Ф.7.03-03

Рысдәулетов Р.А., Қалшабекова Э.Н.

«ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫ ХИМИЯСЫ» ПӘНІНЕН

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛЫҚ

Шымкент, 2014

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

«Құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларының технологиясы» кафедрасы

Рысдәулетов Р.А., Қалшабекова Э.Н.

«Құрылыс материалдары химиясы»

пәнінен лабораториялық сабақтарды орындауға арналған

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛЫҚ

5В073000 - «Құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларын өндіру» мамандығы студенттері үшін

Оқу формасы: күндізгі

Шымкент – 2014 ж.

УДК 662.949

Құрастырғандар: т.ғ.к., доцент Рысдәулетов Р.А., т.ғ.к., доцент Қалшабекова Э.Н.

«Құрылыс материалдары химиясы» пәнінен лабораториялық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулығы. – Шымкент, М. Әуезов атындағы ОҚМУ, 52 бет.

Әдістемелік нұсқаулық «Құрылыс материалдары химиясы» пәнінің бағдарламасына сәйкес құрастырылған және лабораториялық жұмыстарды орындауға қажетті барлық мәліметтерді қамтиды.

Әдістемелік нұсқаулық 5В073000 «Құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларын өндіру» мамандығы студенттеріне арналған.

Әдістемелік нұсқаулықта «Құрылыс материалдары химиясы» пәнінен лабораториялық жұмыстарды орындау, лабораториялық жұмыстар бойынша есеп беру және рәсімдеу мәселелері бойынша нақты нұсқаулар берілген.

Рецензент: т.ғ.д., прфессор Исмаилов А.А.

«Құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларының технологиясы» кафедрасы (хаттама №18, 06. 05. 2014) мен «Құрылыс және көлік» факультетінің әдістемелік комиссиясы отырысында қаралған және баспаға ұсынылған (хаттама №..., 28. 05. 2014)

Басуға М. Әуезов атындағы ОҚМУ әдістемелік кеңесі ұсынған, хаттама № «____» ______ 2014ж.

ã М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2014ж.

Шығаруға жауапты: Рысдәулетов Р.А.

Мазмұны

Кіріспе………………………………………………………....………...…………..7

Лабораториялық жұмыс №1

Бейорганикалық ұнтақ құрылыс материалдарының гидрофобтығын анықтау...8

Лабораториялық жұмыс №2

Байланыстырғыш зат меншікті беті ауданының оның ұстасу және қатаю жылдамдығына әсерін зерттеу ..…….…………………………………………...11

Лабораториялық жұмыс №3

Гиграскопиялық ылғалды анықтау....................………………………………..17

Лабораториялық жұмыс №4

Құрылыс материалдарының қыздыру кезінде масса жоғалтуы…………………19

Лабораториялық жұмыс №5

Табиғи гипс тасын химиялық талдау....................... ……………………………...21

Лабораториялық жұмыс № 6

Табиғи гипс тасы дегидратация өнімдерін химиялық талдау .……………….22

Лабораториялық жұмыс № 7

Судың кермектілігін анықтау..……………………………………………………25

Лабораториялық жұмыс № 8

Байланыстырғыш заттар ерітіндісінің рН көрсеткішін анықтау..……………...28

Лабораториялық жұмыс № 9

Қатаю мен ұстасуды реттеуші қоспалармен бетон құрамын таңдау, қоспаладың цемент пен бетонның беріктігіне әсерін зерттеу.............………………………30

Лабораториялық жұмыс № 10

Қатаю мен ұстасуды реттеуші қоспалармен бетон құрамын таңдау, қоспаладың цементтің қатаю жылдамдығына әсерін зерттеу ..............…………...………….34

Лабораториялық жұмыс № 11

Қатаю мен ұстасуды реттеуші қоспалармен бетон құрамын таңдау, қоспаладың цементтің цемент қамырының реологиялық қасиеттеріне әсерін зерттеу ……35

Лабораториялық жұмыс № 12

Пластификациялаушы қоспалармен бетон құрамын таңдау және қоспаның бетон және цемент араласпаларының реалогиялық қасиеттері мен цемент пен бетонның беріктігіне әсерін зерттеу .....………………………………………...36

