Болғанда әкем – Елтай, шешем – Анай!

Тарихи шегініс жасап,... еліміздің есінде қалуы үшін, ұрпаққа ұлағат үшін, ата-бабамыздың өмір жолын толықтыра баяндап өткейін.

Әлқисса...

Тарауих намазы оқылып болғанымен, әлі үлкен ас сүзілгенше уақыт көп еді.

Жиенім Жақып: -

- Тарауихтан бұрынғы, Өмірзақ атамның сізге айтқан ұсынысы әлі құлағымда тұр. Домалақ ананың қосағы, ұлы жүз биі Бәйдібектің: - “ Алшын болсаң – Адай бол!” деген қанатты сөзінің мәнін ашсаң, Отман биігінде салынатын “Адай ата кесенесінің” де мәні ашылған гүлдей болары анық. Нағашыеке! Көпшілік назары өзіңде! – деді.

Меймандардың шежірелік деректі әңгімелерді тыңдауға құлықты екенін сезіп, тамағымды кенедім.

Қосқұлақ Насыролла:-

... Ойласақ, дүние пәни баяны жоқ,

Бақиға бұрынғының бәрі кеткен.

Бекарыс, “Кіші жүздің” нәсіліміз,

Түсінер сөз мәнісін шыдам еткен.

Болғанда әкем – Елтай, шешем – Анай,

Туылған екеуінен атам Адай.

Байқожа Елтай атам әкесі ғой,

Әкесіз адам жоқты білсең солай! –

-деп жырлаған Өмекемнің шәкіртісің ғой. Осы айтылған жыр үзіндісін толықтырып, қарапайым біз сияқты оқырман – тыңдармандарыңның көңіліне қонатын қара сөзбен баяндағайсың.Шежіре хикаяларды естіп өскендіктен, ой-таразымызбен өлшеп, көңілге қонатынды қабылдаймыз. Бірақ, сол сыни сараптап сары алтындай сақтағанымызды сыр суындай ағызуға шорқақпыз ба, қорқақпыз ба? Әйтеуір, кібіртіктейміз. Осындай кездескенде, Өмекемнен, сенен тарихи шежірелік хикаяларды тыңдаймыз. Ағамыз Ержан ұстадан діни құран хикаяларын тыңдап,өмірімізге өнеге етеміз.

Сары балдай созып айтқандарыңда, ауыз ашып, көз жұмып, көңіл ояу тыңдайтынымыз ақиқат. Әуелі, аруақты Адай атамыздан бұрын,оның әкесі- Елтай,анасы-Анайы жөнінде айт. Анайының шын аты Ханбибі,-деген де ел ауызында сөз бар.

Өз ауылымыздағы азаматтар ішінде, әдебиетті де мәдениетті де сіздей сараптайтын, зерделі жан сирек. Қарапайым ой – санаңның сүзгісінен сүзіліп, қадемізге жарайтын әңгімеңіз болғанына шүкірлік етемін. Ал тыңдалық! – деді.

Мен:-

- Насыролла аға, бастайын,-деп,кірістім.

* * *

... Әл-хисса ... Қазақ атамнан қалған сөз - “Мал – жан аман ба?” Міне, атам Қазақтың амандасу сөзі өте дұрыс.

“Малым - жанымның садағасы, жаным – арымның садағасы”. Арыма ие жаным. Жаныма ие малым. Жанымды сақтау үшін, міндетті түрде қазаққа мал керек. Мал қамымен, ата-баба, аналарымыз, Еділ, Ертіс, Сібір, Келес арасын жайлап, қыстаған. Көршілес елдерді де жайлап, қыстап барып, уақытша орнығып, соң елге оралған жағдайымыз көп.

Сондай бір жағдаймен, Қадірқожаұлы Қыдырқожа Сырдарияның орта ағысын мекендеп, ағасы Байқожа Қадірқожаұлы Қырғыздың Алатауын мекендепті.

Аталастар он жылдай, араласа алмай, мал-жан жағдайымен жүріп қалыпты.

