7. Экологиялық қауiпсiздiк және қоршаған ортаны қорғау

Сүт өнеркәсiбі аймақпен бiр алаңда жайғастырылған. Ең жақын тұрғын үйге дейiн қашықтығы 150 метр. Стандартқа сәйкес, бұл кәсiпорын (тұрғын үйлерден алыстығы - 50 м) санитарлық қорғаныстың V классына жатады.

Атмосфераға лақтырып тасталатын зиянды заттардың аспапты өлшемдерiнiң негiздеуiндегi зауыт үшiн өңделген ПДВ нормативтерiнiң жобасы:

• өнеркәсiптiк алаңдардың сан - 1 дана,

• залал шығару көзінің саны - 8 дана,

• зиянды заттардың көлемі - 2 кг/м³.

Өндірістен шыққан шаңды кәсiпорында циклонмен тазалайды. Егер өндіріс шыққан шаңнан ауаның тазартып алмасақ, онда өндiрiсте үлкен шығын болар еді және қоршаған ортаны елеулi ластау мүмкіндігі бар. Кәсiпорындардың шығу әкелген экономикалық зияны мыңдаған теңгемен есептеледі. Шығатын газды тазарту жүргізілмейді.

Кейбір зауыттарда сусмалы ұнтақ шикізаттар ыдысыз сақтау қолданылады. Ұнтақ заттардан жасалған шаң өрт қауiптiгі қасиетінің II класының А табына жатады ал, НКПВ - 20 г/м³. Өздiгiнен тұтану температурасы 395 ^оС. Өндірістік орын-жайдың жұмыс жағдайындағы ауаны тазалауды және шағын климатты нормаландыру. Жұмыс орын-жайындағы сау өндірістік жағдайды құру үшін оларда ауада таза болуы тиіс, ал оның ылғалдық және жылдамдық орналастыруы температурасы «Жұмыс аймағының ауасы. Жалпы санитарлық-гигиеналық талаптар» қарастырылған гигиеналық талаптарға сәйкес келуі тиіс.

Қоршаған ортаның қауіпсіздігі - ол тиісті ортаның антропогендік және басқа да факторлардың қатерлі әсерінен қорғалуының жай-күйі. Демек, қоршаған ортаны қорғау динамиканы құраса, ал экологиялық қауіпсіздік - табиғатты тиімді, кешенді пайдалану және қоршаған ортаны тиісті деңгейде қорғалу нәтижесін құрайды. Дұрыс нәтижеге жету немесе адам баласының талабын қанағаттандыратын қауіпсіздік көрсеткішінің сақталуы, осы бағыттағы заң нормаларының тиімді болуымен тікелей байланысты.

Жұмыс аймағындағы ауа ортасын нормаға келтіру үшін жеке жабдықтар түріне кәсіпорын доғалау жасауды жүзеге асырады. Шағын климаттың жағымсыз әрекеттерінің алдын алу үшін келесі іс-шаралары жүргізеді:

• +45ºС аспайтын температурада жабдықты оқшаландыру;

• желдеткішті пайдалану;

• жеке гигиенасын сақтау;

• еңбекті дұрыс ұйымдастыру.

Шағын климаттың рұқсат етілген және оңтайлы параметрлері жеткіштің көмегімен таза қолданылады.

Желдеткіш жұмысының негізгі талаптары:

• ауа кіру көлемі ауа шығатын көлеммен теңдей болуы тиіс;

• ауа ағындары жұмысшыларға салқын тигізбеуі қажет;

• желдеткіш жүйесінің шуы рұқсат етілген деңгейден аспауы тиіс.

Су қорларының әсері. Қазіргі уақытта өнеркәсіп суды өте көп мөлшерде пайдаланады. Өнеркәсіптің дамуы мен суды пайдаланудың ұлғайуына байланысты сұйық қалдық-ағымды су көлемінде өсіп жатыр. Қазіргі уақытта тамақ өнеркәсібінде ағынды суды тазалаудың бірнеше тәсілін қолданады. Олар: механикалық, химиялық, физика-химиялық, биохимиялық, жылулық. Ресурстарды тиімді пайдаланудың негізгі бағыттарының бірі – қайта өңдеп пайдалану, тазалаудың жаңа технологияларын қолдану, ұйымдастыру шаралары. Суды қайталап (екінші рет) пайданалу өнеркәсіп орындарында әртүрлі технологиялық процестерде қолданылады. Қазіргі таңда суды тазалудың жаңа: физикалық, химиялық, биотехнологиялық әдістері қолданылады.

Физика-химиялық әдістерге радиациялық, ион алмасу, тотығу-тотықсыздану және т.б. әдістер жатады. Радиациялық тазалауда иондалған сәулелену әсерінен улы заттар залалсызданады. Ион алмасу арқылы тазалауда суды тек ластайтындардан ғана тазалап қоймайды, сондай-ақ қайта пайдалану үшын бағалы химиялық қоспаларды жеке іріктеп, жинап та отырады.

