1. Зерттеу жүргізілген аймақтың ауа-райы,топырақ жағдайлары, зерттеу әдістемесі

Қазақстанның оңтүстігіндегі мақта егілетін аймақтардың ауа-райы жағдайлары.Жалпы Қазақстанның оңтүстік аймақтарының топырақтық-климаттық жағдайы және ауа-райының қалыптасу ерекшелігі ауыл шаруашылығының барлық саласын дамытуға қолайлы.

Аймақ солтүстік ендік бойынша 41⁰-дан 46⁰-қа және шығыс бойлық бойынша 65⁰ -дан 71⁰ -қа жайылып жатыр. Бұл өлкенің ұзындығы солтүстіктен оңтүстікке қарай 550 км-ден жоғары, ал батыстан шығысқа қарай 470 км, жалпы көлемі - 121,5 мың км² жерді алып жатыр.

Қазіргі кезде Қазақстанның оңтүстігіндегі ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы жер қоры 10269,3 мың гектар. Ауыл шаруашылығы өндірісі мақсатында пайдаланылатын жер көлемі 9887,9 мың гектарды құрады. Өндеуге жарамды жер 786,3 мың га, оның 376,3 мың гектары суармалы жерлер. Көп жылдык егістер (бақ және жүзімдіктер) алып жатқан жерлер 39 мың гектардан асады.

Оңтүстік Қазақстан облысы Тянь-Шяньның батыс аласа бойлы тау тарамы мен айтарлықтай биік таулы жоталар бөлігін, осы жоталардың тау жиегі жазықтығын, Түркістанның байтақ кеңістігін немесе Тұран ойпат жерлері мен Бетпақ даланың биік жазықтығын қамтып жатыр.

Жазы құрғақ, ыстық күндердің ұзаққа созылуына қарағанда, қысы жылы болып келеді. Облыс климаты континенталды, әсіресе құмды, сазды және шөлді жазық жерлерде құбылмалы өзгеріп тұрады.

Облыстың климат жағдайы әр түрлілігімен ерекшеленіп, инсоляцияның және жылу ресурстарының көптігімен өзгешелінеді. Жазы ыстық, ұзақ және құрғақ, қысы жылы, қысқа, жиі-жиі жылып кетеді, қар аз жауады. Орташа температурасы 0⁰С-дан жоғары болатын аязсыз күндерінің ұзақтығы солтүстікте 8 ай болса, оңтүстікте 10 ай. Жылдың орташы температурасы 8-14⁰С аралығында болады. Жылдың ең суық айы - қаңтар. Бұлайдағы орташа температура оңтүстікте минус 0⁰С-дан солтүстікте минус 10⁰С-ға дейін. Температураның ең төменгі көрсеткіші кей жылдары 30-35⁰С суықты көрсетеді. Ең ыстық ай - шілде. Бұл айдағы орташа температура солтүстікте 24⁰С, оңтүстікте 35⁰С шамасында. Температураның ең жоғары көрсеткіші 40-45⁰С-ды көрсетеді. Шөл аймақта жауын-шашынның жылдық мөлшері 120-150 мм, жартылай шөл - 250-300 мм,ал таулы және тауға жақын аудандарда 400-800 мм.Жауын-шашын әр мезгілде әртүрлі түседі. Ең көп мөлшері наурыз, сәуір айларында, ең азы жазда түседі (5-7%). Қысқы және көктемгі жауын-шашын жылдық мөлшердің 70-80%құрайды.

Облыс көлемінің жері Сібірден, Ираннан, Каспий теңізі жақтан соғатын ауаның бойында жатыр. Ираннан соғатын ауа мен Сібірден соғатын суық ауа кездесетіндектен бұл жердің ауа райы тұрақты болмайды. Қыста егіс жұмысын жүргізуге болатындай жылы күндер де аз емес. Облысымыздың жеріне Арктикадан соққан ауа қатты жел тұрғызып, қар жаудырады. Содан соң температура кенет төмендейді де, ашық күнді қатты аяздар болады. Күз бен көктемде Арктикадан келген ауа боз қырау түсіреді.

Жазда облыстың жерінде ауаның мынадай үш түрі болады: Орта Азия мен Иранда пайда болатын жылы және ылғалды тропикалық полярлық ауа, суық және құрғақ Арктикалық ауа мен континенталь ауа. Бұлаудандардың қай-қайсысының болса да ерекшеліктерінің қалыптасуына, жергілікті ыстық ауаның айналуы да басты рөл атқарады.

Ендігі жерде Республика бойынша мақта дақылы егісінің басым бөлігін алып жатқан Мақтаарал ауданының ауа райы жағдайына жеке тоқтала кетейік.

Жалпы мақта егілетін алқаптардың басым бөлігі Мақтаарал ауданында орналасқан. Ауданның жер көлемі 1,8 мың шаршы километр. Ол облыс жерінің 6,1 пайызын құрайды.

Аудан орталығы – Жетісай қаласы. 1951 жылы құрылған. Ол облыс орталығынан 232 км қашықтықта орналасқан. Аудан құрамында 3 кенттік, 24 ауылдық әкімшілікке кіретін 176 елді мекен бар.

Климаттық жағдайы жағынан аудан құрғақ далалы аймаққа жатады. Жазы өте ыстық, құрғақ, жауын-шашын өте аз жауады. Жаздыгүнгі ашық күн мен құрғақ та ыстық жел, ауаның төменгі қабаты мен топырақтың бетін қатты қыздырады. Аязсыз мезгілі орта есеппен 220-230 күн.