Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
3 деңгейлі СМЖ құжат	ПОӘК	ПОӘК 042-14-5-02.01.20. 17/01-2013
«Орта ғасырлар тарихы»пәні оқу- әдістемелік кешені	№1 басылым

ПӘННІҢ ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«ОРТАҒАСЫРЛАР ТАРИХЫ»

5В020300 «Тарих» мамандығына арналған

Оқу әдістемелік материалдар

Семей, 2013

Мазмұны

1. Глосарий

2. Дәрістер

3. Практикалық сабақтар

4. Студенттердің өздік жұмысы

5. Әдебиеттер

1. Глосарий

АБСОЛЮТИЗМ – барлық жоғарғы билік бір адамның- монархтың –қолына шоғырландырылған,мемлекеттің басқару формасы.

АЛЬБЙГОИЛЫҚТАР(Оңтүстік Франция қаласы Аьбимен баиланысты)-XII-XIII-ғасырларда оңтүстік францияда болған күпірлік сектаның мүшелері.

АНАФЕМА(гр.”тастандылар”)-шіркеуден аластау,орта ғасырлардағы жазаның ең ауыр түрі.

АРИАНДЫҚ(священник Арияның есімімен байланысты)-ертехристандық күпірлік,ол бойынша ӘКЕ құдайға қарағанда Иса пайғамбар төмен тұруы тиіс деп есептеледі.

АСКЕТИЗМ (гр. “аскетес”- “жаттығушы”)-өзіне өзі барынша шектеу қою,тақуалық өмір салтын тандап алу,байлық пен тәндік рахатты өмірден бас тарту.

АНТОЛОГИЯ- (грек сөзінен «гүл шоғы» дегенді білдіреді)- таңдаулы үзінділер, өлеңдер мен нақыл сөздер жинағының атауы

АЛЬТЕРНАТИВА- бір-бірімен сыйыспайтын екі мүмкіншіліктің тек біреуін таңдап алу.

БАРОН – 1.графтан төмен дворяндық титул.

2.жоғарғы мәртебелі дворяндық топтың өкілі.

БЕНЕФИЦИЙ- (лат. “игілікті іс”)-1.Әскери қызмет атқарғаны үшін шартпен берілетін жер иелігі.2.шіркеу лауазымы және сонымен байланысты табыс көзі.

БУЛЛА(лат.“шарик”кейініректе металдан жасалған дөңгелек мөр.)- діндарлар үшін міндетті папаның указы.

БЮРГЕР(неміс.”бург”-“қала”)-қала тұрғыны,толыққанды азамат.

БУРЖУАЗИЯ(“бурж”-“қала”)-1.қалалықтар2.кейініректе сауда өнеркәсіп топтары.

БАРЩИНА- еңбекпен өтеу салығы дегенді білдіреді.

БУСИ- Жапониядағы әскери-помесьтелік дворяндар.

ВАЛЬДЕНСАЛАР(Пьер Вальданың есімімен) –ХII-ХIII-ғасырлардағы италия мен франциядағы күпірлік секта.Олар шіркеулік иерархия мен меншікке қарсы болып,жалпыға бірдей тақуалыққа шақырды.

ВАССАЛ(лат.”вассус”-“қызметші” )-сеньордан феод алып әскери ететін тұлға.

ВЕРГЕЛЬД-ежелгі франктар мен германдықтардағы кісі өлтіргені үшін төленетін ақы.

Ересь (гр. “айрықша ілім”)-ресми ілімнен ауытқыған ағым,күпірлік

ИЕРАРХИЯ (гр. “қасиетті бастау”)-1.кең мағынадан алғанда біртұтас нәрсенің жоғарғы бөлімдері мен элементтерінің жоғарыдан төмен қарай ретімен орналасуы.2.Христиандық түсінік бойынша,шені әртүрлі періштерелердің орналасу тәртібі 3.Бір-біріне бағынышты шіркеулік:және светтік лауазымдар сатылығы.

ИКОНАҒА қарсы күрес-1.VIII-IX-ғасырдың бірінші жартысындағы иконаға табынуға қарсы шыққан діни қозғалыс.2.1566 жылғы Нидерландыдағы протестанттық қозғалыс.

