В)Өндіріс факторлары
Өндіріс факторлары –өндіру (жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету) барысында дайдаланылатын негізгі компоненттер: еңбек, жер, табиғат ресурстары, капитал. Қазіргі заманғы экономикалық теория игіліктерді (тауарларды) өндіру (қызметтерді көрсету) үшін қажетті есурстарды топтарға – өндіріс факторларына бөледі. Олардың алғашқысы – еңбек факторы. Жер факторының (табиғи ресурстар) мағынасы кең (адамдардың келген жері ретінде кәсіпорындар алып отырған аумақ ретінде, пайдалы қазындылардын, су ресурстары мен басқа да ресурстардың көзі ретінде ұғынылады).
Капитал факторы дегеніміз заттық (нақты) капитал — ұзақ уақыт және сан қайтара пайдаланылатын өндіріс құрал-жабдығы (шикізат, машиналар, жабдық, өндірістік ғимарат, т. Б.). Осы классикалық өндіріс факторларынан басқа қазіргі заманғы экономикалык теорияда кәсіпкерлік қабілет, ғылыми-техникалық прогресс және ақпарат та жиі бөліп көрсетіледі.
Г)Қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың жіктелуі
Зиянды өндірістік (кәсіптік) факторлары – адамның іскерлігінің төмендеуіне, жедел және созылмалы уланулар мен сырқаттардың пайда болуына, жалпы сырқаттанушылығының өсуіне және алшақтық мерзімдерде басқа жағымсыз ауытқулардың тууына келтіретін еңбекті ұйымдастыру және оны орындау факторлары. Адамның кәсіптік ісі еңбек пен жұмыс орнын дұрыс ұйымдастырмау, мертігу қаупі, өндірістік ортаның физикалық, химиялық және биологиялық факторларының әсерлік жағдайларына жүруі мүмкін:
Қауіпті және зиянды өндірістік факторларының жіктелуі
|
Өндірістік орта мен еңбек факторлары |
Олар кездесетін жұмыстар мен өндірістердің түрлері |
|
1 |
2 |
1. Психофизиологиялық факторлар |
||
1. |
Қозғалыс аппараттарына дене жүктемесінің түсуі (статикалық және динамикалық): ауыр көтеру және тасымалдау, дененің қолайсыз жағдайда болуы, теріге, буындарға, бұлшық етке және сүйектерге ұзақ қысымның түсуі |
Механикаландырылмаған еңбек: тиеу-түсіру, жөндеу жұмыстары, кеншілердің жұмыстары, тігу машиналарында жұмыс істеу т.б. |
2. |
Физиологиялық жеткіліксіз қозғалыс белсендігі (гиподинамия). |
Ой еңбегінің көптеген түрлері: ғалымдардың, педагогтардың, бухгалтердің т.б. еңбегі |
3. |
Қан айналым, ыны салу, дауыс байламына физиологиялық жүктеменің түсуі. |
Өнеркәсіптің әр салаларындағы ауыр жұмыстар; үрлеу аспаптарында ойнаушы музыканттардың, әншілердің еңбегі, шыны үрлеушілердің еңбегі. |
4. |
Нервтік-психикалық жүктеменің түсуі: ой еңбегімен эмоциональдық жүктеменің түсуі, анализаторларға жүктеменің түсуі, еңбек процесінің біркелкілігі. |
Операторлардың, диспетчерлердің, жүргізушілердің, хирургтардың еңбегі, конвейердегі жұмыстар т.б. |
|
2. Физикалық факторлар |
|
1. |
Жұмыс аймағындағы ауаның төмен және жоғары температурасы, ылғалдылығы және қозғалысы. |
Металлургия, машина жасау зауыттары, бояу цехтары, ашық ауадағы құрылыс жұмыстары. |
2. |
Инфрақызыл сәулелерінің жоғары деңгейі. |
Металлургия зауыттары, шыны өндірісі т.б. |
3. |
Ультракүлгін сәулелерінің жоғары деңгейі. |
Дәнекерлеу жұмыстары, металды электрлік балқыту т.б. |
4. |
Лазер сәулелерінің жоғары деңгейі. |
Зерттеу жұмыстары, аспап жасау зауыттарындағы жұмыстар, медицина саласы. |
5. |
Иондаушы сәулелердің жоғары деңгейі. |
Атом электростанциялары, гамма және рентгенодеффектоскопия. |
6. |
Электромагниттік сәулелердің, электрлік және магниттік өрістердің кернеулігінің жоғары деңгейі. |
Генераторларды, радиолокацияны жасау және қолдану өндірістері. |
7. |
Статикалық электрдің жоғары деңгейі. |
Жасанды теріні, маталарды жасау өнеркәсіптері т.б. |
8. |
Жұмыс аймағындағы ауаның жоғары шаңдануы (токсинді емес фиброгенді шаңдар). |
Кеніштер, шахталар, машина жасау зауыттары т.б. |
9. |
Шудың, дірілдің, ультрадыбыстың және инфрадыбыстың жоғары деңгейі. |
Машина жасау зауыттарында, шахталарда қолдық механикаландырылған құралдарымен жұмыс істеу. Тракторшылар мен комбайншылардың еңбектері. |
10. |
Жұмыс аймағының жеткіліксіз жарықтандырылуы немесе ұтымды емес жарықтандырылуы: табиғи жарықтың жоқтығы немесе жетіспеушілігі, жоғары жарқырауы, сәулелер ағымының жоғары пульсациясы. |
Шахталар, аспап жасау, машина жасау, мата жасау т.б. цехтары |
11. |
Жоғары немесе төмен атмосфера қысымы. |
Көпірлерді, тоннелдерді салу, әуе көлігі т.б. |
|
3. Химиялық факторлар |
|
|
Жалпы токсиндік, тітіркендіруші, сенсибилизациялаушы, канцерогендік, мутагендік әсер беруші, репродуктивтік функцияға әсерін тигізуші газдар, булар, сұйықтар, аэрозольдер. |
Химиялық зауыттары, машина жасау зауыттарының балқытушы, гальваникалық, малярлық цехтары; ауыл шаруашылығында улы химикаттарды қолдану т.б. |
|
4. Биологиялық факторлары |
|
1. |
Микро және макрорганизмдер-инфекциялық, инвазиялық, саңырауқұлақ ауруларының көздері. |
Сырқат жануарларға күтім жасау, терілерді өңдеу. |
2. |
Витаминдер, гормондар, антибиотиктер, белок тектес заттар. |
Фармацевтік зауыттары, ет комбинаттары, жасанды мал азықтарын және құнды азықтарды жасау өндірістері. |
|
5. Өндірістік мертігу қаупі. |
|
|
Жылжымалы машиналар мен механизмдердің, стационарлық өндірістік жабдықтардың жылжымалы элемент-терінің, жабдықтардың, материалдардың тағы басқа беттердің жоғары немесе төмен температураларының, қышқылдар мен сілтілер ерітінділерінің, электр тізбегінде кернеудің қауіпті деңгейінің адамның денесі арқылы өту т.б. қауіптердің болуы |
Машина жасау, химия зауыттары, ағаш өңдеу т.б. жұмыстары. |