1.2 Ауызекі тарих методикасы: респонденттерді таңдау, интервью алу және интервьюларды талдау жолдары

Респондент

Ақпарат берушілерді (респондент) дұрыс іріктеуде үлкен ептілік қажет.Барлық қажетті шешімдер қабылданған соң ақпарат берушілермен байланысу қажет.Оның үйіне бара салуға да болады, бірақ әдетте оған хат жазу (кері мекенжаймен белгі қойылған конвертке салып) және кейін телефон арқылы хабарласу дұрысырақ. Әдетте информанттар жай жұмысшылар немеесе орта тап өкілдері, ал егер бұл ауызекі тарих бойынша зерттеуге қатысты болса, олар ересек, үлкен адамдар. Олардың шынайы кішіпейілдігінде, тіпті өздерін өзі төмен бағалауы, сезімталдығы байқалады.

Барлық қажетті шешімдер қабылданған соң сіз информантпен байланысқа шығасыз. Оның үйіне соқсаңыз болады, бірақ әдетте оған хат жазып, содан соң телефонына хабарлассаңыз жөн.Tompson 235-237 Сіздің жобаңыздың маңыздалығына көзін жеткізіп, сендіру үшін сіз қарапайым сөйлесуіңіз қажет, және сіздің зерттеуіңіздің сол адамның жеке өмірі мен өмірлік тәжірибесіне тікелей қатысы бар екенін айтқаныңыз жөн. Информантқа оның ортасынан бір адамның оны ұсынғанын айтсаңыз тіпті жақсы. Және сіз интервьюді не үшін пайдалатыныңызды қысқаша айтып тоқталу керек. Бірінші кездесудің ыңғайлы шағын ұсыныңыз, бірақ нақты уақытты респондент өзі таңдап, немесе кездесуден бас тартуы мүмкін. Егер адам интервью беруге келіспесе, ренжімеңіз. Мұндай жағдайлар да аз емес.

Саясаткер мен ресми адамдарға жобаның сипаттамасын, интервью туралы өтінішті, оны қалай қолданатыңызды туралы ақпаратты жазбаша түрде жіберсеңіз болады. Бұл информанттың тез нақты шешім қабылдауына көмектеседі, және интервью материалдарын сізді қолдануыңызға құқығыңызды растайды. Мүмкін информантты интервью қызықтырып, ол сізге қажетті ақпаратты алдын ала табуы мүмкін.Tompson 235-237 Басқа жағдайда ұзақ хат информантты қорқытуы мүмкін, бұл жағдайда жеке кездесуді күтуіңіз керек. Кездескенде сіздің жобаңыздың тақырыбын талқылаңыз, информант сізге қандай көмек көрсетуі мүмкін екенін айтыңыз. Адамдардың көбісі сізге қажетті ақпаратым жоқ деп қарсылық айтады, сіздің міндетіңіз информантты сендіру, көндіру, бұл ақпаратты жастар білмейтінін атап көрсету, және интервьюдің әлеуметтік тарихқа маңызды екенін де айту. Сізбен кездесіп, интервью беремін деген адамдарды интервью барысында сіз ынталандыруыңыз қажет. Кейбір информанттар интервьюді конфиденциалды түрде береді. Сіздің міндетініз өз ойларыңызды ашық айту, берген уәделеріңізді орындау. Адамдар интервью бергенде сізді ақпаратты дұрыс қолданатыныңызға сенеді, сондықтан осы сенімді бағалау керек. Егер информант келіспесе, оның атың атамаңыз.

ДОБАВИТ

Интервью

Ауызекі тарих әдістеріне: биографиялық, нарративті, тереңдетілген интервью, аудиожазбаларды меңгеру, алынған естеліктерді сұрыптау (анализ) жатады. Ауызекі тарих бұл әңгіме немесе жай сұхбат емес. Зерттеушіге интервью жүргізу арқылы алуға болмайтын немесе құжаттарда жазылмаған құбылыстар мен процестер жөнінде ақпараттарды табуға жол ашылады. Мұндай ақпаратты сауалнама әдісін қолдана отарып алуға болады. Бұл әдіс ауызекі тарихта кеңінен тараған және барынша жиі қолданылатын әдістердің бірі. Сауалнама әсіресе индивидтердің субьективті жай-күиі жөнінде мәлімет алу қажет болғанда таптырмайтын ереше құнды әдіс болып есептеледі. Сұрақтардың жиынтығы бұл әдістің түп негізін құрайды. Сұраулардың көмегімен ақпарат алып жиналады. Бұл мақалада интервью жүргізудің ережелері мен сауалнамашыға (интервьюер) тән қасиеттер және шетелдік ауызекі тарихшылардың тәжірибелік кеңестеріне тоқталамыз. Егер біз ауызекі тарих бойынша кішігірім жеке жоба орындауға талпынсақ қойылатын сұрақтары, пайдаланылатын құрал-жабдықтары, жүргізілетін орны дұрыс ұйымдастырылған интервью сценариін тыңғылықты ойлануымыз қажет.

