4 Кесте - Шөгінді тау жыныстары классификациясы

№ п/п	Тау жыныстары	Бөлшектер диаметрі, мм	Жыныстардың атауы
			Бос күйінде		кіріккен
			Жұмырланбаған	Жұмырланған	Жұмырланбаған	Жұмырланған
1	2	3	4	5	6	7
1	Кесек шөгінділер (псефитер)	100-10	Тоң кесектер ұсатылған тас қиыршық	Қойтас		конгломерат
2	Орташа шөгінділер (сынықтар)	2-0,05	құм		құмтас	құмтас
3	Шаң тәріздес (алевтиттік)	0,05-0,01	Лесстер, лесстектес құмбалшықтар, Вулкан күлдері (алевриттер)			Алевролиттер.

• Механикалық жолмен (үгілу, ұсатылу әсерінен) пайда болған кесекті шөгінділер механикалық болып саналады. Мысалы құм, қиыршықтас, малтатас, қойтас және осы айтылғандардың біріккен түрі құмтас, женттас, конгломерат т.б. механикалық шөгіндіге жатады;

• Балшық тектес диаметрі 0,01 мм-ден кіші түйіршіктерден құралған. Физикалық әсерлерден шағылып немесе химиялық іруден пайда болады;

• Химиялық және биохимиялық шөгінді жыныстар, химиялық бұзылудан және жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік әрекетінен бұзылып шөгеді. Химиялық құрамына қарай былай бөлінеді:

• Карбонаттық (известняк, доломит);

• Кремний тектес (диатомиттер, трепельдер);

• Күкірт қышқыл (мирабилит, гипс, ангидрит);

• Темір тектес (сидерит, темір рудалары, пирит);

• Фосфатты (фосфориттер);

• Көміртектес, немесе жанғыш, қазбалар (торф, қазба көмірлер, жанғыш тақта, мұнай)

Метаморфтық тау жыныстары. Метаморфтық жыныстар-магмалық және шөгінді жыныстардың әртүрлі өзгерістерге ұшырып, - өзінің бастапқы құрылыс түрін жоғалтуы, сонымен қатар минералдық және химиялық құрамының өзгеруінен пайда болады.

Барлық метаморфтық тау жыныстарының құрылысы кристалданған. Түйіршіктер пішіні жапырақ, қабықша және ине тәріздес болуы мүмкін.

Текстура. Жыныстың құралуы, яғни жыныс құрамына кіретін минералдардың орналасу тәртібі және тығыздық дәрежесі төмендегідей болады:

• Жолақты – минерал құрамы, қалыңдығы әртүрлі жолақтардың кезектесін орналасуы;

• Талшықты – көпшілік талшық тәріздес кристалдардың түйісіп-айқасып орналасу;

• Қомақты – беріктігі жақсы тығыз минерал түйіршіктері;

• Тақталанған – созыңқы пішінді минералдардың параллель орналасуы.

5 -Кесте -Метаморфты тау жыныстарының классификациясы

Текстура.	Атауы	Алғашқы тау тынысы	Минералдық құрамы
Жолақты	Гнейс	Гранит, сиенит, шөгінді жыныстар	Дала шпаты слюда, мүйіз алдамшасы
Тақталанған	Сланец	Балшықтектес	Тальк, слюда, мүйіз алдамшасы, кварц
Қомақты	Мрамор Кварцит	Известняк, доломит құмдақ кварцты	Кальцит Кварц және қосындылар