9 Тістің бляшкасы және тістің шапқыны, Гликанов биосинтезінің ролі

Тістік дақ- бұл тістін беткейінде орналасқан органикалық заттардың матрикстегі бактериялардың жинақталуы. Орналасуы бойынша иек қалтасының ұстінде және астында орналасатын дақтарды ажыратады. Біріншісі кариес дамуына, екіншісі - пародонт ауруларының пайда болуына әкеледі.

Тіс беткейінде дақтар тісті тазартқаннан 1-2 сағаттан кейін пайда бола бастайды. Сілекей құрамындағы гликопротеиндердің қышқыл топтары тіс эмалінің кальңий иондарымен, ал сілтілі топтары гидроксиапатиттердің фосфатгарымен әрекеттеседі. Нәтижесінде тіс беткейі пелликула деп аталатын қабық- пен жабылады, бұл органикалық заттектердің матриксі болып табылады. Пелликулаға микроорганизмдер жабысып дақтың бактериялық матриксін тұзеді. Бастапқы сатысында микроб жасушалары тістің шұнқырларында жиналады, көбейіп барып тістің бұкіл беткейіне тарайды. Алғашқыда адгезия (жабысу) ұрдісі тез арада өтеді - 5 мин ішінде 1 см2 -дегі бактериялар саны 103деңгейден 105-106 деңгейіне дейін өседі. Кейін адгезия жылдамдығы төмендейді де келесі 8 сағаттың ішінде тұрақталады. Осы кезеңінде адгезиямен кобеюіне көбінесе қатысатындар стрептококтар (S mutans,S salivarius,S SANGUIS ж.б.). 1-2 кұннен кейін жабысқан бактериялардың саны 107-108 дейің өседі. Ауыздық стрептококтарға вейлонел- лалар, коринебактериялар, актиномиңетер қосылады. Аса молшерде көбейген аэробты және факультативтік анаэробты микрофлора тіршілік ету нәтижесінде осы аймақта т отығу-тотықсыздану потенциалдың томендеуне әкеліп, қатаң анаэробтардың - фузиформды бактериялардьтң өсіп көбеюіне жағдай туғызады. Үстінгі және астынғы жақта орналасқан тіс дақтарының микрофлорасы ерекшеленеді. Үстінгі жақта стрептококтар, лактобактериялар, актиномицеттер байқалса, астынғы жақта вейлонеллалар, фузобактериялар, актиномицеттер анықталады. Бұл айырмашылықтар рН-тың жағдайымен байланысты.

Тіс арасында және фиссуралар ұстінде көптеген жағдайда грам-оң коктар мен таяқшалар тіршлік етеді, анаэробтар кездеспейді. Осы жерлерде дақтар дамудың бастапқы сатысында колонизациялану тез арада жұреді де бактериялар саны бірінші кұні шегіне жетеді, ал кейіннен ол бір децгейде тұрақталады.

Қолайлы факторлар. Тіс дақтардың пайда болуы адамның жеген тамағына, оның мөлшеріне, оның құрамындағы көмірсулардың, әсіресе сахарозаның ұлесіне тығыз байланысты болады. Ауыз қуысына тұскен сахарозаны ауыздық стрептококтар мен лактобактериялар белсенді ыдыратады, ыдырату нәтижесінде сұт қышқылы көп мөлшерде жиналады.

Тістің бетіне бактериялардың жабысуы оте жылдам жұреді. Өз бетімен тістің меншікті эмаліне жабыса алмайтын микроб жасушалары жабысқан бактериялардың ұстіне қонып, «жасуша жасушаға» байланысты тұзеді. Жіпше тәрізді бактериялардын ұстіне жасуша айналасы бойынша коктардын жабысуы «жұғері собығына» ұқсас қабықша пайда болуына әкеледі. Біріккен микробтар ассоциацияларының болуы ауыз қуысының әр-жеріндеғі аймақтарында тіршілік ететін микробтардың тұр арасында синерғисттік және антағонисттік қатынасын тудыра алатын биолоғиялық ерекшеліктерімен байланысты. Мысалы ауыз стрептококтардың және лактобактериялардың метаболизмі нәтижесінде тұзілген сұт қышқылы вейлонеллалармен қуат козі ретінде пайдаланылады, ол ортаның рН жоғарылауына әкеліп, сонымен бірге тіс жиегіне қарсы әсер көрсетуі мұмкін. Коринебактериялар көптеген басқа бактериялардың осуіне қажетті К витаминін тұзеді, ал ашытқы тәріздес Сапdida саңырауқұлақтары лактобактериялардың осуіне қажетті витаминдерді өндіреді. Лактобактериялар зат алмасу барысында сұт қышқылды тұзеді, ол ортаны қышқылдайды, нәтижесінде ашытқылардың адгезиялануы және дақылдануы тежеледі, ол көптеген микроорганизмдерге қажетті витаминдердің мөлшерін азайтып олардың осіп-кобеюін тоқтатуға әкеледі.

10 Ауыз қуысының микробтық қоныстануы.

11 Ауыз қуысының микрофлорасының адам жасына байланысты өзгерістері.

12 Ауыз қуысының еместөл және төл резистенттілік факторлары.

13 Тістің бляшек құрылымының кезеңдері

Тістің бляшек құрылымдары тісті тазартқаннан кейінгі 1-ші минуттардан басап –ақ пайда бола бастайды, сонымен қатар оның түзілу динамикасында миркобиоценоздың белгілі өзгерістері болады.

Тістің бляшек құрылымының түзілуінің 1-ші кезеңі – тісті жақсылап тазалағаннан кейін (немесе ультрадыбысты "Пьезон-мастер" аппаратында)1-4 сағат ішінде пайда болуы. Ол сәйкесінше кокктардан (стрептококктардан, нейссериялардан, вейллонеллалардан) және кейбір таяқшалардан (дифтероидтар)тұрады. Бұл «ерте» тістің бляшкалары деп аталады.

Тістің бляшек құрылымының түзілуінің 2-ші кезеңі – динамикалық бляшка ол 4-5 күн ішінде пайда болады. Ол грам позитивті кокктардың азаюымен және грам вариабельділердің жіп тәрізді түрі-лептотрихия, сонымен қатар грам негативті вейллонелла және фузобактериялардың өсуімен сипатталады. Адаптациялық қасиеттері жақсы "жоғары табиғи санациясы бар" тұлғаларда, тіс бляшкасының микробиоценозы осы қалыпта ұзақ уақыт сақталуы мүмкін. Бұл тістің бляшкалары бір қалыпты деп аталады, себебі микробтар қатынасы тістің жүйелі тазалығы болмаған жағдайда да сақталып тұра береді.

Тістің бляшек құрылымының түзілуінің 3-ші кезеңі – жетілген тіс бляшкасы 6-7 күннен басталып жалғасады. Бұл кезеңде тіс бляшкасы симбионттардың құрамы бойынша соңғы түрге енеді, бірақ ондағы қозғалыс үнемі жалғасып отырады. Бұл жетілген тіс бляшкасы. Онда аэробтылардың – нейссериялар, ротийлер, факультативті-анаэробты стрептококтардың саны дереу азаяды. Жіп тәрізді және таяқша тәрізді түрге еніп тізбек құрады. Бұл бляшкалар ұзақ уақыт бір қалыпты болып қалады және оларды жетілген стабильді тіс бляшкалары деп атаған дұрыс болады.