Интервью жүргізу - гуманитарлық білімдердің түрлі салаларында , бірақ әсіресе тарихта қолданылатын дәстүрлі әдіс. Ауызша тарих интервью негізінде жүргізіледі. Сонымен қатар, интервью алдыңғы ұрпақты, біздің ата анамызды, ата-апаларымызды, көрші-қолаңды және қасымыздағы адамдарды түсініп, құндылықтарын бөлісуге мүмкіндік береді. Куәгерліктің тағы бір ерекшелігі - күнделікті өмір, әлеуметтік атмосфера, микротарихтың уникалды дерек көзі болып табылады. Олар ресми тарихтың күнделікті өмірдегі қарапайым адамдарды қалай сипаттағанын, олардың көзқарасына әсер етуін көруге мүмкіндік береді.

Интервью мақсаты – ақпарат берушінің сөйлеуіне мүмкіндік беру. Осы үлгіде интервью ақпараттың спецификалық дерегі болып табылады. Интервью жүргізудің техникасын, оның өнерін мұқият оқу және меңгеру керек. Жалпы сұрақтардан аулақ болу, маңызды бөлімдерді іздеу қажет. Сұрақтар спецификалы, өте қарапайым түрде берілетін, бірақ өте маңызды жайттарды қозғайтын болуы керек.[1]

Интервьюді жақсы жүргізу үшін белгілі біл қабілеттерді қолдана білу қажет. Интервью жүргізудің достық және бейресми, әңгімелесу және сұрақ қоюдың ұстанымдары бар ресмиге дейінгі көптеген түрлері бар, жақсы интервью жүргізуші уақыт өте келе тамаша нәтиже беретін және оның индивидуалды стиліне сәйкес келетін өзіндік нұсқасын табады. Ақылды интервьюрер ие болуы керек бірнеше қасиеттер: адамдарға тұлға ретінде қызығушылық және сыйластық, жағдайға бейімделу, өзге адамдардың көзқарасына түсінушілікпен қарау, әрине тыныш отырып тыңдау қабілеті. Үздіксіз сөйлей беретін және сұхбаттаспен таласқа түсуден өзін шектей алмайтын, оның жеке ойын бұрмалайтын адамдар, түк қажеті жоқ немесе жалған ақпарат алады. Бірақ адамдардың көбісін жақсы интервью жүргізуге үйретуге болады, - деп есептейді П.Томпсон.[2]

Интервью жүргізушінің мақсаты – «сұхбаттасты сөйлету» арқылы келетін жаңа мәліметті білу. Мысалы, өзінің Клайдсайдтағы кеме құрылысшыларының арасында жүргізген зерттеуі бойынша Рой Хей: “кәрі жұмысшылар көңілді сабырлылықпен менің ерсі сұрақтарымды тыңдап алып, сонан соң маған: “Жә-жә, жігіт, тіпті бәрі олай болған жоқ”, - деп, шынайы жайттардың толық бейнесін жалғастыратын, көп жағдайлар болғанын” түсіндіреді.[3]

Зерттеуші небәрі көп тарихи деректерді білген сайын интервью барысында мол ақпаратқа ие болуға мүмкіндігі бар. Соншалық талап етуші ақпарат берушілер өте сирек кездеседі. Соған қарамастан мысалы, өндіріс салалары немесе қандай да бір қоғам тарихы, тіпті сөз жалпы зерттеу мазмұны туралы болса да жергілікті тұрмыс-тіршілікпен, дәстүрлерімен және тілдік ерекшеліктерімен танысу аса маңызды. Ауызекі тарих саласының көптеген мамандары өз тәжірибелерінде сұхбаттасушының сенімі мен сыйластығына ие болу үшін базалық терминологияны біліп-меңгерудің қажеттілігіне көздерін жеткізген. Джордж Юарт Эванс сияқты тамаша материалды нәтижеге ие болу үшін “асықпай және еркін” диалог жүргізу және ақпарат берушіге “өз ойын жеткізу үшін кең көлемдегі кеңістік” қалдырылғаны жөн. «Интервью өзімен-өзі дами берсін. Мен ешқашан иелік етуге тырыспаймын. Ең жаманы - бұл интервьюді басқару; және мен мейлінше аз сұрақ қоюға тырысамын. Ең қажеті ол көп уақыт, аз сұрақ және көп плёнка».[4] Бірақ сол қойылатын аз сұрақ, ақпарат беруші не жайлы айтуын нақты түсініп алдын-ала жасалатын көпжылдық тәжиребеге негізделеді. Адамдардың өздерінің өміріне немесе қандай да бір бөлігіне көзқарасын көрсететін мол “нарративті”, “субьективті” жазбалар мен мақсаты соншалықты ақпарат іздемейтін – толықтай еркін интервьюдің ең күшті қорғаныс аргументі “ой” болып табылады. Олай болса олардың әңгімені қалай құрастыратыны, нені айтпай кететіні, қандай жағдайларға басымдық беретіні, қандай сөздерді қолданатыны – осының барлығы кез-келген интервьюді түсінуде маңызды; бірақ жоғарыда көрсетілген мақсат үшін зерттеудің пәні болатын олардың өздерінің мәтіндері маңызды. Міне осылай, оның мазмұны интервьюрердің сұрақтарымен қаншалықты аз анықталса, соншалықты жақсы.

