Жоспар

І. Кіріспе бөлім

ІІ. Негізгі бөлім

1)Тыныс алу жүйесіне дене дайындығының әсері

2) Балалар мен жас өспірімдердің тыныс алудағы ерекшеліктері

3) Тыныс алудың дамуына дене еңбегінің әсері және гигиеналық талаптар.

4) Тыныс алу гимнастикасы,жаттығу түрлері

ІІІ. Қорытынды

ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Адам организмі өзін қоршаған сыртқы ортамен қатты, Сұйық  және газ түріндегі заттармен алмаспай өмір сүре алмайды. Адам үнемі сыртқы ортадан қоректік заттарды, суды және оттегін алады. Оттегі адам өмірі үшін аса маңызды. Оттегі ұлпалардағы тотығуға қатысады. Тотығу кезінде заттардың ыдырауынан көмір қышқыл газы пайда болып, денеден сыртқа шығарылады. Дем алғанда организм мен сыртқы орта өздерінің құрамындағы газдарымен алмасады. Бұл оттегінің үнемі денеге кіріп және көмір қышқыл газының денеден сыртқа айдалып тұруын қамтамасыз етеді. Бұл қызметті кеуде қуысында орналасқан өкпе орындайды.

Оттегінің қысымының ең көбі біз дем алғанда жұтатын сыртқы ауада, өкпе альвеолаларында төмендейді, қан тамырларында мүлде азаяды. Сондықтан ауадағы оттегі организмге қарай диффузды түрде қозғалады, бірақ Бұл өте әлсіз қозғалыс. Бұл қозғалысты тыныс мүшелері күшейтеді.

Дем алу мен дем шығарудың ырғақты түрде ауысуы біздің денеміздегі барлық ішкі мүшелерге әсер етеді.

Тыныс алу жүйесі мүшелерінің құрылысының жас ерекшелігі. Тыныс мүшелері мұрын нан басталады (1-сурет). Тыныс жолдары екіге бөлінеді: а) дем алғанда және дем шығарғанда ауаның жылжитын қуыстары; ә) ауа мен қанның арасында газдардың алмасатын орыны — өкпе альвеолалары (лат.альвеолус — ойма қуыс, науа).

Тыныс алуға қатысатын мүшелер тыныс алу жүйесін құрады. Бұл жүйенің мүшелерін екіге бөледі: тыныс жолдары және басты тыныс алу мүшесі — өкпе.

ІІ. Негізгі бөлім

Тыныс алу жүйесіне дене дайындығының әсері

.Адам жүру,жүгіру кезінде дұрыс дем алу керек екенін есте сақтау керек.Ауыз арқылы дем алу, миға әкелетін ауаның 20%-ын тежейді.Суық жыл мезгілдерінде  тыныс алу мүшелерінің ауруларына әкеледі. Сондықтан да, түрлі жаттығулар мен әдістер арқылы, дұрыс дем алуын үйрену қажет.Бұл жаттығулардың  лайықтығы, арнайы жағдайлар,киімдер,арнайы орын қажет етілмейді.

Тыныс алу – бұл өмір. Осы бекітілген әділетті қағидаға өзгелер  қарсылығын білдіре алмас. Шынында да, егер де адам организмі қатты тағамсыз – бірнеше ай, сусыз – бірнеше күн  өмір  сүрсе, ал ауасыз – бірнеше минут қана шыдай  алады.Өмірге қажетті бұл тыныстау үрдісінің  артықшылығы, осы арқылы адам баласының  еркін түрде жетілуі, өз ағзасымен талай кереметтерді жасауы, аурулардан құтылуы, дені сау болып қалыптасуының ең басты қабілеттілігі болып табылады. Мұны ертеде үнді йогтері дәлелдеген, олар қарапайым адамдарға қарағанда, едәуір тыныстаусыз ұзақ жүре алады.

Тыныстау арқылы организмді қозу күйіне (Шығыс өнерінің күрестерінде жасалынатындай) және ең жоғарғы дем алуға (йогтар өз - өздерін клиникалық өлім күйіне кіру мүмкіндіктерін туғызуда) еңгізу мүмкіндігі бар.

Тыныс алу жаттығуларының көптеген түрлері бар. Қазіргі таңда ең танымал болып табылатыны: А.Н.Стрельникованың әдеттен тыс тыныс алуы, К.П. Бутейконың үстірт тыныс алуы, йог жүйесі бойынша сирек әрі терең тыныстауы, Фролова әдісі (Фролова тренажері)

Берілген жұмыстың мақсаты А.Н.Стрельникова және К.П.Бутейконың қолданатын әдіс – тәсілі бойынша тыныс алу жаттығуларын қарастыру болып табылады. Өйткені, тыныс алу жаттығуларының басқа түрлеріне қарағанда олар ең тиімді және қолайлы.

                        

1. А.Н.Стрельникованың әдіс- тәсілі бойынша тыныс алу жаттығулары.

  Тыныс алу мүшесінің  қызметі  4 бөліктен  тұрады: дем алу, сөйлеу, айқайлау және ән салу – ең күрделісі  - ән – күй. Демек, күрделі қызметтерді атқаратын бұл жаттығулар әншінің   даусын қалпына келтіріп қана қоймай, сонымен қатар тыныстауын  қалыпқа келеді.

