2.2 Дәріс сабақтарының конспектісі

1-ші Дәріс. Кіріспе. Іргетастар мен негіздерді жобалаудағы негізгі принциптері. Іргетастар мен негіздер туралы жалпы түсінік

Ғимарат негізі деп қатпарлы табиғи тау жыныстардың қалыңдығын айтамыз, егер олар табиғи топырақпен қаланып немесе таулы жыныстармен табиғи жағдайда жатқызылған болса, алдын ала нығыздалған немесе топырақтарды байланыстырылған негізгі жасанды жақсартылған деп атайды.

Іргетас деп ғимарат пен үймереттің жерасты немесе су асты бөлігі. Олар табиғи немесе жасанды жарықтандырылған негізге орнатылып салмақты негіз топырағына беру үшін қызмет атқарады. Іргетас кесігі – іргетас үсті құрылғысы мен іргетас арасындағы жоғарғы шекарасы. Кесік деп тағы іргетастың жеке кемерлер арасындағы шекара. Іргетас табаны – іргетас пен негіздің байланысу беті. Іргетасты орналастыру тереңдігін іргетастың табанынан пайдалану кезіндегі үймереттердің топырақтарының жоғарғы деңгейіндегі ең төмеңгі белгіге дейінгі арақашықтықпен анықталады. Топырақты кескендегі жобалық белгіден немесе жобалық қайта кебу кезіндегі табиғи топырақтың бетінің денгейінен ҚНжЕ 2.02.01-83 бойынша іргетастың орнату тереңдігі қабылданады.

Негіз бен іргетас есебі ҚНжЕ 2.02.01-83 байланысты оларды жобалау кезіндегі анықталуы бойынша негізгі жағдайы болып келеді. Іргетас пен негіздің негізгі жағдайы болып келеді. Іргетас пен негіздің негізгі принциптерін қарастырайық.

Ғимараттар мен үймереттердің деформациялық қаттылығы мен формасы бойынща түрлері.

Барлық ғимараттар мен үймереттерді олардың қаттылығы мен деформациялық негізді бойынша абсолютті қатты, абсолютті майысқыш және шектік қаттылығы бар деп бөлуге болады.

Абсолютті қатты үймереттер негізді салыстырмалы біркелкі қысыммен және симметриялық енгізуде біркелкі шөгуді қабылдайды. Біркелкі емес деформация негізде негіз конструкциясының майысуынсыз кренді қабылдайды. Домдық пештер, темірбетонды плиталар негізіндегі сунапорлы мұнаралар жөне т.б.

Абсолютті майысқыш үймереттер топырақ негізінің шөгіуін қарастырады. Егер біркелкі емес шөгулер пайда болса, онда үймерет конструкциясында ешқандай қосымша күштер мен салмақтар пайда болмайды.

Шектік қаттылығы бар үймерет біркелкі емес деформация кезінде майысулар алуы мүмкін . Іргетас табанына түсетін күштерді кейбір бөлулер арқылы олар жиі біркелкі емес шөгуді азайта алады. Бұндай үймереттерге , үймерет көтергіш конструкциялары мен негіз топырағының қосылған жұмысын ескерген жөн болады.

Егер негізге түсетін біркелкі емес деформациясы өсуін ескерсек, ғимарат пен үймереттердің қаттылығын, онда жылжу мен деформациясының келесі формаларын көрсетуге болады:

1. Крен іргетастың абсолютті әркелік шөгуінің 2 нүктесін қарастырады, сол нүктелердің арақашықтығына байланысты (1.2 сурет).

2. Ғимарат пен үймереттің қайта қиысуы – бір бойда немесе көлденең ось бойынша орналасқан бірнеше іргетастар немесе 2 түрлі шөгулер (1.3 сурет).

, (1.1)

мұнда: S_л жәнеS_n 2 іргетастың немесе жалпақ іргетастың шеткі шөгу нүктелері.

3. Есептік майысу ішке немесе сыртқа , ғимарат пен үймеретті бағалау майысу сызығының ғимараттың майысқан бөлігінің ұзындығына және майысқан бөлігіне қатынасы(1.4 сурет).

, (1.2)

4. Айналу үймереттің ұзындығы бойынша бірелкі емес кренді көрсетеді, әсіресе 2 кескіннің әр жаққа кетуін.

5. Іргетастың көлденең бойымен жылжуы конструкциядан негізді көлденең бойымен күштер түсуімен шығады.

Іргетас, негіздің шектік жағдайы және оларды жобалаудың принципі. Іргетастан күш салмақты топыраққа аударғанда топырақта нығыздау деформациясы пайда болады, олар көбінесе біркелкі емес болады, сондықтан көтергіш конструкцияда кейбір қираулар тудырады. Іргетастың негізінің деформациясын техникалық жағдайларға байланысты немесе сәулеттік бейнесінің мүмкіндігіне қарай шектеледі. Соған байланысты ғимарат пен үймерет негізінің есебі екінші топ бойынша деформацияның шектік жағдайы анықталады. Кейбір жағдайда , әсіресе топырақ бос болса , іргетас астындағы топырақтың толық тұрақтылығын жоғалтуы мүмкін. 1 топ есебімен шектік тұрақтылыққа есептелінеді. Іргетас пен негізді жобалаудағы осы шектік жағдай есептері бастапқы принциптердің бірі болып келеді. Бұдан басқа , торы 2 принципті ескерген жөн –«негіз – іргетас-жерасты конструкцияларының » жүйелерінің бірігіп жұмыс істеуін және негізге топырақтың жұмыс істеу түрі мен іргетас типін таңдау кезіндегі комплексті ізденістер жүргізу. Бұл жобалауды қиындата түседі

Жобалау кезіндегі барлық факторлардвң комплексті есепті және іргетастың құрылғысы проф. Б.И. Далматов құрастырған . Ол келесі жағдайға әкеледі: не салынады (біркелкі емес деформацияға ғимараттың сезімталдығы ), ненің үстінде салынады (инженерлік – геологиялық жағдайы ) және қалай салынады (топырақтың табиғи жүйесінің бұзылмауына қарсы шамалар).