Кез-келген интервьюға ұсынылған сұрақтарды тіркеудің бірнеше ұстанымдары бар. Сұрақтар барынша қарапайым, нақты, түсінікті тілде болуы керек. Ешқашан “екіжақты мән” беретін күрделі сұрақ қоймауға тырысыныз – әдетте мұндай жағдайда оның жартысына жауап алмайсыз және нақты қайсы біріне белгісіз. Бір мағына бермейтін болжамдық жауаптарды тіркеуден алшақтау болыңыз.[2] Сонымен, алдын-ала сақтықпен немесе астармен дайындалған, сенімді үнмен қойылған сұрақ, біздің нені қалайтынымызды және қажетсіз ортаны білетінімізді көрсетеді. Бірақ, нақты фактілерді құрастыру немесе бір оқиғаны бейнелеу қажет болса тіркеу өзгеше болуы керек. Бұл жағдайда сұрақтар белгіленбеген формада, мысалы: «Маған.. туралы айтсаңыз ...», «мына себептерге байланысты не ойлайсыз, сезінесіз?» немесе «Бұл жағдайды бейнелеп бере аласызба?». Мұндай сұрақтар үшін басқада кілттік сөздер – «түсіндіру», «кеңірек айту», «талқылау», «салыстыру». Ауызекі тарих мамандарына ең керекті қасиет стереотипті немесе ешнарсеге міндеттелмеген жинақтар шеңберін бағындыру және нақты жадыларға жету қабілеті болып табылады. Ақпарат берушілерді өзіндік ойларынан шектеп, өзіміз секілді ойлауға мәжбүр ететін, тұншықтыратын сұрақтардан қашу қажет. Егер интервьюдің басынан мұндай сұрақтарға жол берілсе ақпарат берушінің шынайы ойын тыңдағымыз келген жауапта сенімсіз немесе жалған ақпарат аламыз.

Егер сіз ауызекі тарих бойынша кішігірім жеке жобаңызды орындауға талпынсаңыз, интервью барысын және сұрақтардың тіркелуін ой елегінен өткізген жөн. Интервью жүргізудің барысына ақпарат беруші емес сіз жауаптысыз, сондықтан егер сізде оның барысының қысқаша, нақты көрінісі болса интервьюді басқару оңай – сол кезде сұрақтар өздігінен бірінен соң бірі туындап отырады, тіпті тақырып аясынан ауытқып кетсеңіз де, тағы анықтауды қажет ететін жағдайлар есіңізге оңай түсіп отырады.Tompson Сонымен белгілі бір тақырыпты зерттеуде негізгі сұрақтармен қоса және қосалқы сұрақтар пайдалы болады. Егер бұл сұрақтар тізімі ойымызда болса ақпарат берушінің айтып отырған естелігіне қарай керек уақытта оларды қолданып, интервью процесін жалғастыруға үзіндісіз дайын отырамыз.

Интервью жүргізу алдында тағы бірнеше шешімдер қабылдау қажет. Біріншіден, қолданатын құрал-жабдық мәселесі. Құрал – жабдықты мұқият ойланып таңдаған жөн, өйткені бұл жазбалар сапасында шешуші мәнді атқарады.Tompson Қазіргі уақытта ақпараттық-техника тез қарқынмен дамуына байланысты аудиожазба құралын дұрыс таңдау қиын, өйткені алған затыңыз өте тез ескі модельге айналады. Сондықтан, сатып алмас бұрын Ұлттық аудиожазбалар мұрағаты қызметшілерінен кеңес сұрау қажет. Шетелдік ауызекі тарих мамандарының тәжірибесіне сүйенсек ең сенімді құрал – жоғары сапалы магнитофон және жеке-жеке микрофон. Магнитофонды қолдану кезінде оған зейін қоймау және техникаға тым қатты көңіл аудармау өте маңызды. Егер ол жаңа модель болса, міндетті түрде оның қолдану құрылымын оқып және жаттығу керек.

Екінші мәселе – интервью жүргізудің орны жайлы. Ол ақпарат беруші өзін еркін сезінетіндей болуы кажет. Әдетте ақпарат берушінің жеке үйі тура келеді, әсіресе оның балалық шағы немесе жанұясына байланысты тақырыптарда бұл орын әділетті болып табылады. Жұмыс орнында немесе қоғамдық орында жүргізген интервью жадының өзге ауқымын іске қосады және кемірек «салиқалы» («респектабелді») стилді әңгімені туғызуы мүмкін. Сонымен қоса естеліктің қандай да бір түрлерін жандандыруға мүмкіндік беретін тарихи орындарда серуендеуде пайдалы.[2]Әрқашанда интервьюді ақпарат берушімен оңаша жүргізген тиімді. Бетпе-бет сөйлесу нақтылық және ашықтыққа жеңілірек жеткізетін толық сенімділік қатынасын құрады. Бұл бірге өмір сүретін туысқандарға және ерлі-зайыптыларға да қатысты. Интервьюге екінші бір адамның араласуы ақпарат берушінің шынайылығына кедергі болып қана қоймай, сонымен қатар өзінің әңгімесін байқамай әлеуметтік жағына бұрмалауына әсерін тигізеді. Бірақ мұндай жағдайдың пайдалы жағы да бар. Бірге тұратын жұп немесе бауырлары алынған ақпараттарға маңызды түзетулер енгізуі мүмкін. Беатриса Вебб әдеттегі интервью жүргізуде оңашаланудың маңызын арттыра отырып, көңілді топпен барынша еркін жағдайдағы «топтық интервью» жүргізудің әдісін жасады. Ол былай дейді: «Бәрі біріккен үстелде немесе темекі шегетін бөлмеде бірнеше мамандарды өзара бәстесуге мәжбүрлеуге және осылай толық бір күндік интервьюге қарағанда бір сағатта көбірек ақпарат жинап алуға болады».[5]