Байқожаның кенже ұлы он тоғыз жасында, жігіттік желікпен, аң аулап, түстік жеп, тамақтанған соң, қалғып кетіпті. Орта бойлы, сом, шымыр денелі, балуан білекті, кеудесін жарып шығардай, бүлкілдей соққан жүректі; сұлу да сымбатты, мақпалдай қара мұрты, қарлығаштың қанатындай қасы, қараторы жүзді, қырмұрынды Елтай көзі жұмулы, қалың ұйқыда.

Ұйықтаса да, өңіндегіндей түс көреді. Түсінде, ... Таулы орманда, құйрығымен қанаты құбылған қырғауыл, тау тастарына ұқсас қызғылт сары түлкілер, қарсақ, қасқырлар бірін-бірі аңдып жүгіреді.

Айнала түрлі – түсті текеметтей, әр алуан гүл жайнаған кереметтей, сылдырап сылқым бұлақ, жасыл құрақ, көңілді қалай тұрсын елеңдетпей. Боз тұман, әлде бу ма, перделеді, ақсақал, ақ шапанды қарт келеді. Нұрлы жүз, ақ шалмалы, аса – қолда, Елтайдың ет жүрегі елжіреді.

Ер Елтай: -

- Ассалаумағалейкум, ақсақалды ата, - деп, қос қолын созды.

- Уағалейкумассалам балам! – деп ақсақал да көрісті.

Алла тағаланың бұйрығымен, кездескен Қыдыр ғалейссалам менмін. Хабарымнан жасыма, жігерлі бол! Ауылыңды жау қалмақ қырып кетті.Мал, дүниеңді талады. Екі жеңешең мен Темір бауырыңа жәрдем бер. Бір Алладан ақ жол тіле! Маңдайыңа жазылғанға көне біл. Қолыңды жай, ақ батамды қабыл ал! – дегенде, Елтайдың ауызына сөз түспей, қос алақанын біріктіре жаюда.

Қыдыр ата: -

- Қолыңды жай Елтайым, ақ батам да тұр дайын. Уайым түбі терең су, босасаң батып кетерсің. Тәуекел түбі – желқайық, жігерлен, жүзіп өтерсің. Бір Алладан жәрдем күт, ақылмен сабыр тең ұста, мақсатыңа жетерсің. Есен-сау барып ауылға, өмір-күрмеу шешерсің. Жанбибінің сіңлісі, Ханбибі ару жұлдызы, кездесерсің көрерсің. Құдай қосар қосағың, жүрегіңді ашатын, көңілің нұрға бөленсін. Ханбибіге қосылып, көңілің күндей ашылып, шаттыққа жаның кенелсін. Жалғыздан жайып жапырақ, Алаштан асар айбыны, ұрпақпен әлі өсерсің.

Үйленіп, ұлды боларсың, “Құдайдың сүйген құлы ол, Адай!”- деп атын қоярсың. Сол ұлың даңқты, текті боп, малменен басың тең өсіп, баяндап баққұс, озар шын!

Ақ батамды қабыл ал, Қыдыр ғалайссалам мен болам. Түс – аян болып, көрініп, деміңмен бірге дарығам! Аллаһу әкбар. Әмин – деп, қызыл шырайлы, шапағат нұрлы - мейірімді көзінен, сөзінен, жүзінен түрлі-түсті сәуле шашылып, арайланды.

Елтай жаюлы қос алақанымен жүзін тегіс сыйпап: -

- Әлемнің аса Рахымды, ерекше мейірімді Ұлы Иесі Алла тағала, Қыдыр атамның ақ батасын қабыл ете гөр! Аллаһу Әкбәр! Әмин,- деп, егіліп, буыны босап тұрды.

Жайымен сейілген тұман арасында, Қыдыр ата ауаға сіңіп кетті...

Елтай оянса, өңіндегідей түс аян екенін жан – жүрегімен сезді.

