1. Инфрақызыл радиацияның бтологиялық әсері. Инфрақызыл радиация қарқындылығын зерттеу әдістері. Оны анқтайтын құралдардың жұмыс істеу және құрылымның қағидалары.

Инфрақызыл сәуле — көзге көрінбейтін сәулелер. Тамақ өнімдерін кептіруге, қыздыруға, пісіруге арналған пештерде, аппараттарда қолданылады. Инфрақызыл сәулені қабылдағыш (Приемник инфракрасных лучей) — сәулелі энергияны қабылдауға және оны электр тоғының (сигнал) энергиясына айналдыруға арналған құрал. Өзінің қасиеттеріне қарай инфрақызыл сәуленіі қабылдағыш фотоэлектрлік және жылулық деп екі топқа бөлінеді. Инфрақызыл сәулелерді қабылдағыш инфрақызыл сәулелерді қолданатын құралдардың бөлінбес бөлшегі болып табылады. Инфрақызыл сәуле көздері (Источники инфракрасных лучей) — табиғатта бар және абсолютті нольден жоғарытемпературадағы (-273°С) барлық денелер. Техникалық инфрақызыл сәулелер болатын физикалық процесіне қарай негізгі 3 түрге бөлінеді: температуралық сәулелену,электрлюминесцентті және аралас сәулелену (температуралыкэлектрлюминесцентті). Инфрақызыл сәулелердің көздеріне қараңғыда да жарқырамайтын барлық денелер: жылу электр орталықтары, домналар, металлургиялық зауыттар, кемелер, ұшақтар, танктер,прожекторлар, электролюминесцентті газдар және т.б. кіреді.

Медицина саласында Инфрақызыл сәулелер тері, артрит, ревматизм тәрізді ауруларды емдеуде кеңінен қолданылады. Инфрақызыл сәулелер денеге енгеннен кейін температураны көтеріп, ол жерде ылғал бар болса, оны кептіріп жібере алады. Әсересе күйген жерде ылығалданып тұратын тері ауруларын емдеуде таптырмас құрал. Жалпы ифрақызыл сәулелерімен емдегенде олардың әсер еткен жеріндегі температураны көтеретін қасиеті пайдаланылады.

Адам немес жануарлар денесі шығаратын инфрақызыл сәулелерді суретке түсіру немесе тіркеу арқылыдиагностикалық термография жүзеге асып отыр. Инфрақызыл фотография көмегімен қан тамырларындағы, дененің тағы басқа да тұсындағы өзгерістерді суретке түсіруге болады.

Ауыл шаруашылығындаИнфрақызыл сәулелермен ауыл шаруашылығы өнімдерін кептіріп(бидайды, жеміс - жидекті), сонымен қатар дезинфекциялауға болады. Бір қап бидайды 70 секунд ішінде 100°С-қа дейін қыздырғанда бидай әрі кебеді, әрі дезинфекцияланады.

Сүтті инфрақызыл сәулесімен өңдегенде оның құрамының өзгермейтіндігі және сүттегі микрофлораныңтүгел жойылып кететіндігі анықталған.

Инфрақызыл сәуле шығаратын құралды "соллюкс" деп атайды. Соллюкс шамы әр түрлі қуатты инфрақызыл сәулелерін шығара алады.

2. Нан ,жұмыртқа,шұжық,балық,еттің санитарлық сараптамасы.

Жұмыртқа құрамында ағзаға жақсы сіңетін негізгі қоректік заттар мен биологилық белсенді қосындылардың кешені бар , құндылығы жоғары тағамдық өнімге жаттады. Оған қоса , жұмыртқаның негізгі компоненттерінде -ақ уызы мен сары уызында - нутриенттердің құрамы мен мөлшері әр түрлі. Сары уызындағы протеиндерді , ақ уыздығына қарағанда 1,5-2 есе көп, В тобындағы дәрумендер бірнеше есеге көп. Жұмыртқадағы майдың мөлшері (11,5 г) ақуыздылармен бірдейдеп айтуға болады. Жумыртқаның құрамында басым фосфолипидер (30 пайыз), үшглицеридтер (65 пайыз) ж/е холестерин (5 пайыз) кіреді.

Жұмыртқа - дәрумендер мен минералды заттардың жақсы көзі болып табылады. Әсіресе оның құрамында майда еритін А,Д,Е дәрумендері көп. Жұмыртқаны 0-2градус температура жағдайында сақталған және бірінші жеті күн ішінде тағамға қолданылған жұмыртқа, өзіне тән сапасы сақталған ең құнды тағамдық өнім болып табылады. Мұндай жұмыртқаларды емдәмдік санатқа жатқызады. Осындай температура жағдайында 7 тәуліктен 25 тәулікке дейін сақталған жұмыртқаларды асханалық санатқа жатқызылады. Ұзақ сақтау жұмыртқанның сапасы төмендеуіне әкеп соғады.

