тек тізбектелген деп аталатын тондар ғана қайтадан естіледі. Осы тондар тез бәсеңдеп, дыбыстық құбылыстар тоқтайды.

Бұл артерия саңылауының толық қалпына келуі кезінде және қанның қалыпты ламинарлы ағысы қалыптасқан кезде орындалады. Тізбекті тондардың кенет бәсеңдеуі кезінде манометрдің көрсетуі минимал, немесе диастолалық қысымға сәйкес келеді.

Артериялық қсымды өлшейтін құрал негізгі үш бөліктен тұрады: манжета (М), ауа үрлегіш (Н) және манометр (Р). Сынапты манометрі бар құрал сфигмоманометр деп аталады: мембраналы манометрі, сфигмотонометрі бар құрал.

69.Систолалық және диастолалық қысымдар, қанның пульсті қысымы. Пульсті толқын

Жүректің сол қарыншасының әр жиырылуы кезінде сәйкес қысымның әсерінен қанмен толған аортаға қанның соққы көлемі деп аталатын көлемі ығыстырылып шығарылады, ол орташа 65—70 мл-ге тең. Содан кейін аорта қақпашалары жабылады. Аортаға түскен қанның қосымша көлемі ондағы қысымды арттырып, қабырғаларын созады. Жоғары қысымның толқыны систолалық деп аталады, және тамырлар қабырғаларының тербелісін тудырады. Бұл тербеліс аса ірі артерияларды жағалай серпімді тербеліс түрінде таралады. Қысымның осы толқыны пульсті толқын деп аталады, оның таралу жылдамдығы тамырлар қабырғасының серпімділігіне байланысты және шамасы 6—8 м/с.

Әрі қарай жүрек бұлшықетінің босаңсу уақытында (диастола, қанның осы мезеттегі қысымы диастолалық деп аталады) аорта қабырғалары біртіндеп бастапқы қалпына дейін жиырылып, келіп түскен қан көлемін аса алыс жатқан ірі артерияларға ығыстырады. Артериялардың қабырғалары керіліп, артынан жиырылып, қанды тамырлар жүйесінің келесі бөліктеріне ығыстырады. Нәтижесінде қанның ағысы ірі тамырларда жылдамдығы 0,3—0,5 м/с-тай болатын үздіксіз сипат алады. Қанның қозғалысының осындай механизмі кезінде жүрек бұлшықетінің жиырылғандағы энергиясының бір бөлігі ғана аортадағы қанның массасына тікелей беріліп, оның кинетикалық энергиясына айналады. Энергияның қалған бөлігі ірі тамырлардың (көбінесе аортаның) созылғыш қабырғаларының керілу деформациясының потенциалдық энергиясына ауысады. Одан кейін олардың келе-келе бастапқы қалпына келу шамаларына байланысты жүрек бұлшықетінің босаңсу периоды кезінде қан массасына беріледі.

Сонымен бірге қанның пульсті қысымы деген ұғым да бар, ол систолалық және диастолалық қысымдардың айырмасына тең, үлкен қанайналым шеңберінде оның мәні шамамен 40 мм сын. бағ. тең.

Тамыр қабырғасының жарақаты кезінде тамырдың атмосферамен қатынас жасауы мүмкін, сол кезде қанның гидростатикалық қысымының ықпалы көрінеді. Барлығына белгілі, мысалы, жарақаттанған тамырдан қан кетуді тоқтату үшін оны жоғарырақ орналастыру керек.