ИНВЕСТИТУРА (лат. “инвестио”-“шекпен шабу”)-1.вассалды иелік -феодына кіргізу салтанаты (светтік инвеститура);2.епископты епархияның діни басшылығына тағайындау салтанаты (шіркеулік инвеститура).

ИНДУЛЬГЕНЦИЯ (лат. “рақымшылық”)-кінәнің кешірілгендігі туралы күәлік

ИНКВИЗИЦИЯ (лат. “инквизицио”- “тергеу”, “іздеу”)-күпірлікке қарсы күресетін шіркеулік соттық-полициялық мекеме

ВИКИНГТЕР-Орта ғасырлардағы Скандинавия тайпалары,IX-XI-ғғ.теңіз арқылы әскери жорықтар ұйымдастырып,бүкіл Европа халықтарын үрейде ұстады.

ГЕРЦОГ (еж.герм.тілінде “әскер басы”)-1.Ерте ортағасырларда тайпаның әскери көсемі;2.кейініректе-ірі феодалдық титул

ГЕЗЫ (фр.”қайыршы”)-Нидерланды революциясының қатысушылары

ГЕТТО (Венециядағы еврейлер тұрған аудан)-еврейлердің күштеп қоныстануына арналған қаланың бөлігі

ГИЛЬДИЯ (еж.герм. “гильд”- “тойлау”)-көпестер бірлестігі.

ГОТИКА,ГОТ стильі (еж.герман тайпасы готтармен байланысты)-XII-XVI-ғасырлардағы архитектуралық стиль.

ГРАФ-1.Ежелгі орта ғасырларда лауазым иесі,корольдің округтегі өкілі 2.Кейініректе феодалдық титул.

ГРАФТЫҚ-1.Графтық,Княздық,2.Англиядағы әкімшілік округ.

ГУГЕНОТТАР (неміс. “айдгеноссен”- “бірге ант бергендер”)-XVI-ғасырдағы француз протестанттары

ДЕСЯТИНА-шіркеу пайдасына жиналған салық (табыстың 10\1 бөлігі)

ДОГМАТ (гр. “догма”- “пікір”, “ілім”)-шіркеу басшылары бекіткен,діндарлар үшін міндетті қағидалар.

ДОМЕН (лат. “доминиум”- “билік”)-феодалдың, корольдің тікелей иелігі.

ДОМИНИКАНДЫҚ (орденнің негізін қалаған әулие Доминик есімімен байланысты)-күпірлерге қарсы күрескен орта ғасырлық монахтың орден мүшелері.

ЕПИСКОП (грек. “бақылаушы”)-шіркеулік әкімшілік территориялық бірлестік-Епархияның басшысы,кейде бір емес бірнеше провинциялардың шіркеулерін біріктірді.Оның басында архиепископ тұр.

КАПИТУЛЯРИЙ –франк корольдарының жарлықтары.

КАРДИНАЛ(лат.”басшы”)-католик шіркеуіндегі пападан төменгі діни лауазым;кардиналдар папаның ең жақын көмекшілері мен кеңесшілері;папалар кардиналдар арасынан ғана сайланады.

КОЛОНДАР(лат.”басшы”)-кейінгі рим империясында ірі жер йелерінің херіне бекітілген,шағын жер үлесін мұралықпен пайдаланған арендаторлар.

КОНКИСТА(исп.”басып алу”)-XVI-ғасырдағы испандықтардың Орталық және Оңтүстік Американы жаулап алуы;Конкистадарлар жаулап алушылар

КОНКОРДАТ (лат. “келісім”)-католик шіркеуінің басшысы ретінде папаның мемлекетпен келісімі.Мемлекет пен шіркеу арасындағы қатынасты реттеу.

КОНУНГ (еж.Скандинавияда “Тайпа көсемі”)-ру шонжарларының жоғарғы өкілі,әскери жетекші.

КУРИЯ (лат. “Жиналыс орны”)-Корольдар мен папалардың жанындағы жоғарғы кеңесші орган.М.рим куриясы.

