6 Экономикалық бөлім

Жобаның негізгі экономикалық көрсеткіштерін есептеу

Экономикалық көрсеткіштерін есептеу каптал салымын, өнімнің өзіндік құнын және мекеменің экономикалық тиімділігін анықтаудан тұрады.

Жобада жетілдірілген қаймақ өндіруге арналған механикаландырылған технологиялық желінің жабдықтарын жетілдіру. Сонымен қатар қант орнына подсластитель қосу ұсынылады. Осы қоспаның жеміс–жидек толтырғыштарымен толық араласуы үшін араластыру араластырғыш пен мөлшерлеу құрылғысын сатып алу қажет.

6.1 Капитал салмалары

Капитал салмаларының көлемін К, теңге, мына формула бойынша анықтайды

К = С_0Б + С_ТР + С_М , (6.1)

мұндағы С_0Б – сатып алынатын жабдықтың бағасы, теңге;

С_ТР – тасымалдау шығындары, теңге;

С_М – монтаждау жұмыстарының бағасы, теңге.

Сатып алынатын технологиялық жабдықтың бағасы С_0Б = 551880 теңге. Жабдықтың сметасы 6.1 кестеде келтірілген

6.1кесте – Сатып алынатын жабдықтың сметасы

Аталуы	Бағасы, теңге/түйір	Саны, түйір	Бағасы, теңге
Араластырғыш СВР-160	437500	1	437500
Мөлшерлегіш ДШБД	114380	1	114380
Барлығы	-	-	551880

Тасымалдау шығындары жабдық бағасының 7-11% – ын құрайды:

С_ТР = 0,08 · С_0Б (6.2)

С_ТР = 0,08 · 551880 = 44150 теңге

Монтаждау жұмыстары жабдық бағасының 15-20% – ын құрайды:

С_М = 0,15 · С_0Б (6.3)

С_М = 0,15 · 551880 = 82782 теңге

К = 551880 + 44150 + 82782 = 678812 теңге

6.2 Қаймақтың өзіндік құнын есептеу

Өзіндік құнын есептеу мына формула бойынша анықталады

Расчет себестоимости производится по формуле

С = З_с + З_от + Q_соц + А + Р + З_эн + З_уп + П_роч (6.4)

мұндағы С – қаймақтың өзіндік құны, тг/кг;

З_с – шикізат шығыны, тг/кг;.

З_от – еңбекке төленетін шығын, тг/кг;

Q_соц – әлеуметтік мұқтаждылықтарға жалақы қорынан бөлінетін қаржы мөлшері, тг/кг;

А – жабдықтың амортизациясына жұмсалатын қаржы, тг/кг;

Р – жабдықты жөндеуге жұмсалатын шығын, тг/кг;

З_эн – энергияға жұмсалатын шығын, тг/кг;

З_уп – Буып–түюге жұмсалатын шығын, тг/кг;

П_роч – әр түрлі шығындар, тг/кг.

Өнімнің жылдық шығымын мына формула бойынша анықтаймыз

Q = В×n, (6.5)

мұндағы Q – өнімнің жылдық шығымы, кг;

В – бір ауысымдағы өнім шығымы, кг/ауысым;

n – жылдағы жұмыс ауысымының саны.

Q = 1000×300 = 300 000 кг.

Шикізатқа жұмсалатын шығынды мына формула бойынша есептейді

З_с =∑Цi×Qi (6.6)

мұндағы З_с – шикізатқа жұмсалатын шығын, тг/кг;

Цi – бір килограмм шикізаттың бағасы, теңге;

Qi – Өнім бірлігінің салмағы, кг. Шикізатқа жұмсалатын шығын 6.2 кестеде келтірілген

6.2 кесте – 1000 кг есептелген қаймақ өндірісінің шикізатқа жұмсалатын шығыны

Өнімнің атауы	1 кг бағасы, теңге	Рецептура бойынша қажетті мөлшері, кг	Шығындар,теңге
Майлылығы 3,2% сүт Құрғақ майсыздандырылған 100% еритін сүт майлылығы 30% кілегей Фруктоза негізіндегі подсластитель Хамульсион YLE (тұрақтандырғыш) Хамульсион GD (тұрақтандырғыш) Жеміс – жидектік қоспа Майсыздандырылған сүттегі ашытқы	200 75 40 750 215 346 37 20	822,2 30 18,8 2,8 8,0 1,0 100 50	164440 2250 752 2100 1720 346 3700 1000
Барлығы:	-	-	176308

1 кг қаймаққа есептегендегі шикізатқа кететін шығын мынаны құрайды

З_с = 176308/1000 = 176,308 тг./кг

Цех жұмысшыларының саны 12 адамды құрайды. Орташа жалақы 60000 құрайды. Жалақының жылдық қоры мынаны құрайды:

Зпл.год = 60000 · 12 · 12 = 8 640 000 теңге

Шығарылатын 1 кг өнімге келетін жалақының мөлшерін мына формула бойынша анықтаймыз

Зот = Зпл.год / Qгод (6.7)

мұндағы Qгод – жылдағы өнім көлемі, кг;

Зпл.год – жалақының жылдық қоры, руб.

