Лимфаденит

Микроб және олардың токсиндерін, тіннің ыдырау өнімдерін ұстап қалатын фильтр қызметін атқаратын лимфа бездерінің (түйіндерінің) қабыну реакциялары балаларда жиі кездеседі.

Аурудың қоздырғышы стафилококк, стрептококк және басқа да іріңді микробтар. Олар без тініне лимфа және қан ағысымен келіп түседі.

Инфекция көздері және ену қақпалары әртүрлі: зақымданған тері, пиодермия, фурункул, флегмона және т.б. Мойын лимфа түйіндерінің зақымдалуы кезінде кіру қақпасы жиі ауыз қуысында орналасады (кариозды тіс, миндалина, стоматит). Одан басқа, балаларда лимфаденит инфекциялық аурулардың (қызылша, жел шешектің) асқынуы ретінде көрінуі мүмкін.

Лимфа түйініндегі қабыну процесі ісіну, томпаю немесе іріңді жұмсару түрінде өтеді. Балаларда процесс түйін капсуласынан оңай өтіп, аденофлегмона сияқты ауыр асқынуға әкелуі мүмкін.

Клиникалық көрінісі. Лимфадениттің ең жиі орналасатын жері – жақ асты және мойын аймағы, сирек – шап және қолтық асты аймақтары. Клиникалық көрінісі қоздырғыш вируленттілігіне, оның әсер ету күшіне, ұзақтығына, организмнің жалпы жағдайына байланысты өзгереді. Аурудың жедел, жеделдеу және созылмалы түрлері ажыратылады.

Жедел түрі – бір немесе бірнеше топ түйіндердің ұлғаюымен, олардың ауырсынуымен және әлсіздік, дене қызуының 37,5Ә-қа дейін көтерілуімен жүретін организнің жалпы реакциясымен өтеді. Зақымдалған түйін тығыз, пальпация жасағанда ауырады, қоршаған тіндерден шектелген. Біршама уақыттан кейін, әдетте 3-4 күн ішінде, қоршаған тері асты майының ісінуі, түйін үстіндегі терінің қызаруы, жергілікті температураның көтерілуі байқалады, кейіннен флюктуация анықталады. Асқынған жағдайларда тері жұқарады, ісіну үлкее бастайды. Көп жағдайларда түзілген іріңді ошақ сыртқа ашылып, ірің бөлініп тұратын жыланкөз пайда болады, кейіннен процесс біртіндеп қайта бастайды. Лимфадениттің жедел түрінде қан анализінде лейкоцитоз, лейкоцитарлы формула солға ығысады. Эритороциттердің тыну жылдамдығы жоғарылаған болады.

Жеделдеу түрі клиникалық көріністердің айқын болмауымен ерекшеленеді. Ауру жедел басталмайды, ауыр сезімі әлсіз, дене қызуы 2-3 апта бойы 37-37,5Ә, кейде одан да көп мерзімге лимфа түйіндерінің тұрақты ұлғаюы болады. Түйін қоршаған тіндермен жабысқан, тығыз және басқанда ауырады. Терінің қызарғандығы шамалы, асқыну қоршаған тері асты майына тарамайды. Емдеудің әсерінен процесс кері дамиды немесе ірің ошағы түзіледі, болмаса процесс созылмалы түрге өтеді. Түйіннің іріңдеуі кезінде дене қызуы жоғары болады.

Созылмалы түрі біріншілік пайда болуы мүмкін немесе жеделдеу түрінің жалғасы ретінде дамиды. Ол ұлғайған, бірақ ауырсынуы аз, қоршаған тіндермен жабыспаған, бір немесе бірнеше түйіндердің болуымен сипатталады. Түйін үстіндегі тері өзгермейді, сипағанда ауырсынбайды. Созылмалы түрінде қолданған антибиотиктерге қарамастан, продуктивті қабыну басым болып асқыну емге көнбейді. Дене қызуы қалыпты болады, қан анализінде өзгеріс жоқ.

Лимфадениттің соңғы екі түрі кейінгі жылдары жиі байқалуда. Оны флора вируленттілігінің өзгеруімен және микробтардың антибиотикке тұрақты іледі түрлерінің пайда болуымен түсіндіріледі.

Ажыратпалы диагноз.

Жедел лимфаденит диагнозын қою көптеген жағдайларда қиындық тудырмайды. Қолдың жұмсақ тіндерінің зақымдануы мен қабынулары кезінде қолтық асты және шынтақ түйіндері, ал аяқтың зақымдануы мен аурулары кезінде шап және тізе асты лимфа түйіндерінің ұлғаюы болады. Мойын түйіндерінің қабынуы кезінде инфекцияның кіру қақпасын анықтау қиын.