Балалар мен жас өспірімдердің тыныс алудағы ерекшеліктері

Тыныс алу мүшелерінің бәрінің физиологиялық көрсеткіштеріне дене еңбегі мен спорт әсер етеді. Мысалы: Өкпенің тіршілік сыйымдылығы: штангистерде — 4 л, футболистерде — 4,2 л, боксерлерде -4,8л, қайықшыларда — 5,5 л. Тыныс алу жиілігі: спортсмендерде минөтіне — 6-8 рет, ал жаттықпаган адамдарда -14-20 рет. Спортпен шұғылданатын  адамдардың тынысы терең болады, Бұл организмнің үнемді қызмет етуінің белгісі. Мысалы, терең дем шығарғанда олардың сыртқа айдалған ауасының құрамындағы көмір қышқыл газы 2 есе көп болады. Мұндай  терең дем алу жүрекке «массаж» жасайды да, оның қоректенуін жөне физиологиялық қалпын жақсартады. Тыныс алу мүшелерін жаттықтыру, шынықтыру балалар мен жастардың тыныс мүшелері арқылы пайда болатын ауруларға қарсы тұру  қабілетін арттырады. Олай болса, дене шынықтыру мен спорт денсаулықты сақтауға қажетті жағдайлардың бірі.

Б а л а	Жасы
	6	7	10	12	15	17
Ер бала	1200	1400	1630	1975	2600	3520
Қыз бала	1100	1200	1460	1905	2530	2760

Тыныс алудың дамуына дене еңбегінің әсері және гигиеналық талаптар

Тыныс алу мүшелерінің бәрінің физиологиялық көрсеткіштеріне дене еңбегі мен спорт әсер етеді. Мысалы: Өкпенің тіршілік сыйымдылығы: штангистерде — 4 л, футболистерде — 4,2 л, боксерлерде -4,8л, қайықшыларда — 5,5 л. Тыныс алу жиілігі: спортсмендерде минөтіне — 6-8 рет, ал жаттықпаган адамдарда -14-20 рет. Спортпен шұғылданатын  адамдардың тынысы терең болады, Бұл организмнің үнемді қызмет етуінің белгісі. Мысалы, терең дем шығарғанда олардың сыртқа айдалған ауасының құрамындағы көмір қышқыл газы 2 есе көп болады. Мұндай  терең дем алу жүрекке «массаж» жасайды да, оның қоректенуін жөне физиологиялық қалпын жақсартады. Тыныс алу мүшелерін жаттықтыру, шынықтыру балалар мен жастардың тыныс мүшелері арқылы пайда болатын ауруларға қарсы тұру  қабілетін арттырады. Олай болса, дене шынықтыру мен спорт денсаулықты сақтауға қажетті жағдайлардың бірі.

Тыныс алу(Дем алу) гимнастикасы.

Тыныс алу- бұл өмір.Тамақсыз бірнеше күн,жұма шыдап жүруге болады, ал  ауасыз тек бірнеше минут. Ауа арқылы адам дамиды,аурулардан босайды, дені сау, жан , тұлға қалыптасады.Адам жүру,жүгіру кезінде дұрыс дем алу керек екенін есте сақтау керек.Ауыз арқылы дем алу, миға әкелетін ауаның 20%-ын тежейді.Суық жыл мезгілдерінде  тыныс алу мүшелерінің ауруларына әкеледі. Сондықтан да, түрлі жаттығулар мен әдістер арқылы, дұрыс дем алуын үйрену қажет.Бұл жаттығулардың  лайықтығы, арнайы жағдайлар,киімдер,арнайы орын қажет етілмейді.

Саусақ жаттығулары.

Саусақ жаттығулары тілдің дамуына  үлкен рөль атқарады.Сергіту сәтінде  жасалатын жаттығуларда , балалардың жас ерекшеліктері  ескеруліу қажет. Атақты ғалымдар  баланың миы мен психикасын  зерттеу барысында , бір шешімге келді.Сөйлеудің  пайда болуымен дамуында  саусақтың пайдасы өте көп.Ерте заманнан белгілі  бала қоршаған орта мен әлемді  сипай  сезу  арқылы қабылдайды.Қолдағы саусақ көмегімен  баланың сөйлеу қабілеті дамиды.

Тыныс алу  жаттығулары

Тыныс алу – бұл өмір. Осы бекітілген әділетті қағидаға өзгелер  қарсылығын білдіре алмас. Шынында да, егер де адам организмі қатты тағамсыз – бірнеше ай, сусыз – бірнеше күн  өмір  сүрсе, ал ауасыз – бірнеше минут қана шыдай  алады.Өмірге қажетті бұл тыныстау үрдісінің  артықшылығы, осы арқылы адам баласының  еркін түрде жетілуі, өз ағзасымен талай кереметтерді жасауы, аурулардан құтылуы, дені сау болып қалыптасуының ең басты қабілеттілігі болып табылады. Мұны ертеде үнді йогтері дәлелдеген, олар қарапайым адамдарға қарағанда, едәуір тыныстаусыз ұзақ жүре алады.

Тыныстау арқылы организмді қозу күйіне (Шығыс өнерінің күрестерінде жасалынатындай) және ең жоғарғы дем алуға (йогтар өз - өздерін клиникалық өлім күйіне кіру мүмкіндіктерін туғызуда) еңгізу мүмкіндігі бар.

Тыныс алу жаттығуларының көптеген түрлері бар. Қазіргі таңда ең танымал болып табылатыны: А.Н.Стрельникованың әдеттен тыс тыныс алуы, К.П. Бутейконың үстірт тыныс алуы, йог жүйесі бойынша сирек әрі терең тыныстауы, Фролова әдісі (Фролова тренажері)

Берілген жұмыстың мақсаты А.Н.Стрельникова және К.П.Бутейконың қолданатын әдіс – тәсілі бойынша тыныс алу жаттығуларын қарастыру болып табылады. Өйткені, тыныс алу жаттығуларының басқа түрлеріне қарағанда олар ең тиімді және қолайлы.