Қайғылы хабарға жүйкесі босап, езілсе, баяндар бағындай жақсылық хабарға жүрегі тайдай тулап, шаттық сезім биледі. Болған іске болаттай бекемденіп, тағдырына жазғанды сабырмен шыдауды ойлады.

Мезгілімен бұлақтан таһоратын алды. Шапанын жайнамаз орынына жайды да, азан шақырып, рет-ретімен бесін намазын оқыды. Тасбих тартып, өткен ата-баба, ана, туыстарына бағыштап тілек дұға оқиды.

* * *

...Ауылына келді, Ата-ана, ағалар, жеңге, іні, қарындас-бауырлары туралған, шабылған.Үйлері қирап, шаңырақтары ортасына түскен. Мүліктері, жасау-жиһаздары тоналған, қалғаны өртенген. Көрпе, төсек, кілем, алашалар, киіз қалдықтары бықсуда.

Осы кезде, Елтайдың құлағына “іңгалаған” баланың дауысы келгендей. Орынынан тез тұрып, босаған буынын бекітіп, көз жасын тыйып, жан-жағына құлақ тосты. Аулының іргесіндегі, сай ернеуінен, төмендеу, елеусіздеу, бұталы шұнқырда, төңкерілген тесік қазан жатыр.Баланың шаршаулы “іңгәлаған” дауысы сол тесілген қазан астынан шығуда. Құндақтаулы баланы алып, сай жиегіндегі төменге, сылдырап ағып жатқан бұлаққа әкелді. Мөлдір бұлақ суынан, алақанымен алып, сәби інісі Темірдің ауызына су тамызды. Бала су ішкен соң жылауын қойды. Үлкен ағасы Атаның кенжесі- Темір, Елтай ағасын танығандай күлімдейді. Темір жыласа –жылап, күлсе, қосыла күліп, отырғанында, сырт жағынан әйелдердің жоқтау айтқан азалы үні Елтайдың буынын босатып, жанын түршіктірді.

Ағасы Қалпақтың әйелі Күміс (“Күнжан”,“Моншақты”)пен, ағасы Естайдың әйелі Түймежан жетіп келіп, Елтайды құшақтап, шаһид болғандарды жоқтауда.

Жеңгелері Елтайды - “Еркенжем” дейтін.

Жеңгесі Күміс (“Моншақты”) жоқтауда: -

- Айналайын “Еркенжем”, сен кеткенде ел есен. Төл біткені байлаулы, сауын бие сайлаулы. Хақтан нұрлы шұғыла, төрт жағымыз құбыла, уайымсыз, қайғысыз, айтса адам нанғысыз, отыр едік қамданбай.

Келісімді кезекте, біз кеткенбіз тезекке. Отын теріп келеміз, құрғақ бұта тереміз, Жақындасақ ауыл маң; қаптаған жау, қалың шаң. Опыр-топыр жағалас, қирап жатыр аралас. Қорғансыз қалдық жалған-ай!

Екі қабат екеуміз, барып жауға не етеміз.Көрінсек көзге бас салар, тұтқындауға анталар. Іште қалған тұяқты, тегі асыл қияқты, көрінбей жауға сақтармыз. Сақтасақ үміт ақтармыз, ендігі басты арман-ай!

Қалқаным еді атамыз, әкедей қамқор панамыз. Енем еді шешемдей, сырласар едік бөгелмей. Ағекем еді ағамдай, абысын еді апамдай. Қорғаным еді қосағым, тетелес алтын шашағым, тастап бізді озғаны-ай.

Ендігі тірек өзіңсің, туыстан қалған көзімсің. “Есенболат” –нақ бауыр, бізден де болар қос бауыр. Төменгі Сырда – ауылға, кіші атам бауырға, Есен –сау қос, ереміз. Сүйенеміз, сенеміз.Жарылқағай Аллам-ай, жарылқағай Аллам -ай!..

Күміс Елтайға болған жайды баяндап, шаһид болғандарға иман тілеп, көңіл айтты.