Ақпа суларды адам организиміне қауіпті көптеген органикалық және минералдық зианды заттар болады. Сондықтан ол суларды сүзу, тазалау орындарында, биологиялық тоғандарда және т.б. жерлерде залалсыздандыру және тазалау қажет.

Химиялық тазалау – бейтараптаудан және тотығу-тотықсызданудан тұрады. Бейтараптау сілтілердің әсерімен ерітіндінің қышқылдық қасиетін жоюға, ал қышқылдармен ерітіндінің сілтілік қасиетін жоюға алып келетін химиялық реакция. Кез-келгентотығу-тотықсыздану реакциясы сол мезеттегі кейбір компоненттердің тотығуының, кейбіреулерінің тотықсыздануының нәтижесі. Кең тараған тотықтырғыштарға: оттегі, ауа, озон, хлор, гипохлорит, сутегі қос тотығы, ал тотықсыздандырғыштарға – хлорит, темір сульфаты, гидросульфит, күкірт диоксиді, күкірттісутек жатады.

Биохимиялық тазалау – аэробты және анаэробты биохимиялық тазалау дан тұрады. Аэробты биохимиялық тазалау – өндірістік және тұрмыстық пайдаланылған сулардың микроорганизмдер әсерінен тотығуы нәтижесінде (оттегінің қатысуымен) органикалық заттарын минералдауды айтады.

Суды залалсыздандыру – судың ауру тудырғыш микроорганизмдерден (оба, тырысқақ, іш сүзегі, жұқпалы гипатит т.б.) тазалануы. Көптеген жылдар бойы ішетін суды хлордың көмегімен залалсыздандырып келді. Алайда, полихлорлыбифенилдердің улы екені, олар көбіне майлардың құрамында кездесетіні белгілі болды. Тотыға отырып, олар өте улы диоксинді түзеді. Казіргі кезде суды озонмен өңдейді.

Ауа қорларына әсері. Жердегі атмосфераның негізгі ластаушы көзі өнеркәсіптің әсіресе энергетикалық құрылғылар мен көлік құралдарының қызметі болып табылады. Атмосфераға келіп түсетін барлық қалдықтардың жартысынан астамы соңғы аталғандардың үлесіне тиіді. Қазақстанның көптеген өнеркәсіптік қалалар ауасының құрамында әрқашан СО, SO, HS, CI сияқты зиянды және улы газдар және т.б. түрлері бар. Олар адамдардың денсаулығына жағымсыз әсер етеді, соның өсуіне кедергі келтіреді, өнеркәсіптік ғимараттар мен тұрғын үйлердін, олардың құрылыстарының ерте бұзылуына әкеп соғады.

Өнеркәсіптік кәсіпорындар мен қала кварталдары дұрыс орналастырмау нәтижесінде ауаны табиғи церкулияциясы жиі байқалады, соның кесірінен атмосфера одан әрі ластанады. Басқа да метеорололиялық элементтерге атап айтсақ, бұлтты атмосфералық жауын-шашын, тұманға да антропогендік факторлар әсер тигізеді.

Қазақстан ірі 19 қалаларындағы атмосфералық ауаның ластану жағдайы «Қазгидролит» РГП-ның 2000 жылғы бақылауларының негізінде сипатталады. Бұл кезеңдегі Қазақстан қалаларының атмосфералық ауасындағы зиянды заттар өте жоғары дәреже деп бағаланады. Формальдигидтің орташа жылдық консентрациясы 3 ПДК-ден, финолдікі 2 ПДК-ден, шаң-тозаң мен азот диоксидінікі 1 ПДК-ден жоғары көрсеткішті көрсетіп отыр.

Төтенше жағдайлардағы қауiпсiздiк. Шикiзаттың негiзгi түрі ұнтақ болып табылады - ол ұнтақтәрiздi жанатын зат. Ауада қалықтаған ұнтақтың шаңында (ауа тозаңы) жарылу қауіпi бар. Ауа тозаңы жану және жарылуға байланысты көпшiлiгiнде газ қоспасына ұқсас. Ұнның өрт қауiптiлігіне сипаттамалар мыналар болып келедi: жарылудың минималды қуаты 760 КПа, жанудың минималды қуаты 50 КДж шамасында, қысымның өсу жылдамдығы 25 000 Кпа артады. Шаң аэрогельдiк күйiнде (жабдықтарда, құрылыста, құралымдарда, ауа құбырыларда тағы басқаларда отырып қалған) өртке қауiптi, тұтану температурасын 250-360 ^оС.

