Қазіргі заманғы радио журналистикада қолданылатын пішіндер

1. Радиожурналистика қалыптасқаннан бері өзіндік мәнін жоғалтпаған, қазіргі таңда жиі қолданылатын пішіндердің бірі – радио үндесу. Радио үндесу – негізінен бірнеше қалалардың немесе облыс орталықтары мен астаналардың арасында телефон желісі арқылы жүзеге асады. Бір кездері радио үндесу арқылы да маңызды міндет атқарды. Толып жатқан мәселелердің түйінін шешетін радио журналистиканың өткір де өзекті тәсілі болғаны рас. Мәселен: Н. Омашев өз еңбегінде мынандай мәлімет келтірген “30 ж. Радиода пайда болған хабарлардың тағы да бір пішіні – радиоүндесулер”. “Радиоүндесулер облыстық, республикалық және жалпыодақтық ауқымда жұмысқа оперативті басшылық жасаудың қуатты құралы болады. Радиоүндесудің объектісі тәжірибе алмасу, үлгілі жұмысты көрсету, актуальді мәселелерді барынша жедел шешу және т.б. көптеген жайлар еді”.

Уақыт өте келе радиоүндесу санаулы минуттардың ішінде болып жатқан оқиғаларды қысқаша баяндайтын, сондай-ақ болған істің себебін мән-жайын анықтап келешектегі шешімі туралы жөн-жоба туралы хабарлар ететін таза хабарламалық сипатқа ие болады. Қазіргі таңдағы радио үндесудің уақыты шашамен 2-8, әрі кетсе 10 минут аралығында болып келеді. Егер бір ғана оқиға туралы баяндалған болса радио үндесу 2-4 минуттан аспауы тиіс. Бұл жағдайда негізінен радио үндесу студиядағы жүргізуші мен тілші арасында өтеді. Ал, егерде радио үндесу белгілі бір күн тәртібіндегі өзекті мәселелерге арналса онда, облыс немесе басқа қалалардан байланысқа шығатын тілші сол мәселелерге жауап беретін қызметкерді хабарға қатыстырады. Осы орайда студиядағы жүргізуші де негізгі тақырыпқа сәйкес белгілі дәрежеде мәселелерді шешуге көмектесетін лауазым иесін студияға шақырады. Мұндай радио үндесу 10 минутқа созылуы мүмкін.

Радиодағы 2-ші пішін қазіргі кездегі Баспасөз мәслихаты. Мұнда журналист жетекші роль атқарады. Ол ең алдымен тақырып таңдайды. 2-ден стуидяға шақыратын қонақтың кімдер болатынын анықтайды. 3-ден БАҚ-ның өкілдері қоятын сұрақтардың тізімін жасайды. 4-ден телефон арқылы келіп түсетін көпшіліктің ұсыныс пікірлері мен сұрақтарын іріктейтін редакторды тағайындайды. Тікелей эфирде баспасөз мәслихатын өткізу үшін жауапты қызмет атқарған маман дыбыс инженері болып табылады. Баспасөз мәслихаты тікелей эфирде телефон желісі арқылы ұйымдастырылғандықтан оның техникалық тұрғыдан ақаусыз, яғни кемшіліксіз өз дәрежесінде өтуі үшін “дыбыс инженері” техникалық нормалардың сақталуын жіті қадағалауы шарт. Тікелей эфир баспасөз мәслихатын өткізу кезіндегі жауапты жұмыстың бір бөлшегі музыканың жүргізушіге, яғни диджейге жүктеледі.

Диджей - баспасөз мәслихатын жүргізген журналистпен ақылдаса отырып тақырыпқа қатысты музыка таңдап алдын-ала қай тұста қалай берілген белгілейді. Соған қарамастан баспасөз мәслихаты өтіп жатқан кезде олардың тасып жатқан өзгерістерді ескеріп, музыканы қолданғанда өте мұқият болуы қажет. өйткені орынсыз берілген музыка эфирдегі әңгіменің берекесін қашырып, тыңдаушыны тақырыптан ауытқытып алуы мүмкін.