Бірінші кездесу кезінде интервьюді магнитофонға жазып алуға рұқсатты сұрауыңыз қажет, кейбір кезде бұл сұрақ алдын ала интервью алдында шешіледі. Ауызша тарихтың кейбір мамандары бірінші кездесуді тек қысқаша, сынау кездесу деп есептейді, ол үшін магнитофон қолданбайды.

Келесі пункт магнитофонды немесе микрофонды қалай орналастыратыныңызды пайымдаңыз. Ешқашан оларды қатар қоймаңыз бұл жағдайда құрылғының дыбысы естіледі. Магнитофонды информант көрмейтін жерге, еденге қойсаңыз болады, бірақ өзіңіз пленка аяқталғанда байқаттырмай оны ауыстыруыңыз керек.[2]

Енді сіз бірінші кіріспе сұрақты қоюға дайынсыз. Бұдан кейінгі сұрақтар информанттың мінез құлқы ерекшеліктеріне, сіздің интервью стиліңізге, және сіздің не білгіңіз келетініне байланысты қойылады. Негізгі ережелерді есіңізе сақтаңыз. Интервью бұл диалог немесе әңгіме емес. Оның мәні информантты тыңдай білу, оған сөйлеуге мүмкіндік беру. Ал сіз көлеңкеде болуыңыз қажет, бірақ информантты тек қимылдармен ынталандырып, өзіңіздің пайымдарыңызды, әңгімелеріңізді айтпауыңыз қажет. Бұл өзіңіздің біліміңізді, сүйкімділігіңізді көрсететін жағдай емес. Сізді үзілістер алаңдатпау керек. Информант бұл кезде ойларын жинақтап, әңгімесін жалғастырады.

Интервью барысында өз қызығушылыңызды білдіруді ұмытпаңыз. Үнемі «ия» дей берудің де қажеті жоқ, бұл дыбыс жазбада ақылсыз көрінеді, өз назарыңызды мимикамен, күлкімен, бас изеумен, қасты көтеріп, ниеттес көзқарасты білдіріңіз. Сіз интервьюді тиянақты тыңдап, берілген ақпаратқа байланысты сұрақтарды бермеуіңіз керек. Бұл үшін есте сақтау қабілетіңіз мен зейініңіз қажет. Кейде әңгіме барысында жазу керек болады, бірақ мүмкіндігіңізше, одан бас тартыңыз. Сонымен қатар сіз жауаптардың ішкі логикасына назар аударып, басқа дереккөздерден айырмашылықты байқауыңыз қажет. Бір нәрсеге күмәндансаңыз, тақырыпқа басқа қырынан қараңыз, немесе сыпайы түрде бұл сұрақ бойынша басқа пікірдің бар екенің айтыңыз – «менің естігенім бар», «мен осы жөнінде оқығанмын». Бірақ информантпен сөз таластырмаңыз.[2] Бұл туралы Беатриса Вебб жазады: «ең жаманы сөз таластырып, өз біліміңізбен мақтану: клиент өзінің қалаған жаңсақтарын айтып, абсурдті теорияларын дамытып, ақылсыз аргументтерді пайдаланса, сіздің жағыңыздан ирония, қарсылық, протест болмауы тиіс».[6]

Өткенді талқылағанда жанға бататын естеліктер информантты қатты эмоцияға салып, көңілі бұзылуы мүмкін. Бұл жағдайда сіз кешірім сұрап, біраз уақыттан кейін, интервьюді жалғастырасыз ба деп сұрауыңыз қажет. Сіз информанттың сезімдеріне зейінмен қарауыңыз керек. Егер информант толқыса, қысқа жауаптар бере бастаса, үнемі сағатқа қараса, демек ол өзін жаман сезініп тұр, немесе басқа кездесуге асығыс. Мұндай жағдайда интервьюді жазуды тоқтытыңыз. Сіз сағатқа қарамаңыз, бірақ информанттың кестесімен қамдыланып, информантқа сізді қүтіп қалуыңызға жол бермеңіз. Әңгіменің ұзақтығына байланысты, қарапайым жағдайда 1,5-2 сағат жеткілікті.[2] Егер информант қария кісі болса, әңгімеге беріліп кетіп, шаршап кетуі мүмкін, интервьюден бас тартуы да ықтимал, оның денсаулығын қадағалаңыз.

