Ақ орда хііІғ-хҮғ. Басы.

Ақ Орданың құрылуы мен жер аумағы

39.Қазақстан аумағындағы моңғолдардан кейінгі құрылған алғашқы мемлекет: Ақ Орда

* Ақ Орданың этникалық негізі бірыңғай жергілікті түркі тілдес ру- тайпалары.

40.ХІІІ ғасыр мен ХҮ ғасыр басында Шығыс Дешті Қыпшақта өмір сүрген мемлекет:Ақ Орда

41. Ақ Орданың аумағы қамтыған жерлер: Орда Ежен+Шайбан ұлысы.

42. Ақ Орда мемлекетінің аумағы: Жайық өзенінен Батыс Сібір ойпатынан дейінгі, Сырдарияның орта және төменгі ағысы арқылы.

43.Ақ Орда мемлекетінің астанасы: Сығанақ

***Ақ Орданың ішкі- сыртқы саяси жағдайы

44.Ақ Орданың ішкі- сыртқы саяси жағдайы бөлінеді: 3 кезеңге

І. Ақ Орда билеушілерінің Алтын Ордадан бөлініп, жеке мемлекет болу үшін күрес жүргізкі.

ІІ. Ақ Орда хандарының Алтын Орданың ішкі істеріне белсене араласуы.

ІІІ. Ұрус ханның және оның ұрпақтары Әмір Темірге қарсы күрес жүргізуі.

45.Ақ Орданың негізін қалаған: Орда Ежен

*Орда Ежен билік құрған мемлекет: Ақ Орда

46.Ақ Орданың Алтын Ордадан біржола бөліне бастаған уақыты: ХІҮ ғ. ІІ- ші ширегі (1325-1350)

47.Ерзен ханның (1315-1320жж.) тұсында: Қалалық мәдениет дамыды.

*Сығанақ Орта Азия мен шығыс Дешті Қыпшақтың арасындағы басты сауда орталығына айналды.

48.Ақ Орданың ханы Мүбәрак (1320-1344жж.}

*1327-1328 жылдары өз атынан Сығанақ қаласына теңге соқтырды.

*Алтын Орданың ханы Өзбек пен Мүбәрак ханның арасындағы күресте Мүбәрак жеңіліске ұшырап, қырғыздар жері мен Алтайға қарай кетуге мәжбүр болды.

49.Ақ Орданың күш- қуатын арттырған хан: Орыс хан (1361-1376)

* Ақ Орда тәуелсіз мемлекет болды

*1368-1369 жылдары өз атынан Сығанақ қаласыгнда теңге шығарды.

*1374-1375 жылдары Алтын Орданың астанасы Сарайды, Қажы- Тарханды алып, Кама бұлғарларын бағындырды.

50. Ақ Орда билеушісі Ұрус ханның Еділ бойынан Сыр бойындағы иелігіне оралуының себебі: Әмір Темірдің күшеюі

*Ұрус хан жол бойында өзіне көмектесуден бас тартқан Маңғыстау билеушісі Түй- Қожаны жазалайды. Оның баласы Тоқтамыс Әмір Темірге барып паналайды.

51.Әмір Темірдің Тоқтамысты пайдаланудағы басты мақсаты:

Алтын Орда мен Ақ Орданы жаулап алу

52.1379 жылы Тоқтамыстың Темір- Мәлікті (Ұрус ханның екінші баласы) жеңіп басып алған қаласы: Сығанақты.

53. Әмр Темірдің көмегімен Тоқтамыс Мамай ордасын басып алды: 1380 ж.

54.Тоқтамысқа қарсы әрекет жасай бастаған Әмір Темір 1395 жылы Ақ Орда тағына отырғызды: Қойыршақ оғлан

*Ақ Ордадағы оғлан- Ұлыс билеушілері.

55.Ақ Орданың соңғы ханы: Барақ (1423-1428жж.)

56.Ақ Oрда билеушісі болған Барақтың мақсаты: Сыр бойындағы қалаларды Әмір Темірдің ұрпағы Ұлықбектен қайтарып алу

57.Ақ Орда мемлекеті өмір сүруін тоқтатты: ХҮ ғ. Басы

58.Ақ Орданың орнына келген мемлекет: Әбілқайыр (17 жасында) хандығы

59. қазақ халқының қалыптасып, мемлекетінің құрылуына зор тарихи рөл атқарған.

Ақ Орда тайпалары

Моғолстан

ХІҮ ғ. орт- ХҮІ ғ. басы

***Моғолстанның құрылуы және жер аумағы

1. Шағатай ұлысының ыдыраған уақыты: ХІҮ ғ. Ортасы (1340ж)

2. Шағатай ұлысының ыдырауы нәтижесінде Шағатай ұлысының шығыс бөлігінде – Оңтүстік Шығыс Қазақстан мен Қырғызстан аумағында құрылған мемлекет Моғолстан

* Моғолстан мемлекетінің құрылған уақыты 1346 ж

3. Шағатай ұлысының батыс бөлігі –Мәуараннахрда құрылған мемлекет: Әмір Темір мемлекеті

4. Моғолстан мемлекетін құруда белді рөл атқарған дулат тайпасының: Әмір Поладшы

* Әмір Поладшының хан болуға құқы болмаған. Себебі, Моғол хандығының тағына негізінен Шыңғыс тұқымдары отыраған.

