22. Газ ұңғымаларында парафин жиналу мен тұз жиналуынан, коррозиядан қорғану үшін қандай жабдық қызмет етеді?

Көптеген мұнай кен орындарының мұнайы парафинді болып келеді. Қалыпты жағдайларда парафин – қатты кристалл тәріздес зат, қабаттық жағдайда олар көбінесе мұнайда еріген күйінде кездеседі.

Сәйкесінше жағжайларда парафин ұсақ кристалл күйінде мұнайдан шөгеді және де ол теңестірілген күйде жер бетіне шығатын мұнаймен бірге көтеріледі. Парафин шөгінділері көтергіш құбырларының қабырғаларына жабысып, олардың көлдеңен қимасының ауданын кішірейтеді, осының нәтижесінде штангалар тізбегі мен сұйық қозғалысының кедергісі артады.

Парафин шөгінділерінің ұлғаюы әсерінен тербнлмелі – станоктың балансир басына түсетін салмақ артады, соның салдарынан оның тепе – теңдігі бұзылады, ал құбырлардың өте қатты парафиндалуы кезінде сораптың бергіштік коэффициенті де төмендейді. Парафиннің кішкене түйіршіктері клапанның астына түсіп, оның герметикалығын бұзады. Олар, сонымен қатар көтергіш құбырлардың жолында, лақтырушы (жинағыш) құбырларда, траптарда, қаблылдағыш резервуарларда түзілуі мүмкін.

Мұнайдан парафиннің түзілуіне мұнаймен бірге шығатын газдың қысымы төмендеген кезде ұлғаюы немесе қоршаған орта төменгі температурасы әсерінен болатынтемператураның айтарлықтай төмендеуі әсер етеді. Газ факторы неғұрлым жоғары болса,мұнайдың салқындауы (эффектісі) да соғұрлым жоғары болады.

Парафин көбінесе көтергіш құбырларда түзіледі (шөгеді). Оның қалыңдығы 900-300 м тереңдікте нөлден жоғарылайды, ал 200-50 м тереңдікте максимумға жетеді, ал одан әрі ағынның шөгіндіні шаюы (жууы) әсерінен азаяды. Шөгінділер ағынның гидравликалық кедерсінін арттырумен қатар (дебитті) шығымды төмендетеді.

Парафиннің шөгу процесі адсорбциялық сипатқа ие. Сондықтан құбырларды гидрофильді (полярлы) материалдармен жалату парафин шөгінділерімен күрес кезінде тиімді екенін көрсетті. Қорғағыш жабын жасау үшін лакокраскалы материалдар (бакелитті, эпоксоидты, ЮЭЛ лагі типті жаңартылған бакелитті-эпоксоидты), сонымен қатар әйнек, әйнек эмальдары қолданылуда.

Ағынға химиялық реагенттерді қосу бұл құбырлар қабырғасының гидрофилизациялануына, ағындағы парафиннің кристалдану центрлерінің өсуіне, мұнайдағы парафин бөлшектерінің дисперстілігінің жоғарылауына әсер етеді. Мұндай реагенттерге суда және мұнайда ерігіштер БАЗ-дар жатады. Зерттеулер бойынша айнымалы магнитті өрісті пайдалану ағындағы кристалдану центрлерінің санын арттырады және парафиннің шөгуін болдырмайды.

Парафин шөгінділерімен күресудің жылулық тәсілдері кезінде ұңғының құбыраралық кеңістігіне ыстық мұнай (газконденсат), қыздырылған бу немесе бу-ауалы қоспаны периодты түрде айдайды. Жоғары темрература әсерінен парафин еріп, көтергіш құбырлар арқылы айдалатын және өндірілетін сұйықпен бірге жоғары шығады.

Қырғыштар құбыр қабырғасынан парафин шөгінділерін тазалауға арналған. Оларды АДУ-3 және УДС-1 ипті қондырғылардың электрқозғалтқыштары көмегімен трос арқылы түсіреді және көтереді. Автоматты ұшатын қырғыштар газ мұнайлы ағынның әсерінен жоғары көтеріледі. Ал штангалы сораптарды пайдалану кезінде қырғыштарды штангалар тізбегіне бекітеді. Лақтыру құбырларын парафиннен тазарту резиналы шарлар (торпедалар) көмегімен жүзеге асырылады. Олар сұйық ағының арыны әсерінен қозғалады.

Осылайша ұңғыны тоқатапай және көтергіш құбырларды жер бетіне шығармай-ақ парафинмен күресу әдістерінің ең көп тараған түрлері мыналар:

• штангалар тізбегіне бекітілген, әртүрлі конструкциядағы механикалық қырғыштар көмегімен құбырларды тазарту;

• құбыраралық кеңістік арқылы айдалатын ыстық мұнай немесе бумен көтергіш құбырларды жылыту;

• көтергіш құбырларды электр тогымен жылыту;

• парафинді әртүрлі еріткіштермен еріту;

• құбырлардың ішкі бетін эмаль және әйнекпен жалату;

• стклопластикті құбырларды қолдану.