Сеанс біткеннен кейін кетуге асықпаңыз берілген ақпаратқа алғысыңызды білдіріңіз. Егер сізге шай ішуді ұсынса, бас тартпаңыз, отбасымен сөйлессеңіз де болады. Мүмкін осы жағдайда сіздің қолыңызда керекті құжаттар түседі. Және бұл келесі кездесуді талқылау үшін ыңғайлы. Отбасыда қиын жағдай болса, сіз отбасыға кеңес беріп көмек көрсетуіңіз мүмкін.[2]

Портеллидің пайымдауынша құрметті бірақ қарсы кереғар (антагонис) кейіптегі интервьюер әңгімелеушіге ашылуға жол ашады. Егер информанттардың позициясы дұрыс болмаса, сіз өзіңізге турасын айтуды үйретуіңіз қажет. «Информанттардан олар саған шындықты айтады деп күтпеу керек. Біріншіден біз оларды алдаймыз. Менің кімнің жағында екенін білген фашистер мен капиталистердің әңгімелері шынайы және ашық келетін, бұл мен олардың партиялық және класстық ұстанымды қолдайтыным туралы жалғанның болмауының пайдасы».[7]

Егер сіз интервьюді толық бітірсеңіз авторлық құқығыңызды растайтын контрактке қол қоюыңызға уақыт келді. Сосын үш мәселе қалады. Бірінші сіздің өзіңіздің түсініктемелеріңізді информанттың мінез құлқы, оның қосымша байқауларын сіздің ойыңызша нені жасырғанын жазыңыз. Пленканы маркермен белгілеңіз, жазуды тыңдаңыз, қандай ақпарат толық және қандай ақпарат жеткіліксіз екеніне назар аударыңыз. Сізде информант туралы бастапқы мәліметтер бар екенін анықтаңыз, ол әр қоғамды зерттеуші ғалымға қажет – жасы, жынысы, мекен жайы, мамандығы, ата анасының мамандығы.[2] Аттардың дұрыс жазылуын информанттан сұрастырып, егер бұл соңғы кездесуіміз болса, түсініксіз жайларды алғыс хатта жазсақ болады. Хатта интервьюдің мақсатын тағы да көрсетеміз, конфиденциалдығы және авторлық құқығы туралы айтыңыз.

Интерпретация

Сонымен, куәліктер жиналып, сарапталып, тиісті сипатқа ие болған; қысқаша, керекті деректер біздің қолымызда. Бірақ оларды қалай біріктіріп, біртұтас тарихи жұмысқа қалай айналдыруға болады? Біріншіден, баяндаудың әдісін және мәнерін таңдау керек; екіншіден, мәліметтерді бағалаудың критерийлерін анықтау, үшіншіден, ең бастысы интерпретация: тауып алынған куәліктерді тарих ғылымының жалпы түсініктері мен теориялырымен үйлестіру, және табылған деректерге тарихи мағына беру. Соңында ауызша деректердің тарихи фактілерді интерпретациялауда болашақта қаншалықты ықпалды болуын анықтауға тырысу.Tompson

Тарихты ауызша деректерге сүйеніп мазмұндаудың арқасында зерттеушінің алдында жаңа мүмкіндіктер пайда болады. Жалпы қарағанда, тарих күәгерлерінің кез келген деректерінің үш есе әлеуеті бар: олар фактілерді интерпретациялауда жаңа тәсілдерді байқап көріп, жобалауға; тарихи оқиғалардың бұрынғы интерпретацияларын нақтылығын растауға және де олар жеке адамның көзімен қалай бағаланғанын көруге мүмкіндік береді. Мәселенің мәні, ауызша күәліктерді бағалаудағы айқын дәлелдері бар фрагменттерді іріктеудегі және аргументациялаудың негізгі тәсілдері жазбаша деректер арқылы жазылған жұмыстан айырмашылықтары өте аз. Ғылыми еңбектің аудиториясын (тарихшы ғалымдар, мектеп оқушылары, қарттар, жергілікті БАҚ, жалпыұлттық телевизиялық бағдарламалардың көрермендері) анықтауда да тура солай айырмашылығы жоқ. Бірақ осындай таңдау жасаудың қажеттілігі кей уақытта дәл осы ғылыми жұмыстың ауызша деректерге сүйенуіне байланысты болады, өйткені оның әсері әр түрлі контекстке қарамастан үнемі бірдей маңызды. Әдетте, алдымызда үш басты сұрақ пайда болады: жұмыстың авторы ретінде кімді қабылдау, деректерді таратудың қандай әдісін таңдау және оны саралап интерпретациялауда қай әдісті қолдану.

Авторды (редакторды) анықтау ауызша күәліктердің пайда болуымен байланысты, олар екі жақты үдерістің барысында жиналған –интервью және ұжымдық дала зерттеулері. Екінші мәселе - соңғы өнімді көпшілік үшін танымал ету үшін әдісті таңдау, өйткені ғылыми жұмысқа тән техникалық тәсілдер, шарттылықтар мазмұндау үлгісін және шектеулерін анықтайды.