...Елтай ер жігіттік мінез танытып, әке,ағаларын,інілерін өзі пәктеп, жерлеуге дайындады. Шешесін, жеңгесін, қарындасын екі жеңгесіне соңғы сапар рәсімін жасап, табылған жамылғыға орады. Өз білгенінше жаназасын шығарып, білгенінше дұға бағыштады. Ауыл іргесіндегі төбеге бәрін жерледі.

Сол күні кештетіп, Алатау етегіне, Сырдарияның төменгі жағына бағыт алып, әкесінің інісі – Қыдырқожаның ауылына жүріп кетті. Өзі жаяу жол бастап, екі жеңгесі атқа мінген. Құндақтағы Темір -“Есенболат” екі жеңгесінің ортасында. Күміске міңгескен Түймежан Темірді бауырына басып, орамалмен байлап алған.

Күнінде бес мың жылқы болғаннан не пайда?! Мал, дүние жау талауында қалды. “Байлық -мұз” деген осы екен ғой!

Түнде түнеп шыққан тау жырасындағы үнгірге, азық-түлігін аң-құс есебінен қамдап берді. Жеңгелерімен Елтай келісіп, жорға көлік әкелуге, әкесінің інісі Қыдырқожа ағасының ауылына кетті.

Сырдарияның орта тұсындағы, ағасының ауылына жақындағанда, он үш жол тосар тонаушыларға тап болады. Алдыңғы үшеуін үш жебесіне байлап, өмірмен қоштастырғанда, оншақтысы іркілді.

Таса-тасамен, саны басым жаудан қашып құтылады.

Күн бата,сұрай-сұрай, ағасының ауылын тапты. Аймеңзес, жолбарыс жон, ала қыр ортасында он бес ақбоз үйлі ауыл. Ортадағы сегіз қанат ақ ордаға жақындағанда, қызыметші жігіт алдынан шықты. Амандасып, атын ұстады. Елтай атынан түскен соң, атты керме жіпке байлады. Елтай үлкен үйге кіруге рұқсат алып,ішке оң аяқпен енді. Қыз, келіндері төрге төсек жаюда. Елтай төрдегі бәйбішеге амандасып, сол жағына,төрдегі төсекке отырды. Бәйбіше: -

- Амандасқаннан түсің игі көрінгенмен танымадық. Араласымыз бар, жақын-жекжатымызда сіздей жігіт көзге түскен жоқ еді. Кім боласыз? Руыңыз кім? –деді, де келіндеріне қымыз әкел дегендей, иекпен ымдады.

Елтай: -

- Көріспегелі он жылдай өтті-ау. Қоныс, өріс бөлек. “ Кіші жүз”, Бекарыс,→Мөңке, →Алшын, →Алау, →Құдияр, →Қадірқожа байдың үлкені Байқожаның кенже ұлымын,-деп, қулана жымиды.

Жанбибі орынынан жылдам тұрып, Елтайды құшақтап, бауырына басты. Маңдайынан иіскеді. Өз орынына жайғасқан Жанбибі: -

- Мені не қара басқаны! Ағекемнің “Еркенжесін” танымай. Қалай танимын?! 8-9 жастағы ойын баласы кезінен, қоныс бөлек. Сал-серідей жігіт болыпсың. Ауыл, бауырластар аман ба? –деп, амандаса бергенде Қыдырқожа да үйіне кірді.

Елтай ағасымен құшақтаса көрісіп, көңілі бұзылып, көзінен жас шығып: -

- Ағеке! Ағаң, жеңгең, бауырларыңнан-бәрінен айырылдық. Мен аңға кеткенде, жау қалмақ, ауылымызды қырып-жойып, тонап, өртеп кетіпті, - деп, иығы бүлкілдеп,қамықты.

Қыдырқожа да, Елтайды құшақтап,көзіне жас алып: -

- Ізі қайырлы болсын, алдарынан жарылқанып, имандары өздеріне серік болғай! Сенен басқа кім аман қалды! –деп, әрі көңіл айтып, әрі ел амандығын сұрап, сұрақты жаңбырдай жаудыруда.