Лабораториялық жұмыс № 13

Пластификациялаушы қоспалармен бетон құрамын таңдау және қоспаның цемент пен бетонның қатаю жылдамдығына әсерін зерттеу…………………...38

Лабораториялық жұмыс № 14

Пластификациялаушы қоспалармен бетон құрамын таңдау және қоспаның цемент тасы мен бетонның физика-механикалық, эксплуатациялық қасиеттеріне әсерін зерттеу ..……………………………………………………...39

Лабораториялық жұмыс № 15

Битум құрамының оның қасиеттеріне әсері...……………………………………43

Қолданылған әдебиеттер тізімі...........…………………………………………….49

Кіріспе

Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында өндірістік және азаматтық құрылыстың қарқынды даму тенденциясы байқалуда. Мемлекет пен жеке инвесторлар құрылыс индустриясына ауқымды материалдық және қаржылық инвестициялар құюда.

Құрылыс жұмыстары көлемінің ауқымды болуы, құрылысшылардың алдында жаңа, тиімді құрылыс материалдарын жасау және ғимараттар мен құрылыс конструкцияларының дайын элементтерін дайындаудың жаңа қазіргізаманғы технологияларын ендіру бағытында міндеттер қоюда.

Құрылыстың кең және тиімді дамуы үшін, ең алдымен материалдық және энергетикалық шығындарды төмендете отырып, бетонның құрылымы мен негізгі қасиеттерін жетілдіру қажет. Бұл мәселе құрылыс материалдарын өндіру процесін тиісті заңдылықтар негізінде басқару арқылы шешілу мүмкін. Әдістемелік нұсқаулықтың мақсаты құрылыс материалдары қасиеттерінің оның құрамы мен құрылымына тәуелділігін, құрылыс материалдары мен бұйымдарын өндіру кезіндегі процестерді химиялық заңдылықтар негізінде басқаруға үйрету.

Бұл құрылысшыларды бетондардың жаңа және тиімді түрлерінің бірі – модификацияланған бетондармен танысуға және соның нәтижесінде оларды құрылыста кең түрде қолдануға мүмкіндік береді.

Сонымен бірге әдістемелік нұсқауда материалдың құрамы мен құрылымдық ерекшеліктері, құрылыс материалдарын өндіру кезіндегі процестердің термодинамикалы және кинетикалық заңдылықтары, дисперсті жүйелер мен олардың құрылымдық ерекшеліктерін анықтау әдістері, бетондардың физика-механикалық қасиеттерін, олардың структурасын модификациялау арқылы жетілдіру жолдары, химиялық қоспалардың түрлі кластарының әсер ету механизмі мен қоспалы бетонның құрамын таңдау, бетон араласпасын дайындау және қоспалы бетонның негізгі қасиеттерін сынау әдістері көрсетілген.

Әдістемелік нұсқаулық 5В073000 – «Құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларын өндіру» мамандығы студенттеріне арналған.

Лабораториялық жұмыс №1

Бейорганикалық ұнтақ құрылыс материалдардың гидрофобтығын анықтау

Құрылыста және құрылыс материалдарын қолдануда судың немесе басқа да сұйықтықтардың қатты дене бетіне жұғуы немесе қатты денені шайуы, әр түрлі процестердің жүруіне елеулі әсер етеді.

Жұғу және шаю процесіне көптеген факторлар әсер етеді, атап айтқанда: қатты дене бетінің беттік бос энергиясы, беттің кедір бұдырлығы мен әртектілігі, бетте түрлі адсорбцияланған газдар мен майлардың болуы т.б.

Кейбір термодинамикалық үрдістерді қарастырғанда әрекеттесуші фаза-лардың беттік айырмашылығының бар екендігін ескеру қажет. Себебі, кез келген фазалар айырмашылығының беті күш өрісінің көзі болып табылады. Күш өрісі кернеулігінің, яғни екі фаза айырмашылығы бетіне сәйкес келетін бос энергияның артық мөлшерінің өлшемі, сұйық орта үшін беттік кернеулік деп аталатын, меншікті беттік энергия () болып табылады.  және S беттік қабат ауданын біле отырып, F энергияны есептеп табуға болады:

F = S.

