Мұнай бергіштік коэффициенті. Мұнай бергіштікті арттыру әдістері.
Мұнайбергіштікті арттыру әдістері – ол алынатың қорларды толық алу мақсатымен қысып шығару және әсермен қамту коэффициенттерін жоғарылату жолымен қабатқа көлемді әсер тигізу. Жететіндей ұзақ уақытта әрекеттегі ұңғымалар бойынша мұнай және сұйықтықтарды алудың жоғарылауы олардың өнімінің сулануының төмендеу бұндай әдістердің байқалған нәтижесі болып табылады.
Осы кездегі қабылданған сыныптамаға сәйкес, мұнайбергіштікті арттырудың қосымша әдістерінің үшінші сатысы: физика-химиялық, физикалық, жылу, газды және биотехнологиялық болып бес топқа бөлінеді. Осы топтардың әрқайсысы сілемге әсер ету механизмімен және сипатымен жақын бірнеше технологияларды біріктіреді. Олардың бірі – эксперименттер кезеңінде, басқалары – тәжірибелік өндірістің сынамалар қезеңінде, үшіншілері – тәжірибеде кең қолданыс тауып отыр.
Қабаттардың мұнайбергіштігін арттыратын (МАӘ) болашағы мол әдістер: қабатқа химия ерітінділерін айдау, мұнаймен араласатың ерітінділерді (газдар) айдау және жылу әдістерімен өндіру болып үш категорияға бөлінеді. Жалпы әдістердің ішінде экономикалық ақталған болып:
-қабатқа бетті белсенді заттектердің (ББЗ) ерітінділерін айдау;
-полимер ерітінділерімен қабаттан мұнайды қысып шығару;
-сілті ерітінділерімен мұнайды қысып және қайталап қысып шығару;
-көміртегі қос тотығымен мұнайды қысып шығару;
-өте қыздырылған буды айдау;
-қабат ішінде жану сияқты алты әртүрлі технологиялар саналады .
Мұнайды сумен ығыстыру коэффициенті.
Мұнай кенорындарына су айдауды қабаттан мұнайды сумен ығыстыру және берілген деңгейде қабаттық қысымды ұстап тұру мақсатында қолданады.
Қазіргі уақытта су айдау –игерілетін кен орындарға әсер етудің әлемдегі ең кең таралған түрі.
Су айдаудың ең көп қолданылатын түрлері: ұңғымалардың қатарлы немесе блокты – қатарлы және аудандық орналасу схемаларында нұсқа ішімен және нұсқасыртымен су айдау. Сондай – ақ, ошақты және таңдап су айдауды да қолданады.
Технологиялық тұрғыдан су айдау келесі түрде жүзеге асырылады. Қоспалардан тазартылған суды сорапты станцияда орнатылған жоғары қысымды сораптардың көмегімен мұнайлылық ауданында (нұсқа ішімен су айдау) немесе оның сыртқы ауданында (нұсқа сыртымен су айдау) орналасқан айдау ұңғымаларына айдайды. Суды бір уақытта бірнеше ұңғымаларға (шоғыр) айдайды. Сондықтан мұнайлы қабаттарды суландыру мақсатында қолданылатын сорапты станцияларды шоғырлы сорапты станциялар деп атайды. Қабатқа айдалатын судың сапасына келесі талаптар қойылады. Орта есеппен алғанда, өткізгіштігі төмен сулар үшін ондағы өлшенген бөлшектер 5 мг/л аспауы керек ал өткізгіштігі жоғары сулар үшін 20 мг/л аспауы қажет.
Қабатқа
су айдау процесінде айдау ұңғымаларының
сағасындағы қысымды әдетте 5-10 МПа
деңгейінде ұстап тұрады, кейбір
жағдайларда - 15-20 МПа болады. Себебі
сағадағы бірдей қысымда жеке ұңғымалардың
түптік зоналарында өткізгіштік бірдей
болмайды, түрлі ұңғымаларға айдалатын
судың шығыны әр түрлі. Мұнай қабаттарына
су айдау теориясы мынаны көрсетеді,
айдау ұңғымаларына айдалатын судың
шығыны 
Дарси заңына сәйкес қысымның түсуіне
пропорционал болуы тиіс. Алайда негізінде,
тәжірибелік мәліметтерге сәйкес, ол
қысымның төмендеуіне бейсызықты
тәуелділікте, оның кейбір мәндерінде
ғана тәуелділік сызықтыға жақындау (1
сур.), бірақ, қысымның кейбір төмендеуінде
шығын
күрт арта бастайды. Мұның себебі, қысымның
төмендеуінде 
ұңғыманың түптік зонасында жарықшақтар
ашылады және бұл зонада қабаттың тиімді
өткізгіштігі күрт артады.