Елтай: -

- Қолымнан келгенінше жерлеу рәсімін жасадым. Күміс, Түймежан жеңгелеріммен, үлкен ағам Атаның құндақтағы кенжесі Темір аман. Оларға жайлы жорға, көлік апаруым керек.Екі жеңгем де екі қабат. Қамдап, қалдырдым! –деуде.

Жанбибі Елтайды құшақтап, жақындарын жоқтап, біраз жылады. Соңында сабырға шақырар сөзбен аяқтап, екі иығынан дем ала, алқына, кемсеңдеуде. Көз жасын сүртіп, Жанбибі: -

- Қалғандары аман болғай! Екі келін де ұл тапқай! “Орынында бар -оңалар”-деген. Ағекемнің ордасы тіктеліп, орыны толғанын көргейміз!-деп, тілек тілеуде.

Шеркеш інісі, қызыметшілерге қымыз саба көтергізіп, әкелдіріп, олар да амандасып, көңіл айтуда.

Елтай зерең толған қымыз ішіп алып,шөлін басты.

Қыдырқожа көңілсіз, үндемей біраз отырды да, аға-жеңге, бауырларына тәбәрік оқып, бір Алладан жарылқауын тілеп, қос алақанымен бетін сыйпады.

Үйдегілер бір-біріне көңіл айтуда.

Қыдырсиық, Бақсиық, Сұлтансиықтар - әкесінің айтуымен, қонақ асыға тай сойып, сыртқы шаруаны ұйымдастыруда.

Ас пісіп, тайдың басы табағымен Қыдырқожа, Елтайлардың алдына келді. Қыдырқожаның бағыттауымен, Шеркеш басты Елтайдың алдына қойды. Елтай алдына бас келгенге қысылып: -

- Қыдырқожа аға, басты сіз ұстаңыз. Жасы үлкеннің алдында менің басты ұстағаным ұят.!-деп, басты ағасына ысырады.

Қыдырқожа: -

- Бас ұстауға жолың ашық. Байқожа ағамның орыны, өзіндей көзі сенсің! Жас та болсаң, бұл құрмет орынымен берілуде. Ұста!-деді...

Ас жеп болған соң, ас қайырылып, Алла разылығы үшін, өткендерге бата оқылды.

Тысқа серуендеп келіп, Елтай дайын төсекке жатып, басы жастыққа тигеннен, көзі ілініп, ұйқыға кетті.

Түн ортасы ауа, түсінен шошып, Елтай су бетінен шоршыған балықтай орынынан ұшып тұрды. Алыстан дүбір естілгендей. Ауылдың қазақы төбеттері тынбастан үруде.Елтай тез киініп, бес қаруын асынып, сыртқа шықты. Аталастар да, аттарына мініп үлгеріпті. Ауыл үсті ызы-шу, айқай, сүрен: -“Қапта! Қапта!”. “Тапта! Тапта” жау шабуда. Елтай қаракөк тұлпарына жетіп барды. Ысық Елтайдың атының, үзенгісін басып, атқа қонуға көмектесті.

Қызылқұрт, Асқар, Масқар, Тана, малшылары, жалшыларымен аттануда...

Қыдырсиық, Бақсиық, Сұлтансиық, Шенеш, Шеркеш, Асқар, Қызылқұрт, Ысық, Масқарлар, Байбақты, Жанбақты, Дінбақты, Алашалар топталып жауды жайпауда.

Таң сарғайып атуда, шолпан жұлдыз батуда. Қарақшылар қаптаған, жобасы отыз шақты адам. Жел өкпелі желігіп, келгенмен жау еліріп, ер Елтайым ақырды: - “Алшын”-деп, ұран шақырды, жаудың берді сазайын.

Жұдырықтай жұмылды, жауы босқа ұрынды. Ұрандатып, “Алла!” – лап, жауды ерлер найзалар. Жауы түсіп орына, орында құрған торына, жаудың тапты қолайын.