Абсцесс тереңде орналасса және флюктуация феномені жоқ болғанда түйіннің іріңдегендігін анықтау қиын. Осындай жағдайларда анықтау мақсатында жуан инемен пункция жасалынады.

Жеделдеу және созылмалы өтетін лимфадениттерді туберкулез, лимфогранулематоз, ісік, актиномикоз, мерезден ажырату қажет. Консервативті ем нәтижесіз болған жағдайда науқасты толық зерттеуден өткізу керек. Туберкулез сынамаларын, Вассерман реакциясын жасайды. Түйін пунктатын гисталогиялық зерттегенде оның биопсиясынан бағалы мәліметтерді береді. Барлық белгісіз жағдайларда, консервативті емді ұзаққа созбай, балаларды мамандардың кеңесіне жіберу керек немесе ауруханаға жатқызу қажет.

Емі. Лимфаденит ауруының бастапқы сатыларында консервативті ем пайдалы. Зақымдалған мүшенің тыныштығы сақталынады. Соллюкс, УВЧ және антибактериальді емдеу өткізіледі. Бастапқы кезде жылуды ұзақ, 10-12 сағат сайын қолданған дұрыс.

Сульфаниламид препараттарын ауыз арқылы немесе әсер ету спектрі кең антибиотиктерді бұлшық етке инъекция ретінде тағайындайды.

Инфекцияның кіру қақпасы болған активті ошақ көп жағдайларда емнің әсерінен толық жазылады.

Жұмсарған жерлер пайда болса оперативті жол - тілу көрсетілген. Оны жергілікті жансыздандыру немесе қысқа уақытты наркоз арқылы өткізеді. Баланың жалпы жағдайы нашарласа, аденофлегмонамен асқынса, науқасты ауруханаға жатқызған жөн.

Лимфаденит мойын бөлімінде орналасса, жеделдеу және созылмалы түрлерінің емделуі қиын. Ол инфекциялық процесті ұстап тұратын созылмалы аурулардың болуына байланысты. Мысалы, созылмалы тонзилит, мұрын – жұтқыншақтың, мұрын - ауыз қуысының аурулары. Бұл жағдайларда қолданылатын антибиотиктің емдік әсері болмайды, оларға тек арнайы стационарда жүргізілетін инфекция ошағын емдеу тиімді.

Гематогенді остеомиелит

Остеомиелит деп сүйек майының іріңдеп қабынуынан сүйек құрылымдарының, қабығының бұзылып, зақымдануын айтамыз. Остеомиелит өсуші организмде жиі кездесетін ауру науқастың негізгі контингентін 3 жастан 10 жасқа дейінгі балалар құрайды, көбіне 9-10 жаста кездеседі.

Гематогенді остеомиелиттің жедел және созылмалы түрлерін ажыратады.

Жедел остеомиелит

Қаңқа сүйектерінің ішінде жедел остеомиелитпен ұзын түтікті сүйектердің зақымдануы жиі, әсіресе олардың ұзына бойы өсетін бөлімдері бұзылады (мысалы, сан сүйегінің төменгі бөлімдері, үлкен жіліншік және иықтың тоқпан жілік сүйегінің асықты жоғарғы бөлімдері). Аурудың қоздырғышы қандай да бір іріңді микроб, көбіне стафилококк.

Инфекцияның кіру қақпасы әртүрлі: тері жамылғылары, ауыздың кілегей қабықтары, бадамша бездері, нәрестелердің кіндік жарасы және т.б.

Жедел остеомиелиттің клиникалық ағымының өту барысы бірқатар себептерге байланысты: микроб вирулентілігі, организм реактивтілігі, баланың жасы, жергілікті зақымдану дәрежесі және т.б.

Аурудың үш түрін ажыратады: токсикалық, септикопиемиялық және жергілікті. Біріншісі күрт басталуымен сипатталады, аурудың көрінісінде сепсис белгілері басым болады. Науқаста жергілікті белгілер пайда болмай жатып, бала ерте қайтыс болуы мүмкін. Септикопиемиялық түрінің басқалардан кездесуі жиі. Жергілікті белгілер мен жалпы көріністердің айқын болуымен бірге кейде бірнеше сүйектер зақымданып, дененің басқа бөлімдеріне метастаздардың таралуы байқалады (мысалы, өкпеге, плевраға). Остеомиелиттің жергілікті түрі жеңіл ағыммен өтеді. Жергілікті көріністері айқын және сүйектің зақымдануы шектелген болады.