КУРФЮРЛІК (нем. “сайлаушы князьдар”)-Қасиетті рим империясындағы императорды сайлау құқы бар жоғарғы діни және светтік князьдар.

ЛАНДТАГ (нем. “земстволық жиналыс”)-Қасиетті рим империясының құрамына кіретін жерлердегі жергілікті сословиялық өкілетті билік органы.

ЛОРД (ежелгі.ағылш. “хлафард”- “нан беруші”)-1.Англиядағы ірі жер иесі,2.жоғарғы аристократия өкілі

МАГНАТ (лат. “магнус”- “үлкен”)-жоғарғы аристократия өкілі.

МАЙОРДОМ (лат. “үйдің үлкені”)-1.басқарушы 2.VII-ғасырдың ортасынан VIII-ғасырдағы франк мемлекетіндегі жоғарғы лауазым иесі,корольдықты басқарушы.

МАРКА(нем.”шекара”)-франк мемлекетіндегі шекаралық округ,оны маркграф басқарды.Бұл лауазым кейіннен графтан жоғары,бірақ герцогтен төмен титулға айналды.

МАСТЕР (лат. “магистер”-“жетекші”)-толыққанды қолөнерші,цех мүшесі,жеке шеберхана иесі.

МИСТИКА (гр. “мистикос”- “құпиялы”)-құдаймен тікелей тілдесуге болады дейтін діни ілім.

МОНАХТЫҚ (гр. “монахос”- “жалғыз”)-қалу жолында барлық отбасылық және қоғамдық байланыстардан,байлық дәулеттен бас тартқан діндәрлар тобының мүшесі.

ОРДЕН (лат. “ордо”- “тәртіп”, “сословие”)-1.монахтардың қатаң орталықтанған ұйымы;крест жорықтары кезінде монахтың ант беру мен қоса христиан еместермен күресуге ант берген діни-рыцарлық ордендер .

ОРДОНАНС(фр. “бұйрық”)-король указы.

ПАПА (гр. “папас”-“әке”) – католик шіркеуінің басшысы.

ПРИХОД-шіркеу қызметшілері мен діни қауым мүшелерін біріктірген төменгі әкімшілік-шіркеу бірлестігі.

ПРОТЕСТАНТИЗМ(лат.”протест”-“наразы”)-христиандықтың бір бағыты, тармағы, папаның билігін құдаймен шендестіруге қарсы ілім.

ПУРИТАНДАР(лат.”пурус”-“таза”)-протестантизмдегі ағым,қатаң өмір салтын жақтайтындар.

РЕКОНКИСТО(исп.”қайта жаулап алу”)-VIII-XV-ғасырлардағы христандықтың Пиреней түбегін мұсылмандардан қайтарып алуы.

РОМАН СТИЛЬІ(лат.”рома”-“рим”)-X-XII-ғасырлардағы архитектуралық стиль.

САГА(ежелгі скандинав. “хикаяпар”)-ежелгі скандинавиялық қара сөзбен жазылғанхикаялар.

СЕНЬОР(лат.”үлкен”, “аға”)-өзіне тәуелді вассалдары бар ірі жер иесі.

СХИЗМА(гр.”жік”)-шіркеудің жікке бөлінуі.

СЮЗЕРЕН-жоғарғы сеньор.

ТАРИХ- адамзат қоғамының өткені, қоғамдық өмірдің даму заңдылығы туралы зерттейтін ғылым. Табиғат пен қоғамдағы қандай да болмасын даму процесі.

ТЕОЛОГИЯ(гр.”теос”-құдай”,”логос”-“ілім”)-дінтану,құдайтану туралы ілім.

ТРУБАДУР(фр.”трабор”-өлең шығарушы”)-оңтүстік францияның рыцарлық махаббатты жырлаған ақын-әншілері.

ЦЕХ(неміс.”тойлау”)-қала қол өнершілерінің бірлестігі.

ШЕДЕВР(фр.”басты жұмыс”)-шебер атағын алу үшін кіші шебердің басты сынақ туындысы.