5. Моғолстан мемлекетінің алғашқы ханы болып сайланған: 1348 ж. 16 жасар Тоғылық- Темір

* Ол Шағатай ұрпағы Дува ханның немересі

6. Моғол хандығында билік еткен әулет Шағатай.

7.Моғолстан мемлекетінің аумағы Жетісу және Оңтүстік Қазақстан

* «Тарих-и Рашиди» еңбегінде былай деп көрсетілген: «... қазіргі Моғолстан деп аталатын аумақтың ұзындығы мен көлденені 7- 8 айшылық жол...»

8. Моғолстанның орталығы (астанасы): Алмалық.

*Моғолстанның негізгі халқы түрік тілдес тайпалар: дулат, қаңлы, үйсін, арғын, барлас...

9. ХІҮ ғасырдың ортасы – ХҮІ ғасырдың басында Қазақстанның оңтүстік- шығысында өмір сүрген мемлекет: Моғолстан.

Моғолстанның ішкі- сыртқы жағдайы

10.Моғолстан мемлекетінде билік еткен әулеттің негізін қалаған бірінші xан: Тоғылық Темір (1348- 1362жж.)

11.Тоғылық Темір Исламды мемлекеттік дін ретінде қабылдады.

*Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша Моғолстанда Тоғылық- Темір тұсында бір күнде ислам дінін қабылдаған адам саны:160 000

*Тоғылық Темір өзінің сыртқы саясатында Шағатай ұлысының кезінде орныққан Орта Азиядағы билікті қалпына келтіруге әрекет жасады.

*1360-1361 жылдары Мауараннахрға екі рет сәтті жорық жасап, баласы Ілияс Қожаны Мауараннахрдың хан тағына отырғызды.

12.Әмір Темір мен Ілияс Қожа арасында Ташкент қаласының маңында «Батпақ шайқасы» болды 1365ж. 22 маусым

*Кескілескен шайқас болғаны соншалықты, екі жақтан 10 мыңға жуық адам қырылған. «Батпақ шайқасынан» кейін Моғол ханы Самарқанды қоршауға алды. Бірақ моғол әскерлерінің мініс аттары жамандат індетінен қырыла бастағандықтан шегінуге мәжбүр болды.

13.Ілияс Қожа тұсында билік үшін талас –тартыстар күшейе түсті. Осы кезде Моғол хандығында билік жүргізген дулат тайпасының атақты әмірлері Камар ад- дин мен оның інісі Шамс ад- дин.

14.Әмір Темір 1371-1372 жылдары әскер аттандырды: Моғолстанға.

*Бұл жорықта Алмалық қаласына дейін жетеді, бірақ қалаға кірмейді.

*1375-1377 жылдары екінші жорықта Оңтүстік Қазақстан арқылы Жетісудің Шарын өзенінен дейін жетті.

*1377 жылы Камар ад- лин Әмір Темір әскерлерінен екі рет күйрей жеңілген: 1.Қаратау етегінде.2. Ыстықкөлге баратын жолдағы Бұғым шатқалында.

15.1380 жылдың аяғанда Әмір Темірге қарсы одақ құруға әрекет жасаған: Ақ Орда мен Моғолстан.

16.1371 жылдан 1390 жылға дейін Әмір Темірдің Моғолстанға жасаған жорықтардың саны: 10

17.1390 жылдары Әмір Темірге өзінің тәуелділігін мойындауға мәжбүр болған Моғол ханы:

Қызыр Қожа (1380-1399жж.)

18.Моғолстан Темір әулетінің тәуелділігінен құтыла бастады: Мұхаммед (1408-1416жж.)

*Мұхаммед ханнан кейін билік басына келген Уәйс хан (1418-1428жж.)

19.1428 жылы Уәйс хан қайтыс болғаннан кейін, билік үшін таласқан балалары: Есен- Бұға , Жүніс.

20.Моғолстанда дулат әмірлерінің қолдауымен Есен- Бұғаның хан тағында отырған уақыты:

1423-1462жж.

21.Моғолстан мемлекеті ыдырай бастады: Абд- ар –Рашид тұсында.

Моғолстанның қоғамдық құрылысы

22.Моғол ханына мемлекет басқаруда көмектескен: Ұлыс бек.

* Моғол хандығында мұрагерлерді таққа отырғызу , көрші мемлекеттерімен дипломатиялық қатынастар жасау сияқты мәселерді шешуде аса маңызды рөл атқарған.

23. «Ұлысбек» деген атақты иеленген: Дулат тайпаларының өкілдері.

24.Моғол хандығында алым- салық жинап, тәртіпті қадағалаған: Даруға

25. Моғол хандығындағы ханның аңшылық ісін басқарушысы: Миршикар

*Жиын- той, мерекелерде тәртіп, салт- дәстүрді қадағалап отырған: Жасауыл.

*Сарай қызметінің басшылары: ішік аға басы.

26. Моғол мемлекетіндегі хан баласының тәрбиешісі: ата- бек

* «Көкілташ»- мұрагердің «тел бауыры».

27.Моғол хандығындағы жастайынан сайланған хандардың кеңесшісі: Наиб