Қатты денелер үшін беттік энергия жаңа беттік бірлікті алу үшін жұмсалатын энергия мөлшеріне тең.

Беттік кернеулік сан жағынан жаңа беттік бірліктің түзілуіне жұмсалатын күшке тең. Бұл екі шама сұйықтар үшін бір-біріне тең, ал қатты денелер үшін әр түрлі болады.

Қатты денелер үшін беттік кернеулікті тікелей өлшеуге болмайды, себебі қатты денелер үшін жаңа бетті түзуші қайтымды процесс тән емес. Қатты денелерде жаңа бетті түзуші барлық процестер қайтымсыз. Әр түрлі қатты денелердің беттік кернеулігі түрліше, бірақ барлық жағдайда сұйықтардың беттік кернеулігінен жоғары болады және шаршы сантиметр үшін жүз және мыңдаған эргпен есептеледі.

Қатты денелердің беттік кернеулігін де төмендетуге болады. Бұл құбылыс еріген заттың қатты дене бетіне жұғуы және адсорбциялануы кезінде байқалады. Сұйықтың қатты денеге жұғу құбылысын қарастырайық.

Тамшыны қатты бетке тамызған кезде үш түрлі жағдай болуы мүмкін: 1) тамшы бетте жайылып кетеді; 2) тамшы бетте шар түрінде қалып қояды; 3) тамшы бетте белгілі бір шеттік бұрыш түзе отырып, жартылай жайылады.

Сұйықтықтың қатты денеге жұғу дәрежесін сипаттау үшін, қатты дене мен сұйықтықтың табиғатын ескеретін параметрлерді байланыстыратын теңдеу шығару қажет. Қатты денеге сұйықтықтың жұғуының термодинамикалық теориясы мүмкіндіктері аймағында, бұл мәселені мына теңдеу көмегімен шешуге әрекет етуде:

= (_қ.г – _қ.с.)/ _c.г. = В.

Бұл теңдеу  жұғу бұрыштарын қатты дене - газ (_қ.г.), қатты дене - сұйық (_қ.с), сұйық-газ (_c.г.) шекараларындағы беттік кернеуліктермен байланыс-тырады.

Теңдеуден шығатын қорытындыларға сәйкес су жанасу кезінде ойыс бет түзетін, яғни шеттік бұрышы 90⁰ аз ( >0) қатты денелер негізінен жұғатын немесе гидрофильді; кері жағдайда (дөңес бет >90⁰, <0) жұқпайтын немесе гидрофобты деп есептеледі. Соған сәйкес жұғу шамасы +1-ден ( = 0⁰ болғанда) –1 дейін ( = 180⁰ болғанда) өзгеруі мүмкін.

,

мұндағы В жұғу шамасы.

Мұндағы шамасы В жұғу деп аталады. Жұғу жағдайы өзгергенде бұл бұрыш өзгереді. Толық жұғуға ( = 0) В=1 жауап беретіні анық. Сұйық қатты денеге олардың молекулаларының арасындағы әсер аз болған сайын жақсы жұғады. Аз беттік кернеулікке ие болған полярсыз сұйықтар, негізінде беттерге жақсы жұғады. Бұл жағдайда алынған екі сұйықтықтан дененің бетіне, қайсысының қатты денемен полярлық айырмашылығы аз болса сол жақсы жұғады.

 бұрышын анықтау әдістерінің бірі, қатты дененің горизонталь бетінде тұрған тамшы пішіні бойынша тікелей өлшеу болып табылады. Тамшы про-филін, оның бейнесін экранға проекциялау арқылы ұлғайтылған масштабта алады. Бейненің ең жоғары анықтығына қол жеткізіп, контурларын карандаш-пен сызып шығады. Суретте тамшы контуры мен төс етегінің қиылысу нүктесіне жанасу сызығын жүргізіп, транспортирмен жанасу сызығының ең кіші бұрышын өлшейді.

