56. Алиментарлық аурулар және олардың алдын алу. Негізгі тағамдық азықтардың тағами және биологиялық құндылығы.

Тамақтанумен байланысты ауруларды алиментарлық аурулар д.а. ДДСҰ жіктеуі бойынша олар: 1) дұрыс тамақтанбаудан пайда болатын аурулар 2) жарамсыз тағамдарды қабылдаумен байланысты аурулар 3) ағзаның жеке ерекшеліктерімен байланысты аурулар (тұқым қуалайтын және жүре пайда болған ферментопатиялар, тағам аллергиялары) деп бөледі7 Дұрыс тамақтанбаудан пайда болатын ауруларды 4 топқа бөледі: -толық аштықпен және жалпы жеткіліксіз тамақтанумен байланысты аурулар- алиментарлық дистрофия -тамақтанудың бірлі жарым жеткіліксіздігімен байланысты аурулар- бір немесе бірнеше тағамдық заттардың салыстырмалы түрде немесе абсолюттік жеткіліксіздігімен байланысты -артық тамақтанумен байланысты аурулар -тағамдық азықтардың дұрыс балансталмағандығына және тамақтану режимінің сақталмауына байланысты аурулар Азықтың тамақтық құндылығы азықтың сапа көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Басқа маңызды сапа көрсеткіштерінің бірі- азықтың қауіпсіздігі. Патогенді ағзалармен, паразиттік аурулардың қоздырғыштарымен, микроағзалардың уларымен, ксенобиотиктермен ластануы кезінде, азықта оған тән улы компоненттер және басқалардың болуы кезінде азық адам денсаулығына қауіпті болуы мүмкін, өйткені тағам инфекциялары, гельминтоздар, тамақтан уланулар, онкологиялық аурулар және басқа да патологиялар дамуының себебі болады. Сондықтан, азықтың сапасы, яғни оның тамақтық құндылығы және қауіпсіздігі, осыларға қатысты ҚР нормативтік құжаттарында жазылған гигиеналық талаптарға сай келуі тиіс. ксенобиотиктердің тағамдық азықтардағы максималді рұқсат етілетін деңгейлері немесе шектік рұқсат етілетін концентрациялары деп аталатын нормативтерін рұқсат етілетін тәуліктік дозасы(РЕТД) және рұқсат етілген тәуліктік (ағзаға) түсуі(РЕТТ) негізінде есептеп шығарады. РЕТД- адамның бүкіл өмірі бойына ағзасына күнделікті түсіп отырғанда, оның денсаулығына және ұрпағының денсаулығына зиянды әсер етпейтін, денесінің 1 кг массасына келетін максималды доза. РЕТТ анықтау үшін, РЕТД адамның массасына көбейтеді. Тағамдық азықтардың сапасы гигиеналық талаптарға сәйкес келуіне өндірістік бақылау және санитарлық- эпидемиологиялық қадағалау жүргізіледі.

57. Тамақтың химиялық зиянсыздығы, эпидемиологиялық маңызы. Тамақтан уланулар, олардың жіктелуі. Табиғаты микробты, микробты емес және анықталмаған тамақтан уланулар. Шығу көздері, ластану жолдары, клиникалық көріністері. Алдын алу.

Санитарлық эпидемиологиялық қызметтің мекемелері мен органдарының жұмысындағы негізгі орындардың бірін тағамдық азықтарды санитарлық эпидемиологиялық сараптау алады. Ол азықтарды зерттеуден және олардың сапасының санитарлық гигиеналық талаптарға сай келуі туралы қорытынды беруден тұрады. Санитарлық- эпидемиологиялық сараптаманың мақсаты азықтың тамақтық құндылығын және оның халықтың денсаулығына зиянсыздығын анықтау болып табылады. Санитарлық эпидемиологиялық сараптау тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарында, қоғамдық тамақтану нысандарында, сауда орындарында, сонымен қатар тағамдық азықтарды ұзақ уақыт сақтауда сақтық санитарлық бақылауды да және күнделікті санитарлық бақылауды да іске асыру кезінде жүргізіледі. Сақтық санитарлық бақылауда жүргізуде міндетті түрде сараптауға жататындар: -өндірістен шығарылатын тағамдық өнімдердің жаңа түрлері -жаңа рецепттерге немесе жаңа шикізат түрін қолданумен байланысты құрамы өзгерген тағамдық азықтар -жаңа тағамдық қоспалар енгізген азықтар -тағамдық азықтарды өндіру технологиясына өзгерістер енгізгеннен кейінгі, азықтарды өндіру, сақтау және тарату үшін жаңа технологиялар, агрегаттар, машиналар, жабдықтар енгізгеннен кейінгі кәсіпорындардың өнімдері -бұрын берілген қорытындыларының іс жүзіндегі күшінің мерзімі өткен азықтар -тамаққа қолданылатын жаңа ыдыстар, мүліктер, буып түйетін заттар, жабдықтарға арналған бетін жабатын заттар -өнімдердің тәжірибелік партиясы -сырттан әкелінетін өнімдер. Тамақтан улану- бұл микроағзалар мен өте көп ластанған немесе құрамында микроб текті, не микроб текті емес улары бар тағамды қабылдаумен байланысты аурулар Этиологиялық факторы бойынша тамақтан уланулар 3 топқа бөлінеді: 1. Микробтық (әр түрлі микроағзалардан және олардың уларынан п.б.) уланулар 2. Микробтық емес- микроб текті емес улар тудыратын уланулар 3. Этиологиясы анықталмаған уланулар (алиментарлық пароксизмалды- уланудан пайда болған миоглобинурия- Гафф, Юкс, Сартланд ауруы) Микроб текті тамақтан улануларға микроағзалар өте көп тұқымданып кеткен немесе құрамында микроб текті улары бар тағамды қабылдау кезінде пайда болатын жедел асқазан ішек аурулары жатады. Микроб текті тамақтан улануларға мыналар тән: -микроағзалармен ластанған тағамды қабылдаған адамдардың үлкен тобында аурудың бір мезгілде пайда болуы; -аурудың алиментарлық жолмен берілуі және жанаспалы жолмен жұқпалы еместігі -жасырын кезеңі қысқа, бірнеше сағат ішінде болуы. Микроб текті тамақтан уланулар, даму механизмі бойынша 3 топқа бөлінеді: токсикоинфекцияларға, токсикоздарға, этиологиясы аралас Тағам токсикоинфекцияларының даму механизмінде негізгі рөл тірі микроағзаларға және олардың жансыздануы кезінде бөлінетін эндотоксиндерге беріледі. Ағзаға түскен кезде, микроағзалардың едәуір бөлігі асқазан ішек жолдарында және мезентериалдық лимфа бездерінде жансызданады, басқа өмір сүру қабілеті жоғарырақ бөлігі қанның ағысымен ретикулоэндотелиалдық жүйенің мүшелеріне жетіп, сол жерде жансызданады. Сөйтіп, тағам токсикоинфекциялары кезінде бактериемия байқалады, оған ағзаның жауабы ретінде спецификалық антиденелер синтезделеді, бұл тамақтан улану диагнозын қою үшін өте маңызды.