22 Санды-аналогты түрлендіргіш.

Санды-аналогты түрлендіргіштері. Санды-аналогты түрлендіргіш. Басқару процестерінін маңызды сатысы болып санды-аналогты (СА) түрлендіргіщтер болып табылады – бұл аналогты сигналдың кернеу деңгейін генерациялайды, ол кірістегі сандық мәнге сәйкес келуі тиіс. Бұл процедура сигналды басқаратын компьютерден атқарушы механизмге немесе реттегіштің мәнін жіберу үшін қолданылады.  СА– түрлендіргіш– бұл кері аналогты-сандық түрлендіргішті орындауда маңызды адым болып саналады. Идеал САТ шығыс аналогты сигналын тудырады, ол  n – битті сандық кіріс сигналына тікелей байланысты. Көп тараған сұлбаларда енгізілетін сөздің әр биті шығыс кернеуді басқара алады, ол кедергі каскадымен басқарылады. (сурет 2.8). Резистор шамасы ретінде кернеу алатындай етіп таңдалынады,  мәні, сөздегі битке сәйкес. Бұл мәндер кіріс бит басқарылымына қойылады және содан кейін  түседі. Кілттерді орналасуы   0-ге, немесе 1- ге сәйкес болады. Шығыс кернеуі соңғы шығып қалған мүшелерден құралады.   

37 Статикалық және динамикалық жүйенің теңдігі. Басқаруды сызықтандыру.

Автоматты жүйенің статикасы мен динамикасы. В зависимости от наличия установившейся ошибки в системе различают статические и астатические САУ.

Статическими называются такие САУ, в которых регулируемая величина при различных постоянных, внешних воздействиях на объект, принимает по отношении переходного процесса различные значения, зависящие от величины внешнего воздействия.

Астатическими называются такие САУ, в которых при различных постоянных значениях внешнего воздействия на объект управления, отклонения регулируемой величины от требуемого значения по окончании переходного процесса становится равным нулю.

28 Сызықты жүйенің артықшылықтары қандай? Суперпозициялы принциптері және аддитивті қасиеті.

Сызықтық жүйенің артықшылығы ретіндегі суперозиция принципі және аддитивтілік қасиеті. Сызықтық жүйенің артықшылықтары көп. Ең маңыздысы-суперпозиция принципі. Бұл өзгертуде кіріс сигнал ∆U амплитудалары шығатын сигнал мөлшерге өзгеріп, онда шығатын сигнал екі еселенген өзгертуі жанында 2*∆U, 2*∆U шығатын сигнал мөлшерге өзгереді.Сызықтық сигналдар кіріс сигналдардың аддитив қасиеттеріне ие болады, яғни, егер U1 кіріс сигналы У₁ шығыс сигналына, ал U₂ сигналы У_2- өзгереді, U₁+U₂ жалпы кіріс сигналы У₁+У₂ шығыс сигналына алып келеді. Бұдан басқару сигналдарының ықпалын және бөгеуілдерді идеалды деп талдауға болады.Сызықты сигналдардың қасиеттерінің сипатталуына қарамастан, оны үлкен сақтықпен қолдану керек, өйткені процестердің көпшілігі сызықсыз болып келеді. Егер сызықсыздық “тегіс”болса, яғни секірістері жоқ болса, онда айқын жағдайларда сызықсыз жүйені сызықты деп қарауға болады. Сызықты жүйені тепе-теңдік нүктесінен аз ауытқыған деп әділ сипатауға болады. Өндірістік процестердің көптеген параметрлері тұрақты (тіреулерге) мәндерге жақын болуы керек, ал басқару жүйелерінің мақсаты олардың тіреу мәндеріне процесс параметрлерінің келтіруін қамтамасыз ету. Сондықтан, тіреу мәндерінің ауытқуы аз болған кезде сызықты жүйенін сипатталуы адекватты болып келеді.

35 Температураны өлшеу. Температураны өлшеу әдістері.