Саунд-дизайнер – тікелей эфир баспасөз мәс-н тақырыптық тұрғыда айқындап мән-мағынасын ашып көрсету үшін қызмет ететін роликтер мен джинглдарды жасайтын жаңа мамандық иесі саунд-дизайнері. Тақырыпқа сәйкес журналист ұсынған қанатты сөздер мен ой орамдары актерге немесе әншіге, өнер адамдарына орындатып оны компьютерлік тәсілмен өңдеп эфирге ұсынатын саун-дизайнер. Тікелей эфир процесс ретінде қайталанбайтын құбылыс. Сондықтан да бір рет жасалған роликтер барлық уақытта бірдей қайталау ұсынуға кем бермейді. Бас мәс-е қатысты жаңадан роликтер мен джинглдер әзірленуі тиіс.

Дәрісті бекіту сұрақтары:

1. ТД-дың қоғамдағы орны

2. Қазіргі заманғы радио журналистикада қолданылатын пішіндер.

3. Монтаждың түрлері

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Есенбекова Ұ.М. Тележурналистика: телехабар жасау технологиясы. – А., 2011

2. Омашев Н.О. Радиожурналистика. – А., 2005

3. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. – А., 1998

4. Барманкулов М.К. Телевидение: денги или власть - А.,1997

13- Дәріс

тақырыбы: Теледидардың басқа БАҚ-нан айырмашылығы мен ұқсастығы

Дәріс мақсаты: Теледидардың басқа БАҚ-нан айырмашылығы мен ұқсастығы туралы студенттерге талдап, түсіндіру.

Дәрістің жоспары:

1. Радио – ақпарат таратады, құлақтандырады.

2. Телевизия – оқиғаны, болмысты көрсетеді.

3. Газет-журнал – деректі, оқиғаны талдап, түсіндіреді.

Радионың басқа да бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара байланысы туралы сөз қозғалғанда, алдымен оның міндеттері сараланып шығады. Бүгінгі БАҚ жүйесі жетіліп, қалыптасқан жағдайда оны төмендегідей тұжырымдауға болады:

радио – ақпарат таратады, құлақтандырады;

телевизия – оқиғаны, болмысты көрсетеді;

газет-журнал – деректі, оқиғаны талдап, түсіндіреді;

Интернет – ақпаратты сан қырынан көрсетеді, мәтін, дыбыс пен бейне тұтастығынан тұруы да мүмкін.

Интернеттің жөні бөлектеу және ол техникалық ерекшелігінен туындайды. Дегенмен, Интернеттегі ақпараттық жүйе қалыптасу үстінде, өзіндік белгілері толық айшықталған жоқ. Оның үстіне Интернет жалпы ақпарат мұхиты да, оның ішіндегі маңызды ақпарат, әсіресе БАҚ ұғымына сәйкес ақпарат шағын аралдай ғана. Бірақ, компьютерлік желідегі ақпарат тасымалының динамикасы, өсу үрдісі өте қарқынды болғандықтан болашағынан көп үміт күтеміз. Осы жағдайларды ескеріп, дәстүрлі БАҚ пен радио арасындағы байланыстарға баса назар аударамыз.

“Информация” мағынасын кең көлемде алғанда, оған хабарлаудың кез келген түрі жатады. Алайда, “телевизиялық информация” журналистиканың телевизиялық хабарларында қалыптасты. Ол көпшілігінде жаңалықтарды тарату кезінде қолданылады.

Теледидардағы ақпараттың бай тәжірибесінің, жанр қалыптастырудағы мол традициясы. Телевизиялық информация жанрының көпшілігі. Телевидениеге-газет пен радиодан – репортаж, интервью, комментарий және т.б. келді.

Саяси ақпараттарға қойылар басты талаптар-жеделділік әрі дер мезгілінде көрерменге жетуі. Актуальды информацияны іріктеу күрделі әрі ауыр жұмыс. Қашан, қайда, кімді, не үшін деген сұрақтарға жауап ізделуі тиісті. “Сіз саяси ақпаратты қай көздерден аласыз” деп сауалнама жүргізілгенде оған 71,8 % радио, 74 % газет, 91,4 % “телевидениеден” деп жауап берген.

БАҚ – оның ішінде телевидениеде, радио және басқа көпшілік аудиторияға әлеуметтік, саяси, экономикалық ақпараттарды түрлі әдістерімен жеткізеді. Газет-баспа сөзі, радио-сөйлеу және дыбыс, телевидение – осы үш “триаданың” сөз, дыбыс және көріністің тоқайласқан арнасы. Теледидарды өзгелерден ерекшелейтін қасиеті оның бейнелік қатарларында. Бүгінде таңбалар жүйесінде, оның ішінде БАҚ тілінде экспоненциялдық өсім байқалуда. Электронды БАҚ-ның ғасырында теледидар адамды сөйлеуге тағы да мәжбүр етті. Осыдан келіп, теледидардағы жанрдың-монологтық және диалогтық екі негізгі тобы өмірге келді. Қоғамдағы саяси, экономикалық және әлеуметтік даму осы екі топтағы жанрлардың дамуына кең жол ашты.