Шеттік бұрыш әрқашан сұйық бағытында есептеліп, сұйық тамшысының қатты дене бетіне түйісу нүктесі мен қатты дене беті арасындағы бұрыш мәнімен анықталады (_1–2 және _1–3 беттік кернеуліктері векторлары бағыттары арасындағы бұрыш). Ол жеткілікті дәрежеде дәл анықталып бетке жұғу өлшемі қызметін атқарады. Егер  < 90⁰ болса бетке жақсы жұғады, егер  > 90⁰ – нашар жұғады деп есептеледі.

Осыған сәйкес шеттік бұрыштың мәнін бағалау және осы мәнді басқару мақсатында, оны қатар болатын көлемдік фаза қасиеттерімен байланыстыру, құрылыс материалдары бетін гидрофобтау процесі үшін маңызы ерекше. Жұғудың тепе-теңдік шеттік бұрышын білу капиллярлы-кеуекті денелердегі сұйықтың өзін тұтуын анықтауда көмектеседі.

Жұмыстың мақсаты: Түрлі ұнтақ тәрізді құрылыс материалдарының гидрофобтығын және оларға гидрофобты қоспалардың әсерін анықтау.

Қондырғылар мен материалдар: стакан, құрғақ шыны немесе металл платсинка, бір бет қағаз және техникалық таразы;

Зерттелетін материалдар: цемент, әк, ұнтақталған құм, ұнтақталған шлак, саз, күкірт;

Гидрофобтаушы қоспалар: мылонафт, олейн қышқылы, синтетикалық май қышқылдары.

Жұмыстың барысы:

Ұнтақтардың гидрофобтығын анықтаудың 1 әдісі.

Өлшегіш стаканға су құйып дайындалған үлгілерден (2-3г) ыдыстың қабырғасына тимейтіндей етіп саламыз. Егер материал гидрофобты болса, ол судың бетінде жұқа қабықша түзеді, гидрофильді болса сумен араласып, ериді немесе тұнбаға түседі.

Ұнтақтардың гидрофобтығын анықтаудың 2 әдісі.

Зертханада бар шикізаттық материалдар мен құрылыс материалдарынан 5-10г салмақта өлшеп алып, арнайы металл ступкада ұнтақтаймыз. Алынған ұнтақты №0,008 електен өткізеді. Електен өткен материал нұсқаларын алдын ала тазаланып, кептірілген шынының бетіне біртегіс етіп жайып, пипетканың көмегімен бір тамшы су тамызамыз. Гидрофобты материалдың бетінде су тамшысы өзінің пішінін өзгертпей тұрып қалады. Материал гидрофильді болса су тамшысы материалдың бетінде жайылып кетеді.

Ұнтақтардың гидрофобтығын анықтаудың 3 әдісі.

Құрғақ стаканға жартысына дейін ұнтақты салып, оның үстіне ақырындап стакан қабырғасымен біртіндеп су құяды. Гидрофобты ұнтақтармен су араласпайды, 1-2 сағат өткен соң суды құйып алып, ұнтақты қағаздың бетіне төгуге болады, бұл жағдайда ұнтақ құрғақ күйінде қалады. Ал гидрофильді ұнтақтар бұндай жағдайда суды сіңіріп алып, суспензияға айналады.

Қоспалардың материалдың гидрофобтығына әсері

Сыналатын материалдарды гидрофобты қоспалармен (мылонафт, олейн қышқылы, синтетикалық май қышқылдары) бірге ұнтақтау қажет (материал массасының 0,1; 0,3 үлесі мөлшерінде).

Алынған материалдардың гидрофобтығын жоғарыда көрсетілген әдіспен анықтау қажет.

Зерттеу нәтижелері бойынша қорытынды

Қоспасыз және қоспамен материалдарды сынау нәтижелерін 1 кестеге енгізіңіздер.

1 кесте.

№	Материалдар мен қоспалардың аталуы	гидрофобты	гидрофильді
1	Цемент
	Қоспалы цемент
2	Құм
	Қоспалы құм

Әрбір материалдың гидрофобтығы немесе гидрофильдігіне сапалы баға беріңдер. Материалға судың жұғу құбылысына материалдағы химиялық байланыстың табиғаты, құрылымы және басқа да факторлардың әсерін түсіндіріңдер.