Дайын өнiм - нан және ұннан пiсiрiлген бұйымдар да жанғыш зат, олар өзiменiң 50-60 % құрғақ жанар заттардан тұрады.

Наубай кәсiпорындарындағы кейбір үрдістерінде жарылу қауіпi бар, мысалы, ұнның ыдыссыз сақтауын процесі, қапты соғумен тазарту, қант пудрасын алу жатады.

Сусымалы заттардың ыдыссыз сақталу үрдісі өрт қаупі дәрежесiнің өндiрiстiк Б категориясына жатады. Сорттау бөлімінетазартқыштар орнатылған, жұмыс барысында оның iшiнде шаң аралас ауа қоспасының жарылыс қауiпi бар шаңды аралас шоғырланулар жиналуы мүмкiн.

Бункерлердi және силостарды тазалауда қауiпті болып саналады. Оларда ауамен ұнның қоспасынан жарылысқа қауiптi қоспа түзелуі мүмкiн, ұнның қалдығын сығымдалған ауамен үрлеу себебінен туады.

Ұнтақ өнімнің құбырылармен, шнектермен, ауа тасымалдау құбырылармен, желдеткішпен ағынды қозғалысында статикалық электр тогы пайда болады. Терiс құрылғыда немесе жерге қосу құрылғыларының ақаулығы және статикалық электрдiң бұруы ұшқын өткiзуі мүмкiн, шаң аралас ауа қоспасының жалындауы үшiн бқл қуат жеткiлiктi.

Өрт қаупін ғана емес, жарылысты да ескере отырып, ыдыссыз сақтау қоймаларын пайдалануда өрт қауiпсiздiгiнiң шаралары қатал сақтауы керек сонымен қатар ұнтақтан пайда болатын шаңның жарылысынан және өрттен сақтап қалуы үшiн мыналар орындалу керек:

• технологиялық жабдықтың тығыз бекiтiлгенi, құбырлардың қосылу орнының беріктігін қамтамасыз ету, сыйымдылықтар, нориялар, шнектер, мөлшерлегiштер, сүзгiлер, ағынды құбырлар және басқа.

• барлық жабдықтардан, құбырлардан, жылыту аспаптарынан, жарықтандыру арматурасынан, электр қозғалтқыштарынан шаңды мұқият тазалау керек. Ұннан пайда болған шаңды өнеркәсiптiк шаңсорғыштардың көмегімен тазалаған орынды.

• өндiрiстiк ортаның ауасынң құрамын жылда бiр рет ауадағы шаң мөлшеріне тексеру керек.

• жұмысқа қосу алдында арматура және электр өткiзгiштiң оқшаулауын күй ауыстырып қосқыштарды мұқият тексеруге керек.

• ашылған клеммалармен ауыстырып қосқыштарын және түйiспелермен жұмысқа рұқсат бермейдi. Электр қозғалтқыштың жабық желдеткішпен орындалғандары қолданылады.

• Ұнтақ (құрағақ сүт) сығымдалған силосты сығымдалған ауамен үрлеуге, қопсыту болмас үшiн тыйым салынады.

• найзағайдан қорғауды қолдануы (сырықты жайтартқыштар, жайтартқыш және электр тоқ тартқыштар, жерге тұйықтау электроды)

• өртке қарсы нұсқау жүргiзу және өртке қарсы техника минимум.

Өндiрiс орнындағы азаматтық қорғаныс ұйымы. Сүт зауытында 52 адам жұмыс iстейдi. Азаматтық қорғаныстың тобына 5 адам кiредi. АҚ объектісінің жетекшi - ол мекеме басшысы. Ол объектдегі қол астындағы ұйымды, АҚ тұрақты дайындыққа толық жауапкершiлiктi алып жүредi.

Ғимараттардағы және өрттiң тууынiң жағдайына жай немесе эвакуациялық шығулар АҚ апат, қабiлеттi қауiпсiз қамтамасыз етуге есептеседi де, адамдарды және материалдық құндылықтар шапшаң эвакуацияланады.

Эвакуациялық жолдарға коридорлар, фойе, өтулер, эвакуациялық шығу бағытталатын баспалдақты жат тағы сол сияқтылар. Эвакуациялық ғимараттан шығатын есiктердi сан екiден кем емес. Төтенше жағдайдың жағдайында жұмыс ауысымы қатты әсер ететiн факторларды әсерден тиiстi паналы адамдардың оларында қорғанысты қамтамасыз етуге қолайлы тығылатын жерде баспаналайды. Қорғаныс үшiн АҚ жағдайда кәсiпорында дара қорғанысты қаржы жеткiлiктi санда ие болу. Әрекет пайда болатын төтенше жағдай адекватты болуы керек, және одан басқа, айқын үйлестiруге кереккен және шара комплекстi өткiзу.