Шешілуге тиісті үшінші мәселе интерпретациялаудың әдісін таңдау. Бұл жерде екі параллельді сұрақ туындайды. Біріншіден, сіз күәгерлерден жиналған деректерді қысқаша түсініктемелермен ұсынуыңыз немесе фактілерді ғылыми жағынан түсіндіруге тырыссаңыз да болады. Екіншіден, тарихи оқиғаларды жеке биографиялар талдау арқылы жеткізесіз. Ауызша автобтографиялық баяндау ретінде берілген күәліктер бір қиындық туғызуы мүмкін. Бұл жерде тарихи фактілер жеке адамның өмірінен алынады. Ғұмырнамада баяндалған бөлек фактілерді толық ұғыну үшін адам өмірінен ажыратпай тұтас қарастыру қажет. Бірақ керекті қорытындыларды жасау үшін көптеген интервьюлер арасынан бізді қызықтыратын мәселе бойынша деректер тауып, оларды біріктіріп, жаңа мағынанға толтыруыңыз қажет. Осы кезеңде біз маңызды кесілді шешім қабылдауымызға тура келеді.tompson

Жалпы, тарихты ауызша деректер негізінде интерпретациялаудың негізгі 4 әдістері бар. Біріншісі жеке ғұмырнаманы пайдалануды ұсынады. Егер ақпаратшы информатордың есте сақтау қабілеті жоғары болса, бұл фактілерге бай материалдарды жинауға көмектеседі. Адамның өмірбаяны, әдетте жеке биографиядан басқа қызықты мәліметтерге толы болады. Расында, интервьюлердің көбісінде, тек өзімізбен шектелмей, оған басқа адамдардың естеліктері мен тәжірибелері қосылады.[2] Ерекше жағдайларда жеке интервью бір қоғамдастықтың, әлеуметтік топтың тарихын шығаруға көмектеседі, немесе оқиғалар тізбегінің негізі ретінле пайдаланады.

«Все страсти Господни» шығармасындағы Нейт Шоудың автобиографиясы ұмытылмас әсер қалдырады, өйткені мұнда оңтүстік Америка құрама штаттарының негр тұрғын халқының қиын тағдыры бейнеленеді.tompson Бұл ішкі қуатқа толы эмоционалды әңгіме, детальды түсініктемені мүлдем қажет етпейді.

Басқа әдеттегі типтік жеке ғұмырнамалар мазмұнды кіріспені қажет етеді, әйтпесе олар жай «қызық әңгіме» ретінде қалуы ғажап емес.

Екінші әдіс бөлек оқиғалардың (эпизодтардың) жинағын құрастырудан тұрады. Бұл үзінділердің әрқайсысын байланыстыруымыз қажет емес, бұлар түсініктеме мен кіріспені қажет етпейді, сондықтан оларды деректерді бірге көрсету ғұмырнаманың мәліметттерінің «типтілігін» көрсетуге тиімді.

Мысалы, Оскар Льюис өзінің «Дети Санчеса» шығармасында балалардың және олардың ата-аналарының пікірлерін бірге жинақтап, Мехиконың шалғай жерлеріндегі кедей мексикалық отбасының өмірін жан-жақты бейнелейді. Расында, бірнеше биографиялар негізінде толық қоғамдастықтың, ауылдың («Акенфилд»), немесе қаланың («Говори за всю Англию») көрсетуге болады. Жинақты құрастырушылардың назарында нақтылы әлеуметтік топ, жеке тақырып та болуы мүмкін. Жинақ толық ғұмырнамалардан, нақтылы оқиғалар туралы әңгімелерден немесе тақырып бойынша сарапталған фрагменттерден құрылуы мүмкін. Бұл жағдайда куәгерліктің әсерлілігі кіріспедегі мақаланың жазылуына байланысты.tompson

Тарихты ауызша деректер арқылы құрастырудың үшінші түрі куәгерлерден жиналған әңгімелерді талдау. Бұл әдіс жеке интервьюлерге тән, одан бөлек таңдалған әдіске байланысты басқаларға да ыңғайлы. Бұл тәсілде интервьюдің мәтіндік ерекшеліктеріне (тіл, тақырып, қайталанулар, үзілістер) басты назар аударылады. Ең бастысы, баяндаушының өзінің өткен өмірін қалай қабылдап, есте сақтап, айтып беруі және бұл мәліметтер көпшілік арасында қалай қабылданатыны. Егей тегжейлі талдауда әңгіменің типтілігін көрсету мақсаты қойылмайды.

Төртінші әдісті реконструктивті талдау деп атауға болады. Ауызша берілген күәліктер адамдардың мінез-құлқынаа байланысты немесе өткен шақтағы оқиғалардың сипатына байланысты аргументтерді құрастырудың түпдерегі және негізі болып табылады. Әлбетте, бір кітапта талдауды егжей тегжейлі биографиялармен кезектестіруге болады.Томпсонның «Эдуардинцы» деген кітабында Британияның әр түрлі әлеуметтік топтары мен аймақтарын бейнелейтін «отбасылық портреттер» айқын аналитикалық тараулармен кезектеседі. Талдау басты мақсатыңыз болса, материалды баяндаудың жолы биографиялық деректерден тәуелсіз жазылып, аргументтердің қисынымен анықталады. Әдетте, мұндай әдісті пайдаланғанда қысқа дәйексөздер келтіріліп, интервьюден алынған пікірлер салыстырылады. Тарихты жүйелі түрде интерпретациялау үшін бұл әдіс маңызды рөл атқарады. Бірақ баяндаудың бұл түрінің үлкен кемшіліктері бар. Сондықтан жоғарыда қарастырылған барлық әдістер бір бірін толықтырып тұрады. Бір ғылыми жұмыста бірнеше әдісті пайдалануға тура келеді. Ауызша күәліктерді басқа мәліметтермен қатар бағалап, есептеп, салыстырып, цитата ретінде келтіруге болады.Tomson