Бақылау сұрақтары:

1. «Гидрофобтық» және «гидрофильдік» дегеніміз не?

2. Материалдың гидрофобтығы мен гидрофильдігі неге тәуелді?

3. Ұнтақ тәрізді материалдардың гидрофобтығын анықтаудың негізгі әдістері.

Лабораториялық жұмыс №2.

Байланыстырғыш зат меншікті беті ауданының оның ұстасу және қатаю жылдамдығына әсерін зерттеу

Клинкерлі портландцемент пен оның беку уақытын реттеу үшін қосылатын гипс қосындысын бірге ұнтақтау арқылы алынатын жабыстырғыш қасиеттері бар өнім. Клинкерді кальций силикаттары мен алюминаттары басым болуға есептелген шикізат қоспасын, белгілі минералдар түзілгенше өте жоғары температурада күйдіру арқылы алынады. Оның құрамында негізінен үшкальциилі силикат (С₃S), екікальциилі силикат (C₂S), үшкальциилі алюминат (C₃A) және төрткальциилі алюмоферрит деген жоғары температуралы қосындылар (минералдар) бар.

Клинкерді ұнтақтау кезінде гипсті портландцементтегі көлемі 1,5 проценттен кем емес, 3 проценттен артық емес болатындай етіп қосады. Басқаша айтқанда гипстің әрбір процентімен (CaSO₄^.2H₂O) цементке 0,47% SO₃ қосылады.

Зерттеулер меншікті бетінің ауданы 3000-3500 см²/г тең цемент екі тәулікте 10 – 13 % суды, меншікті бетінің ауданы 3700-4000 см²/г цемент сол мерзімде14-16% суды, ал меншікті бетінің ауданы 4500-5000 см²/г тең цемент 17-18% суды байланыстыратынын көрстетті.

Портландцемент қоспасыз немесе белсенді минерал қоспаларымен цемент салмағының 20 проценті көлемінде шығарылуы мүмкін. Цементке арнайы қасиеттер беру үшін (су қажетін төмендету, ауасының молдылығы, гидрофобтың қасиеттері, т.б.) цементке арнайы қоспалар енгізілуі мүмкін.

Портландцементтің келесі түрлері болуы мүмкін: қоспасыз, минералдық қоспалы, тез қататын, жолцементті, су жұтпайтын цемент, ақ және түрлі-түсті цементтер, тағы басқалар.

Беріктігіне орай цементті мынадай маркаларға бөледі: 300, 400, 500, 600, 700, т.б.

Цемент сапасы қалыпты тәсілдермен бағаланады: ГОСТ 3101-76 (сынау тәсілдері). Бұл қалыпты цементтің барлық түрлеріне қатысты және цементтерде келесі көрсеткіштерді анықтау үшін сынау кезінде жалпы ережелерді белгілейді. Ұнтақтаудың майдалылығы, цемент аумағының өзгеру біркелкілігі, цемент лайынан жасалған үлгілерді ию және қысу кезіндегі беріктік шегі.

Сынақ үшін алынған цементтің бөгде заттармен былғанудан және ылғалдан қорғайтын тығыз жабылған ыдысқа салып, лабораторияға әкеледі. Лабораториялық журналға цементті салып әкелген ыдыстың түрі мен жағдайы жазылуы керек. Цемент сынаққа дейін құрғақ бөлмеде сақталады.

Әр тексерілген цементті сынақ алдында торы 09 жарықтағы ұя өлшемі 0,90х0,90мм електен өткізеді. Електегі қалдықты өлшеп, шығарып тастайды. Қалдықтың проценттік салмағын, сондай-ақ оның сипаттамасын (түйіршектердің, металл түйірлерінің, ағаштың бар екендігін) журналға жазады. Еленген соң цементті жақсылап араластырады.

Сынақ алдында цементті, суды және құмды олар бөлме температурасына жеткенше ұстайды. Сынақ өткізілетін бөлме температурасы 20±5⁰С болуы және күн сайын журналда белгіленіп отыруы тиіс.