Телевизиялық бағдарламаларға талдау, диалогтық жанрдағы топта: а) үрдіс даму, ә) көрермендер әңгімесінен баяулап жүретін айтыс, пікір таласты толықтырып отыру. Монологтық жанрдағы топта: а) көпшілік аудиториясына сөйлеу жүйесі, ә) сырттайғы әңгімелесу жүйесі; б) телекөрермендердің үшінші болуға ұмтылысты.

Диалогтық және монологтық жанрлар тобын классификациялауды үш топқа бөлу: ақпараттық, көңіл көтерушілік және танымдық-ағартушылық әрі көңіл көтерушілік.

Ақпараттық жанрда: саяси, экономикалық мәдени, деректілік тақырыбындағы бағдарламалар.

Көңіл – көтерушілік жанрда: спорт, музыка, лотерея, шоу-викторина, ойындар, балалар хабарлары, кино, спектакль, мультипликация, концерттер.

Үшінші топта – осы екеуіндегі жанрлар тобына жататындар топтасады.

Ақпарат бүгінгі таңдағы бұқаралық ақпарат құралдары рыногындағы ең құнды, әрі ең өтімді тауар. Ақпарат құралдарының ролін зерттеп жүрген ғалымдардың қазіргі уақытта “ақпараттық қоғам” деген тезисті ұсынып отырғаны мәлім. Қазіргі таңдағы ақпарат беру әдісі, бұрынғы әдістен тым алшақ, мүлде жаңаша сипатқа ие болып отыр.

Мұның өзі қазіргі ақпараттың уақыт кеңістігін еркін, әрі батыл, әрі көз ілеспес шапшаңдықпен билеп алуына байланысты. Басқа барлық бұқаралық ақпарат құралдарымен салыстырғанда радионың қалың аудиторияны қамтитындығын жұртшылық мойындайды. Өйткені, тек қана радио аудиторияны барлық болып жатқан оқиғалармен жедел ақпараттандыруға қабілетті. Себебі, дауыстың және есту қабілетінің көмегімен берілетін, сондай-ақ, қабылданатын ақпарат көлемі көз, яғни, көру қабілеті арқылы қабылданатын ақпараттан үш есе артық екенін ғалымдар әлдеқашан дәлелденген. Демек, ақпарат әлеміндегі радионың алатын орны айрықша. Ендеше, эфирден берілетін жаңалықтар желісіне қойылатын талаптар да күшті. Радиожурналист мына төмендегі мәселелерді білуге міндетті:

1. Жалпы журналистиканың құқықтық негіздерін.

2. Радиожурналистиканың қоғамдағы орны мен ролін.

3. Радиожурналистика шығармашылығының ерекшеліктерін.

4. Жедеғабыл жаңалықтар желісінде берілетін материалдарды әзірлеуде тілдің барлық мүмкіндіктерін белсенді түрде пайдалану арқылы өз ойын стилистикалық тұрғыда дұрыс жеткізе білу жолдарын.

5. БАҚ қызметін ретке келтіретін заңдарды білу және басшылыққа алу керек екенін.

Сонымен қатар, бұл лекцияда жаңалықтардың жеделдігі, уақыт мөлшері, сиымдылығы, өзектілігі, нақтылығы, эфирден берілу сипаты, соған сәйкес техникалық құралдары (ұялы байланысты, телефон желісін, тон-вагенді) пайдалану әдістері туралы түсініктеме беріледі.

Дәрісті бекіту сұрақтары:

1. БАҚ – оның ішінде телевидениеде, радио және басқа көпшілік аудиторияға әлеуметтік, саяси, экономикалық ақпараттарды түрлі әдістері арқылы тарату

2.“Телевизиялық информация” қашан қалыптасты?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Есенбекова Ұ.М. Тележурналистика: телехабар жасау технологиясы. – А., 2011

2. Омашев Н.О. Радиожурналистика. – А., 2005

3. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. – А., 1998

4. Барманкулов М.К. Телевидение: денги или власть - А.,1997

14- Дәріс