Температураны өлшеу. Температураны өлшеу тәсілдері. Температура датчиктері. Көптеген материалдардың қасиеттері температураға байланысты болғандығы ол кемшілік болып саналмайды – осындай материалдарға температура датчиктерін дайындаймыз. Оның конструкциясын температуралық қатыстылықты арттыру үшін  мынадай түрде таңдалынады. Бұл қатыстылық ережеге сәйкес сызықты емес болғандықтан, оны іске қосу  бірқатар қиындықтарды тудырады. Қазіргі кезде температура датчиктерінің үш түрлі типі қолданылады: 1.термоэлементтер;2. резистивті температура детекторлары;3.термисторлар.Термоэлементтер. Ең алғашқы термоэлементті 1887 жылы француз ғалымы Ле Шателье ойлап тапты.Термоэлемент екі А және В нүктелі контакты арқылы өзара паралель орналасқан әртүрлі металдардан жасалынған (мысалы, алюминий және мыс) сымдар арқылы жалғасқан. Осы арқылы тұйықталған контур пайда болады (2.6-сурет.).Егер А және В нүктелерінің температураларының айырмашылықтар бар болса, онда контурда ток жүреді. Оң жақтағы суретте осы токты өлшеуге арналған контур көрсетілген. А нүктесі «қайнаған»  болса, В және С нүктелері – суыққа тән.   В және С нүктелері бірдей температурада болуы қажет. А және В нүктелерінің температураларының бір– бірінен айырмашылықтары болса, онда контур бойымен ток жүреді. Бұл құбылысты термоэлектрлік эффект немесе Сибека эффектісі деп атаймыз. Осы аталған электрқозғалтқыш күш осы температура функциясы секілді ұлғайып отырады. Туындаған кернеу бірнеше миливольт шегінде жатады. Әртүрлі температура диапазондарында түрлі металдар пайдаланылады. Термоэлементтер сенімді және арзан болады, және де аз жылусыйымдылықты және температураның кең диапазонында жұмыс істей береді.  Халықаралық электротехникалық комиссиясы термоэлементтердің бірнеше стандарттарын типтерін анықтады. Бұл элементтердің индекстері R, S, B, K, J, E, T белгіленеді. Бұл металдар кедергілерінің оң температуралы коэфициентке ие, яғни температура жоғарылаған сайын өткізгіштің кедергісі де өсе түседі. Бұл қасиеті резистивті температура детекторларында қолданылады.

Кедергі термометрлері. Температураның резистивті детекторларды платиналық  кедергі сымдардан жасалынады. R кедергісі температураның Т(⁰С) тәжірибелік функциясы болып табылады кедергінін түбір мәні R₀=0⁰С тең. Т температурада R кедергінің R₀ кедергіге қатынасын көрсетуге болады: мұндағы - кедергінің температуралық  коэффициенті және - оң немесе теріс тұрақты. Платина үшін параметрлер мәні болып  =0,004[⁰С^-1] и =0.59·10^-6[⁰С^-2] табылады. Термистор, яғни температуралық қатыстылық резистор, ол жартылай өткізгіш металдан жасалынады, ол теріс температуралық коэффицентке ие және жоғары сезімталды келеді. Оның кедергісі сызықты емес температураға байланысты болады. мұндағы Т – температура, Кельвин градусы, R₀ – кедергі Т₀ температурадағы (298 К, яғни. 25⁰С) , ал β – тұрақты ( 3000 – 5000 К). R – Т қисығының иілуі   температуралық коэффицентке сәйкес келеді, яғни бұл температура функциясы бола алады  коэффицентінің мәні 0,03 ден  0,06 К^-1 дейін  25⁰С (298 К) диапазонда болады.Термистордың соңғы кедергісінен оның бойымен ток жүрген кезде жылу бөлінеді. 25⁰С температурада термистор шығаратын энергия 0,002 мВТ тең. Ал тұрақты 1 мВт/⁰С температурада датчик мәні 1⁰С (ауада) өсе түреді. Термистор дәл өлшейтін температура датчигі бола алмайды. Бірақ өзінің сезімталдығына байланысты ол температураның азғантай ауытқуларын өлшеуге қолданылады.