Жебені қардай боратты, аз атпады мол атты. Қос нарлап арқан кергізді. Арқаннан ажал келгізді. Омақаса сүздірді. Омыртқасын үздірді. Жауын солай жеңіпті. Берекесі еніпті, бірлікпенен ағайын.

Жаудың сардар батырын, ер Елтай қуды ақырып: - “Жазаңды менен аларсың, қашып қайда барасың?!”. Жау батыры бұрылды, Елтайға қарсы ұрынды. Найза қылыш сынады. Шоқпарменен ұрады, Елтайым тапты қолайын.

Шегінді Елтай айлалы, екпіндеп жауы жайрады.Ұрғанын Елтай құлатты, тұрмастай қайта сұлатты. Аруағын асырды. Жауларын жеңіп қашырды. Аман қалды малы да, аман қалды жаны да, риза етті маңайын...

Қыдырқожа көңілі жайланып, Құдай жолына бозқасқа шалдыруға қамданды. Жаудан аман қалып, ауыл тірлігі жанданды.

Түстікке, Құдайжолы садаханы тарқатты. Бесін намазын оқып болған соң, Шеркеш пен Ысықты ер Елтайға атқосшылыққа берді. Екі жорға жетекке алып, екі інісін ертіп, ер Елтай жеңгелеріне кетті...

Елтай жеңгелерін аман-есен Қыдырқожаның ауылына қосады. Қыдырқожаның бәйбішесі Жанбибі, кіші әйелі Ақтоты (“Тоты”) бас болып, келіндер, қыздарымен шашуларын шашып, бауырларын қуана қарсы алды.

Елтай, Шеркеш, Ысық, Темір, Күміс, Түймежандарды құда күткендей, күтуде.

Темірді -“Есен бала”, соңғылықты “Есенболат” деп, жеңгелері атап кетті. Ер жеткенде Темір – Есентемір би болып, Алшын-Кеншіннің арын қорғасқан.

Қалпақтың қосағы Күміс (“Моншақты”) көп ұзамай ұлды болып, атын Тұяқ деп, қойғанмен, шашы жетіспегендіктен, жеңгелері “Таз” атапты.

Естайдың қосағы Түймежан да күні жетіп ұлды болғанда, Қыдырқожа:- Бердіхақ, - деп, азан шақыртып ат қойдырған. Бердіхақты бауырластары еркелетіп, “Беріш” атапты. Ер Беріш ерлігімен ел алғысына бөленген, ұрпақтарынан айтулы ерлер көп шықты.

* * *

...Қыдырқожа бәйбішесі Жанбибімен сырласып: -

-Есіңде ме? Ініңмен сіңілің - Ханбибі жеті жыл бұрын көрісе келгені. Сонда, балдыздарыма жазымен болуға өтінгенім, өте орынды болыпты. Қайынжұртым арғындарды жау шауып, төркіндерің түгел шаһид болып

еді-ау. Иманынан жеткізгей!

Інің қолымызада болып, үйленген соң, өткен жылы аталастарына қосылды. Ал, қолымызда қызымыздай болып өскен сіңілің-Ханбибі айдай ару бойжетті. Басы бос. Ханбибі балдызымды, ағамның ұлына – Елтайға қоссақ қалай болар еді? –дейді.

Жанбибі: -

- Қызыметің Алладан қайтар. Інімді таңдаған қызына үйлендірдің. Үстіне үй тігіп, алдына мал салып, еліне қостың. Ханбибі сіңілім келіссе, Еркенжеме қосылса, тіпті жақсы! Төркінімнің көзіндей бір ауылда тұрып, сыйласқанға не жетсін!- деп, келісімін берген.

Жанбибі ұлы Бақсиықтың қосағы Қамар келінді, Ханбибімен сырласуға жіберді. Қамар келін: -

- Құдашам Ханбибі (“Анайы” ) келісті. “Апа, жездем менің ордалы отана болуымды қалайтын шығар? Үлкендер не айтса да көнемін,” – деген, құдашасының сөзін, Қамар келін енесі Жанбибіге жеткізді.