Науқастардың басым көпшілігінде ауру өте күрт, предромальді кезеңсіз жедел басталады және организмнің жалпы зақымдануының белгілерімен сипатталады: әлсіздік, дене қызуының көтерілуі. Токсикалық және септикопиемиялық түрлерінде жиі сандырақтау, санасы бұлыңғыр, кейде бұлшық еттің тартылуы мен менингиальды белгілер пайда болады. Тері жамылғылары бозғылт, сарғыш түстес, көздері кіріңкі, ерні құрғақ, кезерген тілі жабындымен жабылады. Жүрек - қан тамыр және тыныс алу жүйелерінде өзгерістер қосылады: тахикардия, жүрек шекараларының кеңеюі, жүрек ұшында систолалық шу, демікпе, беткей тыныс алу.

Негізгі жергілікті белгілерге қарқындылығы әртүрлі ауру сезімі жатады. Бала зақымдалған дене бөлігін қозғалтпауға тырысады немесе жанасудан сақтанады, өйткені ол ауру сезімін күшейтеді. Аяқ сүйектерінің остеомиелитіне диффузды ісіну, тері асты веналар суретінің күшеюі және жергілікті температураның көтерілуі тән.

Ауру дамуының кейінгі кезеңдерінде зақымдалған дене бөлігінің ісінуі үлкееді, терінің қызару мен былқөылдауы (флюктуациясы) пайда болады.

Эпифиздік остеомиелит кезінде қабыну буынға тарайды. Буын қалтасын бұзып, қоршаған тінге өтіп периартикулярлы флегмона түзеді. Зақымдалған буын аймағында гиперемиясыз, ірің тек жұмсақ тіндерге тарап буынның беткей қабаттарына жеткенде ғана қызару пайда болады.

Жедел гематогенді остеомиелиттің алғашқы бірнеше тәулігінде флегмонаның анық белгілерінің болмауы науқастың ауыр түрлеріне жұғысты.

Аурудың кеш мерзімінде флегмонаның анық белгілерінің әлсіздігі, фасция және бұлшық еттердің қалың қабатының астында жатқан сүйектердің зақымдануы кезінде байқалады (тоқпан және ортан жіліктер сүйегінің проксимальді метафиздері, жамбас сүйектері және омыртқа).

Жедел гематогенді остеомиелит кезіндегі топикалық нақтылау диагнозының негізі нәзік пальпация және перкуссия. Аяқтың осі бойынша күш түсіру науқас жағдайы туралы мәліметтерді нақты алуға береді, егер қабыну сүйек ми каналында орналасса, онда, сүйекті бойма бой қарай бағыттап соғу, ауырғандық сезімін күшейтеді.

Жедел гематогенді остеомиелит диагнозы анамнезді толық жинауға, субъективті шағымдарға және науқасты объективті тексеруге негізделеді. Бірақ, кейбір ауыр жағдайларда анамнезді жинау мүмкін емес, сондықтан емхана дәрігері беткей зерттеумен ғана шектелуге мәжбүр.

Ажыратпалы нақты диагнозды ревматизм (буындық түрі), флегмона, сүйек туберкулезі, жарақатпен жүргізеді.

Ревматизмде көп буындардың ауруы, электрокардиографиялық зерттеу нәтижесінде жүрек жағынан бұзылыстар байқалады. Зақымданған аймақты мұқият қарау және пальпация жасау кезінде, ревматизмнің остеомиелиттен үлкен бір айырмашылығы ауырсыну және ісінгендіктің сүйек үстінде емес, буын үстінде орналасатындығы.

Флегмона да остеомиелиттің клиникалық көрінісін беруі мүмкін. Бірақ остеомиелитпен салыстырғанда флегмона кезінде терінің қызаруы мен беткей флюктуация өте ерте дамиды. Егер флегмона буын аймағында орналасатын болса, контрактураның болуы шарт. Бірақ остеомиелитпен салыстырғанда оны тұрақты және пассивті қозғалыс жасау арқылы буынды қалыпты жағдайға келтіруге болады.

Сүйек туберкулезінен ажырату қиын емес. Сүйектердің туберкулезді зақымдануы қазіргі кезде өте сирек кездеседі және біртіндеп дамуымен сипатталады. Дегенмен баланың аяғы ауырса да жүруін тоқтатпайды.

Жедел остеомиелитті жарақаттардан ажыратуда мұқият жиналған анамнездің, септикалық көріністердің болмауының және рентгенолгиялық зерттеу нәтижелерінің ролі зор.

Сүйек қабығы астындағы сынықтар диагноз қоюда қиындық туғызады, бірақ 6-7 күннен кейін жарақат аймағын қайталап түсірген рентгенограммада, анықталатын сүйектену кезеңі диагнозды нақтылайды.

Жедел гематогенді остеомиелитке күдіктенген балаларды тез арада аурухананың хирургия бөлімшесіне жатқызу керек. Емхана дәрігері науқасты тасымалдаған кезде зақымдалған аяқтың немесе қолдың иммобилизациясын қамтамасыз етіп қадағалайды.