Жұмыртқаның сапасын бағалау үшін , санитарлық - эпидемиологиялық сараптама жүргізіледі, оны жүргізу барысында сырт көрінісіне қарайды, овоскоменттерін пестицидтердің, антибиотиктердің және радионуклидтердің мөлшерін анықтайды. Егер құстарды өсіру кезінде микробтарға қарсы заттар немесе гельминттерге қарсы препараттар қолданылса , онда олардың мөлшері бақыланылады.

Шұжық өнімдері –– еті турамасынан жасалған және жылулық өнделген өнімдер. Әр түрлі шұжықтар химиялық құрамы мен тағамдық құндылығы бойынша өзара тепе-тең емес. Бірақ олардың барлығында ақуызды заттар, В тобы витаминдер, липидтер, макро- және микроэлементтер көп. Шұжықтардың тағамдық құндылығы бастапқы шикізат пен басқа ет өнімдерінің құндылығына қарағанда жоғары. Шұжықтарды жасау технологиясына ж/е құрамына байланысты шұжық өнімдерін қайнатып пісірген , пісіріп ысытылған ,жартылай ысытылған, шикідей ысытылған, өкпе бауырдан жасалған сілікпе деп бөлінеді.

Ет өнімдері— тамақтық ж/е биологиялық құндылығы жоғары азық болып табылады. Оның құрамында құнды ақуыздар , майлар , В РР В-12 дәрумендері , минералды элементтер - фосфор , темір, калий, натрий, күкірт, мырыш,экстрактивті затар бар. Ет өнімдері— өндірісте еттен дайындалған шұжықтар, тұзды-ысталған өнімдер және консервілер.Шұжықтың пісірілген, шала ысталған және пісірілген, шикілей немесе пісірілген түрде ысталған және кептірілген, шикілей кептірілген түрлері болады. Тұздалған-ысталған өнімдерге пісіріліп тұздалған (пісірілген сан еттер мен орамалар), ысталған- тұздалған (сан еттер, орамалар, төс және т.б), ысталған (сан еттер, тос, мойын еттері), пісірілген өнімдер жатады. Ет консервілеріне қалбырларға салынып, бекітілген, ыстықпен зарарсыздандырған дайын өнімдер жатады. Мұндай өнімдер таза еттен немесе етке басқа құрауыштар қосылып дайындалады. Ет консервілерін қоғамдық тамақтандыру орындарында 0-8° С температура аралығында 30 тәулік сақтауға болады. Қоймаларда консервілер түріне байланысты 1—3 жылға дейін сақталады.

Балық және теңіз өнімдері-адамға өте жұғымды тағамдар. Еліміздің суларында балықтың мыңнан астам түрлері тіршілік етеді, оның 250 түрі ауланады. Балық шаруашылығы өнеркәсібінің балық аулайтын осы заманғы техникамен жарақтанған ірі кемелері балықты аулаған жерлерінде сол бойда өңдейді. Балықты сақтау және балықтан дайын өнім алу жұмыстарының жиынтығы. Өңделген балықтың дәмдік, тағамдық қасиеттері жақсарады, сақтау мерзімі ұзарады, әрі тасымалдауға да қолайлы болады. Балық өңдеулің кең тараған әдісі – оны тоңазыту, суықта сақтау және мұз етіп қатыру. Балықты тоңазыту үшін көбіне мыс қолданылады, контейнердің ішіне балықтарды қаз – қатарымен қойып, арасына ұсақталған мұз салады. Тоңазытылған балықтың дене температурасы – 1 – 5 ͦ С болады. Мұндай күйде балықты 8 – 11 тәулік сақтауға болады. Ұзақ мерзімге 4 айға дейін сақтау үшін балықты арнаулы тоңазытқыштарда – 18 – 40 ͦ С температурада мұз етін қатырады. Балықтың дәмдік, тағамдық қасиеттерін жақсарту үшін тұздау, кептіру, қақтау, ыстау консервілеу сияқты балық өңдеу тәсілдері қолданылады. Тұз мөлшері балық етінде 10–15 % жету керек, мұндай жағдайда шіріткіш микроорганизмдердің өсіп – өнуі тоқтағанымен, балықты сақтау үшін қосымша антисептикалық заттар мен салқын температура қажет. Балықты жылы жерде сақтауға болмайды, себебі оның жағымсыз иісі шығады