Зот = 8640000/300 000 = 28,8 тг./кг

Бюджеттен тыс әлеуметтік қорларға бөлінетін қаржы бөлінетін жалақының 26% құрайды.

Бюджеттен тыс әлеуметтік қорларға бөлінетін қаржыны мына формула бойынша есептейміз

Q_соц = З_от × 0,26, (6.8)

мұндағы Q_соц – әлеуметтік қорларға бөлінетін қаржы, тг./кг;

З_от – 1 кг өнімге келетін жалақының шамасы.

Q_соц= 0,26 × 28,8 = 7,488 тг./кг

Негізгі технологиялық жабдықтың бағасы 551880 теңге өндірістік желіні жетілдіруге қажетті жабдықты сатып алу, жеткізу, монтаждау бағасы 193 946 теңге (раздел 3). Осыдан жетілдірілген технологиялық желінің бағасы:

193 946 + 8640000 = 8833946 теңге

Жабдықтарды пайдалану мерзімі шамамен 8–10 жыл. Амортизациялық қаржы бөлу нормалары бойынша жылына 10% бөлінеді, сонда амортизациясына жылына Агод. = 883394,6 1 кг өнімге келетін амортизациялық қаржы бөлінуді мына формула бойынша есептейміз.

А = Агод./Qгод, (6.9)

А = 883394,6 / 300 000 = 2,9 тг./кг

Қайта өңдеу өндірістеріндеге жөндеу мен техникалық қызмет көрсету шығындары амортизацилық қаржы бөлінудің 50% – ын құрайды. Жөндеу және техникалық қызмет көрсету шығындарын мына формула бойынша есептейді

Р = 0,5·А, (6.10)

Р = 2,9 · 0,5 = 1,47 тг./кг

Энергия тасымалдағыштарға жұмсалатын шығын мына формула бойынша есептеледі

3эн = Нт · Цт, (6.11)

ұндағы Нт – сәйкес энергия тасымалдағыштың 1000 кг дайын өнімге кететін шығын нормасы;

Цт – энергия тасымалдағыш бірлігінің еркін бағасы, теңге.

Энергия тасымалдағыштың шығын нормасы 6.3 кестеде келтірілген.

6.3 кесте – Энергия тасымалдағыштың шығын нормасы

Өнім	1 тоннадағы шығын нормасы
	Судың, м3	Будың, МДж	суыту, Дж	Сығылған ауа, м3	Газдың, м3	Электрэнергиясының, кВт · сағ
Қаймақ	14	2,6	236	78	12	41,25

1000 кг дайын өнімдегі энергия тасымалдағыштардың шығынын есептеу нәтижелері 6.4 кестеде келтірілген.

6.4 кесте – Энергиятасымалдағыштарға жұмсалатын шығынды есептеу

Энергиятасмалдағыштың атауы	Бағасы, теңге	Шығын нормасы	Жалпы шығындар, теңге
Су, м3	12	14	168
Бу, МДж	18	2,6	46,8
Салқын, Дж	2,57	236	606,52
Сығылған ауа, м3	7,2	78	561,6
Газ, м3	2,8	12	33,6
Электроэнергиясы, кВт · ч	5,6	8,8	49,5
Барлығы	-	-	1466,02

1 кг өнімге келетін энергия тасымалдағыштарға жұмсалатын шығын мынаны құрайды:

3эн = 1466,02/1000 = 1,47 тг./кг

Сыйымдылығы 500 г бума 0,5 тг. Осыдан 1 кг қаймаққа келетін буп–түю материалы 1 руб-ты құрайды.

Басқа да шығындарға шығындардың келесі түрі жатады:

- шикізат пен дайын өнімді тасымалдау шығындары;

- жарнамаға жұмсалатын шығын;

- пошталық қызмет және кеңсе тауарларына жұмсалатын шығын.

Өнімнің басқа да шығындарды есепке алмағандағы өзіндік құнын есептейміз.

Сп = 15,98 + 3,36 + 0,87 + 1,05 + 0,53 + 1,47 + 1 = 24,26 тг./ кг

Әдетте басқа да шығындардың статьясы өзіндік құнның 2% – ын құрайды. Сонда басқа да шығындар мына формула бойынша анықталады

Проч = Сп · 0,02, (6.12)

мұндағы Сп – басқа шығындарды ескермегендегі өнімнің өзіндік құны, тг./кг.

Проч = 24,26 · 0,02 = 0,49 тг./кг

Өнімнің толық өзіндік құны:

С = 24,26 + 0,49 = 24,75 тг./ кг