5. Тұрақтылық және тәуліктік тұнба

Тұрақтылық (С) бұрғылау ерітінділерінің жалпы күйін сонымен қатар олардың тығыздығын сақтау қабілетін сипаттайды. Тәуліктік тұнба деп ерітінді құрамынан бір тәулік тыныштықта бөлініп шыққан су көлемін айтады. Ол жалпы көлем процентімен сипатталады.

Ерітінді тұрақтылығын анықтауда ЦС-2 цилиндрі (8-сурет), ал тәуліктік тұнбаны анықтауда шыны өлшеу цилиндрі қолданылады.

8-сурет. ЦС-2

1 – резеңке тығын; 2 – тұтқа

Жұмыс жүргізу реті. Мұқият араластырылған ерітіндіні цилиндр ішіне толтырып, тыныштықта қалдырады. 24 сағаттан кейін резеңке тығынды (1) ашып, цилиндр ішіндегі тығыннан жоғарғы ерітіндіні құйып алып, мұқият араластырып ареометрмен тығыздығын анықтайды. Цилиндр тығынын жауып, қалған ерітіндіні араластырып, оның тығыздығын анықтайды.

Ерітінді тұрақтылық көрсеткіші төмендегідей анықталады:

С = (9)

Өлшеу цилиндрінің көлемі 100·10^-6 м³. Мұқият араластырылған ерітіндіні цилиндрге (100 бөлімге дейін) толтырып, бір тәулік тыныштықта қалдырады. 24 сағаттан кейін цилиндр шкаласы бойынша бөлінген су (v_с) мен ерітінді бөліну орнын белгілейді. Цилиндрді жуып, кептіреді. Тәуліктік тұнба (%) төмендегідей анықталады:

С₀ = 100 – V_е (10)

100 – өлшеуіш цилиндр көлемі;

V_е – бөлінген судан төменгі ерітінді көлемі.

3. Бұрғылау ерітіндісін ластаушы қоспаларды анықтау

   1. Бұрғылау ерітіндісіндегі құм құрамы

Процентпен өлшенген ерітінді құрамындағы құм (П), саз балшық пен бұрғыланылған тау жыныстарынан қосылатын ірі дисперсиалық бөлшектермен бұрғылау ерітіндісінің ластану дәрежесін көрсетеді. Құм құрамының көбеюі бұрғылау аспаптары мен қондырғылардың тозуын жоғарылатады. Тазарту жүйесінің басындағы және соңындағы ерітінді құрамындағы құм мөлшері бойынша ерітіндінің бұрғыланған тау жыныстарынан тазару тиімділігіне баға беруге болады.

Ерітінді құрамындағы құм мөлшерін ОМ-2 тұндырмасымен (9-сурет) анықтауға болады.

9 – сурет. ОМ-2

1 – қақпақ; 2 – цилиндр ыдыс; 3 – шыны бюретка

Жұмысты жүргізу реті. Құм мөлшерін анықтау үшін тұндырғышты жуып сүртіп, қақпағын алып, онымен толтырып ерітінді алып, тұндырғыш ішіне құяды. Қақпақта қалған ерітіндіге су араластырып, тұндырғышқа құяды. Тұндырғышты тіке ұстап тұрып, бүйіріндегі тесікке дейін толтыра су құяды да, қақпақты жауып, тесікті саусақпен басып тұрып, тұндырғышты горизонтал ұстап, тұндырғыш ішіндегі сұйықты мұқият араластырады. Содан кейін тұндырғышты тіке ұстап бір минуттай ұстап тұру керек те шыны бюретка көрсетуін (v) тұнған құм бойынша жазып алады. Құм мөлшерін анықтайды

П = 2∙V (11)

V – тұнбаның жалпы көлемі

2. Газ мөлшері

Бұрғылау ерітінділері құрамындағы газ мөлшерін ВГ-1, ПГР-1 приборларының көмегімен анықтауға болады. ПГР-1 приборы (10-сурет) тұрықтан (3), бұрғылау сұйығы құйылатын сауыттан (6) тұрады. Маховикті (2) сағат тіліне кері айналдыру арқылы артық қысым түсіріледі, ол манометр (4) арқылы қадағаланады; резеңке бөлгіш (5) артық қысым әсерінен ерітіндіні сығады. Газ мөлшері шкала (1) бойынша алынады. Прибор сауытына (6) толтырылып бұрғылау ерітіндісі құйылады да, маховикті сағат тіліне кері бұрай отырып, прибор тұрқына жалғайды, манометр көрсетуін бақылай отырып, артық қысым 0,3 МПа жеткенде тоқтатады. Қысымды түсіріп, маховикті сағат тілі бағытымен бұрай отырып, кранды прибор тұрқынан босатады да, ерітіндіні төгеді.

10-сурет. ПГР-1

1 – шкала; 2 – маховик; 3 – тұрық; 4 – манометр; 5 – резеңке

бөлгіш; 6 – сауыт

Бұрғылау ерітінділеріндегі газ мөлшерін ерітіндіге су араластыру арқылы да анықтауға болады. Ол үшін өлшеу цилиндріне 50 мл бұрғылау ерітіндісін және 200 мл су құйып, тығындап араластырады да, тығынды ашып, көбік жойылғанша, тыныштықта қалдырады. Газ мөлшерін (%) төмендегі формула бойынша есептейді:

V_г = 2 (250 – V_к) (12)

V_{к –} сумен араластырылған ерітіндінің көбік жойылғаннан кейінгі көлемі, см³.