Алла сәтін салған күні, Қыдырқожа бай қолында қызындай болып, бойжеткен балдызы Ханбибі (“Анайы”)ні, ағасы Байқожаның кенжесі Елтайға қосып, ұлы той жасады.

Ханбибінің бетін ашқан ақын-жыршы, көсем, шешен, бай, мырза батыр Бәйдібек Қарашаұлы екен,-деген, аңыз бар.

Той тамашасына, Үйсіндер, Арғындар, Қыпшақтар, Қоңыраттар- меймандар түгел ырза болды. Қожа Мақтым Ағзам молда, Елтай мен Ханбибінің ақ некесін қиыпты.

Он төрт жасар, ботакөз, мақпал кірпік, қиылған қас, ай жүзді, алма бетті, орта бойлы, қыпша белді, шырын сөзді Ханбибі арумен ер Елтай тұрмыс-тіршілігіне ырза,көңілді өмір бастаған.

* * *

Қыдырқожаның мыңдаған жылқысын жау шауып, Шуға бағыт алып, кетіпті, Елтай, Шеркеш, Ысықтар ойласып, Шудың бір тар өткелінен, жылқы алған жаудың алдын орауға тура жолдармен жеткен.

Жаудың алдын орап, Шудың шығыс бетінде, тар өткелде тосулы.

Елтай: -

-Жылқыларымыз өткелден толық өткен бойда, Шеркеш, Ысық екеуің жылқыларды айдап кетің! Шудың төменгі ағысындағы, онбес шақырым жердегі жайдақ өткелден өтіп, елге жетің. Су жағалап, із жасырып отыруды ұмытпаңдар! – деп, тапсырды.

Ер Елтай өткел ауызында, тасада тұрып, жылқы ізінен шыққан жау қалмақтың жетеуін ұрып, жыққанмен, бес қалмақ бірден шықты. Елтайдың соғысуға мұршасын келтірмей тарпа бас салмақшы. Бірақ, ішіндегі қысықкөз дәуі: - “Қазақ! Жекпе-жек!” – деп, найзасын оңтайлап, Елтайға тура шапты. Ер Елтай дәудің найзасын қағып, өз найзасын дәудің кеңірдегіне бойлата сұқты. Ер Елтай қылышпен қалмақтың басын алмадай кесіп түсірді.

Ізі көбейіп, жүздеген қалмақ жаппай жабылды.

Ер Елтай: -

- Шеркеш, Ысық жылқыны аман жеткізгей! Байұлы бауырларым аман болса, ар жібермес. Жазмыш осылай, амал не?! – деп, жау қолынан, Шу жағасында шаһид болды.

* * *

Шеркеш, Ысықтар жылқыны басы бүтін елге жеткізген.

Қадырқожа: -

- Әй, Шеркеш, Ысық! Ағам Байқожаның көзі ер Елтаймен бірге болып, біріңді-бірің неге қорғамадыңдар?! – деп, қатты қысты.

Шеркеш би: -

- Елтай ағам сөзі-бұйрық көзі. Бізге жылқыны жеткізіңдер! Өзім соғысам! – деді. Оны тыңдамауға болмайды.

Байұлы туыстары Шу өткелінен төменде, қазан салып, ер Елтайдың сүйе-гін алыпты. Шу жағасындағы бір төбеге жерлепті.

* * *

Ханбибі айы-күні толып, толғатып, ұлын аман туғанмен, Ер Елтайдың қазасын естіп, дәмі бітіп, шаһид болған.

Қыдырқожа: -

- Қыдыр көрген ер Елтайдың аманаты – ұлды болармын, атын Адай қоярмын – дегенін орындаймын. Игі ниетін құптаймын, баласының атын азан шақырып, Адай қоямын.

Ерлерге ел қорғаны болу мұрат,

Қайтпайды қалың жаудан болса сынақ.

Байқожаның баласы ер Елтайым,

Ер Елтай – ерлік көзі, бастау-бұлақ