Спирттер

Құрамында қаныққан көміртегі атомымен байланысқан бір немесе бірнеше гидроксил (ОН) тобы бар көмірсутектердің туындыларын спирттер д.а.

Спирттер ОН тобының сонына қарай бір, екі, және үш атомды спирттер болып бөлінеді.

Спирттер гидроксил тобының қандай көміртегімен байланысқанға қарай біріншілік, екіншілік және үшіншілік болып бөлінеді.

Жүйелік номенклатура бойынша спирттерге ол жалғауы жағанады. Рационалдық номенклатура бойынша спирттердің бірінші гомологы метил спиртінің туындысы ретінде қарастырылады.

Физикалық қасиеттері. Құрамында 11 көміртегі бар спирттер сұйық заттар. -ден бастап, одан жоғарыдағылары – қатты күйдегі заттар. Спирттердің қайнау температурасы, осы спирттің өзіне сәйкес алкканнан, алккеннен, алкиннен, алкил галогенидінен және жай эфирлерден жоғары. Спирт молекуласында пайда болатын сутектік байланыс қайнау температурасының жоғары болуына себепкер. Спирт пен су молекуласында сутектік байланыс болғандықтан, төменгі спирттер суда жақсы ериді.

Химиялық қасиеттері. Спирттер құрылысында бірнеше реакциялық орталықтар бар, мұндай қасиеттің себебі, бөлінбеген электрон жұбы бар оттегі атомына байланысты.

Спирттерде электрофилді орталықтың болуы нуклеофилді шабуыл жасауға мүмкіндік береді. Сондықтан спирттерге тән реакциялардың бірі нуклеофилді орын басу реакциясы.

Нуклеофилді орын басу реакциясы кезінде нуклеофил субстратқа өзінің жұп электронын беріп, субстратпен байланыс түзеді.

Мысалы:

Дегенмен, спирттердегі тобының үзілуі қиын жүретін процесс, сондықтан оны оңай бөлетінін-оний тобына айналдыру қажет, бұл спирттерде қышқылдық катализдің қатысуы арқылы жүреді.

Спирттерде СН-қышқылдық орта болғандықтан элимендену реакциялары да тән. Бұл реакция күшті қышқылдық орта жоғары температурада өтеді.

Тотығу реакциясы. Біріншілік, екіншілік, және үшіншілік спирттер тотыққанда әр түрлі өнімдер түзеді. Реакция қышқылдық ортада күшті тотықтандырғыштардың қатысуымен жүреді.

Біріншілік спирт тотыққанда түзілетін өнім – альдегид.

Екіншілік спирттер тотыққанда кетон түзіледі.

Үшіншілік спирт тотыққанда окси тобына жақын орналасқан С-С байланысы үзіліп, құрамында бірнеше оттегі бар қосылыстар түзіледі.

Метонол – өте күшті улы зат. Адам организіміне оның аз мөлшерінің өзі көзге өте зиян, тіпті соқырлыққа, ал 30г жоғары мөлшері өлімге әкеліп соқтырады. Метонол көбінесе химиялық өнеркәсіпте формальдегид және басқа да химиялық заттарды алу үшін қолданады.

Этанол – әр түрлі өнерәсіпте кеңінен қолданады, фармацияда-ерітінділер және өсімдік сығындыларын дайындау үшін, медицинада-заласыздандыратын дәрі ретінде жиі пайдаланады.