Қандай әдіс таңдасаңыз да, сізге алынған интервьюлерді 3 белгісіне қарай – мазмұнына, баяндаудың ерекшеліктеріне, дереккөз ретінде бағалауыңыз қажет. Әрбір интервьюді зейінмен оқып, оның мазмұнына үңіліп, жалпы оқиғанын маңызын көрсетіп, қайталанулар мен бейнелілігін бейнелеп, сәтті айтылған эпизодтарды, фразаларды табуымыз қажет. Одан кейін баяндаудың ерекшеліктеріне назар аудару керек, «объективтік» пікірлерді «субъективтік» пікірлермен салыстырып, нақты биографиялық мәліметтерді (туылуы, оқуы, үйленуі, жұмысы) осы оқиғаларға байланысты әсерлерінен, жалпы өмірі туралы пайымдамалардан, әлеуметтік өзгерістер туралы ойларынан бөліп қою керек. Соңында күәгермен тарихи дерек ретінде қаншалықты сенімді ақпараттың берілгенін бағалау қажет. Бұл оқиғалардың өзі емес, олардың адамдардың естерінде қалай сақталғанын баяндағанда да растылығын анықтау қажет. Өйткені сіз баяндаудың растылығына сенімді болуыңыз керек.

Соңғысы, ауызша деректердің растылығына кең контекст ішінде қарастырғанда баға бере аласыз. Тәжірибелі фольклорист, әдебиеттанушы белгілі ертегілердің үлгілерін зерттегенде өзгеріссіз қалған басты бөлімдерін жаңа элементтерден ажырата алады. Тура солай әр түрлі дереккөздерді пайдаланатын тарихшы, әңгімелеушінің туратын орны, әлеуметтік ортасы туралы мәліметтер жинап, интервьюдің растылығын анықтайды. Егер әңгімелеуші оқиғалардың ретін шатастырып, сөзден шалысса, бұл да интервьюердің айтқан тексеру керек екенін көрсетеді. Жұмыстың осы бөлігінде интервьюді талдаудың әдісі туралы сұрақ туындайды.

Таңдалған әдіске байланысты нарративті немесе реконструктивті тәсіл пайдаланады. Нарративті әдіс – мүмкіншіліктер жинағы. Олардың кейбірлерінің спецификалық ерекшеліктері бар, басқаларының бастапқы жорамалдары мен әдістерінде айырмашылықтары бар.tomson

Қарапайым тәсіл пайдаланғанда тарихшы-ғалым интервьюді қарқынды гуманитарлы жағынан дәстүрлі әдеби сын көзбен қарастырады. Әдебиеттанушылар шиеленіскен мәтіндермен жиі кездеседі, автордың ойларын кез келген жолмен ашуға тырысады.

Лейбоуның концепциясына сүйеніп, Кэтрин Риссман ерлерді мен әйелдерді ажырасуға әкелген жағдайларды баяндайтын әңгімелерді қарастыру үшін ауызша мәліметтерді зерттейтін жаңа әдісті ашты. Бірінші кездері респонденттер сұраққа жауап беруден қашып, оқиғаларды өзінше баяндайтын. Бірақ Рисманның міндеті әңгімелерді ретке келтіріп, байланысын табу еді. Әуелі Риссман интервьюдің қолжазбалық нұсқасын дайындайтын. Сосын баяндауға тікелей қатысы жоқ барлық мәліметтерді (шегінулер, интервьюермен сөз алмастыру, сәтсіз фразалар) мәтіннен жоятын. Қысқаша интервьюде нақты оқиғалар бейнеленген фрагменттер ғана қалатын. Содан кейін, Лейбоу әдісіне сүйеніп таңдалған мәтінді мағыналы кесінділерге бөліп, оларға нөмір қойып, жеке тармақтарға орналастырып бөліп қоятын. Лейбоу әдісінде тармақтар атқарылатын қызметі бойынша топтастырылатын (мәселенің шиеленісуі, істің мәнін табу, мәселенің шешілуі), ал Риссман оларды мағынасына қарай бөлетін. Сонымен қатар, Риссман мәтінді «поэзиялығына» - (дауыс ырғағы, үзілістер, одағайлар) қарай бөлуді де жөн көретін. Осындай бөлуден кейін Риссман баяндаудың негізгі мезеттерін анықтап, олардың интервьюдің басқа категорияларында бар-жоғын тексеретін. Скептик адамда бұл жерде осындай қиын сараптаудың керегі бар ма деген сұрақ пайда болуы мүмкін. Бірақ Риссманның көп сатылы бұл әдісі мәтінді толық түсінуге ыңғайлы. Ауызша күәліктің мағынасы дауыстап оқып, қайталаған сайын терең ұғыныла бастайды.[13]