Үлгілерді сынау, сақтау үшін кәдімгі ауыз суды пайдаланады. Суды таразылауға немесе өлшеуге арналған ыдысты суланған жағдайда толтырады. Үлгіні ылғалды жерде сақтау және ваннадағы судың температурасы 20±2⁰С болуы әр күн сайын жұмыс журналында белгіленіп отыруы керек.

Цементті, құмды таразыға тарту 1 грамға, ал суды өлшеу 0,5 милли-грамға дейінгі дәлдікпен жүргізілуі керек.

Цементті сынау үшін алюминий және мырыштан жасалған қалыптарды кесе, қасық, т.б. пайдалануға болмайды.

Химиялық процестердің жылдамдығы көптеген факторларға, соның ішінде әрекеттесуші заттардың диперстілік дәрежесіне, атап айтқанда әрекеттесуші заттардың меншікті беті ауданына тікелей тәуелді болады.

Кез келген қатты фазаның жалпы беттік бос энергиясы F_s , σ – беттік кернеулілік пен фазалар шекарасының жалпы ауданының көбейтіндісіне тең.

F_s = S×s.

Термодинамикадан кез келген жүей беттік бос энергиясын төмендетуге тырысатындығы белгілі. Ал беттік бос энергияның жоғары болуы жүйенің тұрақсыздығын, яғни оның химиялық белсенділігін сипаттайды.

Байланыстырғыш заттарда беттік бос энергиясының жоғары болуы, олардың жоғары адсорбциялық белсенділігі, бөлшектердің агрегациялану қабілеті, күшті байқалатын каталитикалық қасиеттерін түсіндіріп береді.

Байланыстырғыш заттардың белсенділік дәрежесі жоғарыдағы формулаға сәйкес екі факторға: беттік кернеулік пен меншікті беті ауданына тәуелді. Байланыстырғыш заттар ретнде негізінен гидрофильді материал қолданылатындықтан, байланыстырғыш зат-су шекарасындағы беттік кернеулік төмен және тұрақты болады. Бұл өз кезегінде байланыстырғыш зат – су шекарасындағы беттік процестердің қарқынды жүруіне мүмкіндік береді. Сондықтан байаныстырғыш заттың белсенділігін, яғни беттік бос энергияны арттырудың негізгі екі тәсілі бар: біріншіден, реакциялық орта температурасын арттыру, Бұл жағдайда кез келген минералды тұздар сияқты байланыстырғыш заттың судағы ерігіштігі артады, соған сәйкес байланыстырғыш зат бөлшектері реакциялық ортада жылдам диффузияланып қатты фаза мен су арасындағы гидратация процесі жылдамдайды. Екінші жағдайда қатты фаза дисперстілік дәрежесінің (меншікті беті ауданының) артуы есебінен оның белсенділігін арттыруға болады. Бұл жағдайда байланыстырғыш зат бөлшектерінің гидратациялану арқылы жаңатүзілімдерді қалыптастыруы термодинамикалық тұрғыдан тиімді болып табылады.

Жұмыстың мақсаты: Байланыстырғыш зат дисперстілігінің оның құрылыс-технологиялық қасиеттеріне әсерін зерттеу

Қондырғылар мен материалдар: портландцемент, цементті механикалық елеуге арналған прибор, Вика приборы, гидравликалық затворы бар ванна, сілкігіш стол, МИИ-100 машинасы, гидравликалық пресс

Жұмыстың барысы:

Массасы 500 г тең портландцементтің 3 үлгісін алады. Бірінші үлгі бпстапқы күйінде қалады, екінші және үшінші үлгіні келіде немесе зертханалық фарфор диірменде сәйкесінші 15 және 30 минут ұнтақтайды.

Материалдың дисперстілігімен сипатталатын цементтің ұнтақтылық дәрежесі төмендегі әдістеме негізінде анықталады.

Цементтің ұнтақталу дәрежесін анықтау

Цементтің ұнтақталу дәрәжесі електік әдіспен 1 суретте көрсетілген прибордың көмегімен анықталады. Прибор 1- станинадан, 7 – шатунды-эксорталықты механизмнен, 3 – кулачтардан, 5- цилиндр тәрізді електер жиынтығынана және 2- элетрқозғағыштан тұрады.