Cүт – күрделі құрамды биологиялық, организмге 95 – 98 % — і сіңетін, крем реңді ақ түсті және өзіне тән тәтті жағымды дәмді сұйықтық. Сүт адам тамақтануында маңызды орын алады, себебі оның құрамында амин қышқылдары, макро және микроэлементтер, витаминдер, ферменттер және т.б. бар. Бұл заттар адам организміне жеңіл сіңеді. Белоктар ерекше құнды, себебі олар биологиялық толық құнды . Сүттің құрамында майда диаметрлері 4 – 5 мкм түйіршіктері бар. Сүт майы – глицерин мен май қышқылдарының күрделі эфирі. Сүт майларының балқу температурасы төмен (27 — 34°С ), сондықтан организмге жеңіл сіңеді. Майдан басқа май тектес (фосфотидтер, стериндер) бар. Бұлар күрделі органикалық қосылыстар, жылу мен қышқылданудың әсерінен тез бұзылады.Сүт – ұзақ мерзім бойы организм тіршілігі мен дамуын тұрақтандыру үшін қажетті барлық заттардан тұратын жоғары құнды және натуралды өнім.Сүт – тамақтану рационының құрамдас бөліктерінің қатынасын жақсартып, сіңімділігін арттырады. Оның құрамында адам организміне қажетті құнды заттар (белоктар, майлар, көмірсулар, минералды заттар, витаминдер) жеңіл қорытылатын түрде болады, сонымен қатар, сүттегі құнды заттардың қатынасы теңестірілген, яғни, оның организмде қажеттіліктерді қанағаттандыруы оңтайлы.Сүт – массалы және күнделікті тұтынуда ең қажетті өнім. Сүттің тағамдық құндылығы ең алдымен, оның балалар тамақтануындағы мәнімен сипатталады. Емшектегі бала үшін сүт қалыпты өсу мен дамуды қамтамасыз ететін негізгі тамақ көзі. Сүтте өсіп жатқан организмнің алғашқы периодында қажетті барлық құрамдас бөліктерден тұрады. Сүт және сүт өнімдерінің сіңімділігі 95 – 98 % дейін ауытқиды. Сүтте аминқышқылдық құрамы бойынша толық құнды белоктардан, емдәмдік және биологиялық маңызды қасиеті бар сүт майынан тұрады. Сүт – маңызды минералды заттар, микроэлементтер мен витаминдердің көзі.

3.Өндірістік шаң , оның гигеналық сипаттамасы . шаң әсерінен туындайтын аурудын алдын алу . шаңды гигеналық нормалау қағидалары . Жұмыс алаңы ауасындағы шаң концентрациясын анықтау әдістері. Пневмоконимоз қауіптілігін бағалау.

Өндірістік шаң ең кең таралған зиянды және қауіпті өндірістік факторларың бірі. шаң өте көп әр түрлі технологиялық үрдістер кезінде жұмыс зонасы ауасына бөлініп өндірістердің басым көпшілігінде кездеседі.

Өндірістік шаң ауада қалқып жүретін, баяу қонатын , өлшемі бірнеше ондаған мкм-ден жүздеген мкм дейін жететін қатты бөлшектер, яғни аэрозоль болып табылады, оның дисперсті фазасы - қатты бөлшектер де, ал дисперсті ортасы ауа. Өндірістік шаңды шығу тегі , түзілу тәсілі мен бөлшектерінің өлшемі бойынша жіктейді. Шығу тегі бойынша шаңды бейорганикалық, органикалық ж/е аралас деп бөледі. Органикалық шаң - жануар н/е өсімдік текті табиғи (ағаш, мақта, жүн шаңы т.б) Бейорганикалық шаң минерал (кварц, асбет, цемент т.б)

Шаңның адам ағзасына әсер етуі оның қасиеттеріне: химиялық құрамына, физико- химиялық қасиеттеріне , қаттылығына байланысты болады. Шаңның химиялық құрамы оның ағзаға әсер етуінің сан алуандыған анықтайды. Өкпеде дәнекер тінінің өсіп кетуіне алып келетін басым фиброгенді әсер ететін , ж/е әсер ету сипаты басқа да уландыратын , тітіркендіретін , сенсибилизациялаушы ж/е тағы басқа шаңдарды ажыратады. Шаңның ауада қалқып жүру ұзақтығ ы мен тыныс жолдарында ену тереңдігі оның дисперстілігіне байланысты болады. Шығу тегіне , химиялық құрамына , ергіштігіне ,шандардың пішіне байланысты фиброгенді шаң адамда әр түрлі шаңнан пайда болатын аурулардың себебі болу мүмкін. мұндай ауруларда спецификалық (пневмокониоздар ,аллергиялық аурулар) ж/е спецификалық емес ( бронхиттер, ларингиттер, трахеиттер, пневмония,пиодермия) деп бөлінеді.

Шаңның әсерінен пайда болатын кәсіби спецификалық аурулардың ішінде пневмокониоздар аса маңызды. Пневмокониоздар- бұл өндіріс жағдайында белгілі бір құрамды өнеркәсіптік шаңның ұзақ уақыт әсер етуі нәтижесінде пайда болатын ж/е өкпеде фиброз дамуымен сипатталатын өкпенің созылалы ауруы. Шаңды өндірістерге туберкулезбен, тыныс алу мүшелерінің созылмалы ауруларымен , жүрек - тамыр жүйесінің , көзбен тері аурулары мен ауыратындарды жұмысқа алуға болмайды.

№29 билет