1 сур. Айдау ұңғымасына айдалатын судың шығынының қысымның төмендеуіне тәуелділігі
Мұнай кен
орындарын су айдауды қолдана отырып
игерген кезде өндіру ұңғымаларынан
алдымен таза мұнай алады, яғни, сусыз
өнім алады, содан кейін, қабатқа айдалған
судың көлемінің артуына байланысты
мұнаймен бірге су өндіре бастайды. Егер
—
бірлік уақытта игерілетін қабатқа
немесе толығымен кенорнына айдалатын
судың толық шығыны; 
—
қабаттан немесе кенорнынан бірлік
уақытта өндірілетін судың мөлшері
(судың дебиті), а
—
мұнай дебиті болса, онда келесі өрнектерді
аламыз.
t уақыт моментіне дейін қабатқа айдалған судың жинақтық мөлшері:
(1)
2. Сол уақыт аралығында қабаттан өндірілген судың жинақтық мөлшері:
(2)
3. Қабаттан өндірілген судың жинақтық мөлшері:
(3)
Суландырылатын
кен орындарын игеру кезінде ағымдағы
мұнайбергіштікті 
әдетте η
– ң 
немесе 
– ға тәуелділігі түрінде жазады (
кеуекті көлемі; G
– мұнайдың геологиялық қорлары).
Мұнайының тұтқырлығы төмен ( тұтқырлығы
)
қабаттарды су айдау арқылы игеру кезінде
алынатын типтік тәуелділік 
, 2 суретте көрсетілген.
2 сур.
Ағымдағы мұнайбергіштіктің 
– ға тәуелділігі.
Мұнайбергіштік:
сусыз;
—
ақырғы
Қабаттан немесе толық кенорнынан алынатын мұнай қорларын N сәйкесінше келесі формуламен анықтайды:
(4)
Игеруді бастағаннан бастап су айдауды қолданған жағдайда ағымдағы мұнайбергіштіктің қатынасына тәуелділігі 3 сур. көрсетілген түрде болады.
Қабаттан немесе кенорнынан өндірілетін өнімнің ағымдағы сулануы ν:
,
(5)
3 сур. Мұнайының тұтқырлығы төмен кенорындары үшін ағымдағы мұнайбергіщтіктің – ға типтік тәуелділігі көрсетілген.
Жоғарыда айтылғандай ағымдағы мұнайбергіштік коэффициенті η мұнайдың жер қойнауынан алыну коэффициентінің көбейтіндісіне немесе сулану жағдайында мұнайды сумен ығыстыру коэффициентінің ығыстыру процесімен қабатты қамту коэффициентіне қатынасына тең.
Мұнай кен орындарын су айдау арқылы игеру кезінде мұнайды сумен ығыстыру коэффициенті деп қабаттың алынған мұнайдың су айдау әсер еткен аймақта басында болған мұнай қорына қатынасы аталады. Сәйкесінше қабатты әсер етумен қамту коэффициенті деп су айдау әсер еткен қабат бөлігінде бастапқыда болған мұнай қорының қабаттағы мұнайдың геологиялық қорына қатынасы аталады.
3 сур. Ағымдағы мұнайбергіштік пен өнімнің сулануының – ға тәуелділігі. 1 –ағымдағы мұнайбергіштік η, 2 – ағымдағы сулану ν
Мұнайды сумен ығыстыру және қабатты әсер етумен қамту коэффициенттерін анықтау үшін қатпарлы түзусызықты қабаттың сулану схемасын қарастырайық (4 сур.). Қабат төрт қабатшадан (1,2,3 және 4) тұрады, тек үш төменгі қабатшасы ғана суланған, бірінші қабатша айдау галереясы (х=0) мен өндіру галереясы (х=l) арасындағы облыста литологиялық жапсарланатындықтан игерілмейді – оған қабатқа айдалатын су бармайды және мұнай өндірілмейді.