Әлеуметтану ғылымына жақын жаңа әдісті Фрица Шютце мн Габриела Розенталь нацистерден интервью алғанда қиыншылықтар туындағанда Германияда ойлап тапты. Интервью барысында олар ерекше «араласпау» тәсілін қолданатын, оның себебі емін-еркін баяндау барысында «шынайы сезімдер» аңғарылады. Интервью жеке өмір туралы емін еркін әңгімелеуден басталады. Әңгіменің соңында түсініксіз жерлер бойынша сұрақтар қойылады. Анализдің үшінші бөлігінде зерттеушіні қызықтыратын мәселе бойынша сұрақтар қойылады. Анализ мәтінді топтасып талқылағанда жасалады және «реконструктивті» сипатқа ие. Бірінші кезеңде биографиялық негізгі мәліметтер сипатталады. Сосын мәтін толық оқылып, бұл жерде сөйлеу мәнеріне, аргументацияға, күәгердің өз өміріндегі оқиғаларды қалай интерпертациялағанына басты назар аударылады. Гипотезалар талқыланып, жорамалдар айтылады. Нарративті анализдің көптеген түрлері (әдеби, әлеуметтік, ресми, емін еркін) бар, оларға қатысты ортақ қасиет - оқырманды асықпай мәтінді сезінуге, оның маңызды жерлерін, айқын және жасырын мағынасын ұғынуға нұсқайды. Бірақ нарративті анализдің ең басты қасиеті мәтіннің мазмұнын зейінмен зерттеуді қарастырады.tomson

Анализдің реконструктивті түрі дер бар. Соңғы кездері нарративті әдіске деген қызығушылық пайда болды, бірақ ауызша тарихи жарияланымдарда реконструктивті әдіс жиі қолданылады. Бұл әдіс Даниель Бертоның «этноәлеуметтік» тәсіліне жақын. Оның мақсаты – биографиялық интервью арқылы әлеуметтік контекст қалай әрекет етіп өзгеретінін анықтау (мысалы, жалғыз басты аналар, ажырасқан еркектер, үй жайы жоқ адамдар, мүгедектердің жағдайын зерттегенде). Этносоциолог жағдайды сол әлеуметтік ортаға, жеке тұлғалық қарым қатынастарға назар аударып, ақпарат берушінің күнделікті тәжірибесіне сүйеніп анықтайды.[15] Сонымен, әлеуметтік тарих және әлеуметтану ғылымының тәсілдерінің ортақ жерлері көп.

Интервьюдегі күәгерлердің барлық деректері, әсіресе күәгердің пікірлері зерттеушінің бағасына ие болады. Интервьюде дерексіз түсініктер мен ойдан шығарылған ақпарат сенуге тұрарлық ақпаратпен кезектеседі. Сапалы ақпаратты әдебиет сияқты пайдаланып, басқа дереккөздерден алынған ұқсас материалдарымен салыстыруға болады. Өзінің «Шығыс Англиядағы балықшылардың отбасылық және әлеуметтік өмірі» ғылыми еңбегінде Тревор Ламмис 60 интервьюден жинаған ақпаратты жинақтады.[16]

Интерпретация, тарихи оқиғалардың баяндалуы, берілген интервьюлердің мағынасы алшық болмай, бірнеше көзқарас пайда болғанда нақты ақпарат жинақталады. Бұл жерде зерттеуші сақ болуы тиіс. Ғылыми тұжырымдар үшін бір нақтылы жағдайдың бейнеленуі жеткіліксіз,бірнеше әлеуметтік топтың арасында жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде жасалған ақпарат қажет. Әр түрлі әлеуметтік топтардың жауаптарының салыстырмалы сарапталынуы сапалы материал береді, бірақ мұндай жұмысты орындау қиын. Шарттардың әртүрлілігіне қарай аргумент растылығын сақтап, дұрыс нәтиже әкеледі. Тарих бөлек «нақты оқиғалардың» санынан тұрғандықтан іске келгенде сәтті салыстырмалы талдауды жасау басты мәселе. Әр нақтылы оқиғаның растауын тауып, детальдарды тексеріп, бұрмалаулар болмауын зерттеуші қадағалау керек.

Ерекше айталып кететін жай, жазбаша деректерден алынған ақпарат ауызша мәліметтерді толықтыруға әрқашан көмектеспейді. Джон Толанд Адольф Гитлердің «адасқан архангел», қабылданбаған қайталанбас тұлға бейнесін оның ортасынағы 250 замандастарының интервьюлерінің негізінде жасады.[18]

Мұндай жағдайлар үшін дайын шешім, әрине жоқ. Тарихты интерпретациялауда жаңа әдістерді іздеудің ерекше тәсілі қарастырылмаған. Бұл кезде ойдың ұшқырлығы, фантазия қажет. Интерпретацияда табысқа қол жеткізу қиын. Үзілді кесілді шешілген мәселелер өте аз. Соған қарамастан аналитикалық жұмысты дала зерттеулерімен шебер үйлестірген тарихшының бір артықшылығы бар екені анық. Тарихшыға материалды толық, детальды, әр түрлі көзқарастарды салыстырып зерттеуге, далалық зерттеулер жасауға, интерпретациялаудың әдісін өз қалауымен таңдауға жол ашылады. Бірақ жинақталған материалды реттегенде олардың көбісінің құндылығы жоқ болып шығады. Тарихшы ғалым өз жұмысын жалғастырады.