Шектік жағдайды 2 топ бойынша негіздің есебі біркелкі емес деформациясын шектік жағдайына қатысты жүргізіледі.

, (1.3)

мұнда: - ғимараттың немесе үймелеттің шектік біркелкі емес шөгуінің есебі, ҚНжЕ «Ғимараттар негіздері» бойынша табылады.

Біркелкі емес щөгуді анықтағанда жерүсті конструкциясының біріккен жұмысын ескеру керек және негіз топырағы , себебі біркелкі емес үймереттің қаттылығын азайтады. Шектік біркелкі емес шөгуге қатысты болса , ол ғимараттың сезімталдығына да байланысты, Үймереттің біркелкі емес деформациясында жатады;

Әрбір іргетастың шөгуін анықтауда оның дұрыстылығын тексеру үшін жақын жатқан іргетастардың әсерін ескерген жөн.

Соған байланысты келесі жағдайлардың орындалуын ескереміз: мұнда , үймереттің негізінің орташа шөгу мәні, ол келесідегідей анықталады:

, (1.4)

мұнда:

a₁ , a_{2 , …} a_n - біркелкі шөгуі мәні бірдей іргетастар саны;

A_{1 ,} A_2….A_n - іргетас табандарының ауданы.

Жеке үймереттің шөгуінің шектік жіберілетін орташа есеп бойынша анықталатын , ең үлкен іргетас негізінің шектік абсолют мәні;

Егер іргетас табан жазықтығына нормаль күштен басқа момент әсер етсе , онда іргетас тек шөгу ғана емес , бірақ және табан ауданы бас оське қатысты бұрылу . Осыған байланысты іргетастың ауданының оське әсер етер моменті:

, (1.5)

моменттің іргетас бетінің көлденең осіне әсері

i , (1.6)

мұнда:

v–көлденең кеңею коэффициенті;

Е - жалпы деформация модулі;

K және K коэффициенттер;

b/l – біркелкі тік күщтің деформация бойынша қатынасы;

e и e – іргетас табпнының үлкен және кіші өлшемдерімен байланысты.

Егер үймереттің қатаңдық крені анықталады, олар плита немесе іргетас жүйесіне тіреледі , оның мәнін былай анықтайды:

, (1.7)

мұнда:

s және s - іргетастың үлкен және кіші шөгуіне байланысты немесе іргетас плиталарының екі нүктесі;

L - іргетас осінің арасындағы арқашықтық немесе нүктелер арасы.

Егер 1 топ есебімен үймереттің қатаңдық кренін анықтау керек кездегі жағдайлар;

1. Көлденең негізге түсетін салмақ тұрақты әсер етсе;

2. Іргетас негізі шектеулі қисықтар болса;

3. Іргетасқа суырып алу салмағы түсірілсе;

4. Іргетас табанының тереңдігі ескерілмейтін болса, ол подвал полына қатысты және су сіңіргіш топырақтың жұмсақ майысқыш және аққыш түрде болса;

5. Негіз тау жыныстарымен салынса;

Үймереттің есебі көтергіш қабілетіне байланысты оның жағдайына байланысты ҚНжЕ 2.02.01-83 бойынша шығарылады:

, (1.8)

мұнда:

F - негізге түсетін есептік салмақ;

F - іргетастың шектік қарсылық күші;

- жұмыс жағдайының коэффициенті;

- топырақ түрінің орнықтылық дәрежесі бойынша үймереттердің пайдалану түрлеріне байланысты сенімділік коэффициенті (1,2,3 класстағы ғимараттар мен үймереттерге қатысты бірдей болып бөлінеді: = 1,2; 1,5 және 1,10), ҚНжЕ «Ғимараттар негіздері».

Бірнеше топыраққа тұрақтану жағдайында іргетастың табаны тегіс болса , біркелкі топырақтарда тереңдік іргетас енінен кем болмауы тиіс және іргетастың әр жағынан әртүрлі аспалы салмақ 0,5 R –ге дейін (R-топырақ негізінің есептік кедергісі) тік шектік кедергілік күш N_u- ді құраушы ҚНжЕ 2.02.01-83 бойынша анықталады.

(1.9)

мұнда: b және l сәйкесінше іргетастың ені мен ұзындығы:

, (1.10)

мұнда: және e – іргетастың тік және көлденең осьтері және бағыттары бойынша сәйкесінше біркелкі әсер ететін эксцентристік қосымша;

b символы іргетас бетін , қайсысына негіздік тұрақтылығын жоғалтуы мүмкін бағытты анықтайды;

N , N , N - іргетастың көтергіш қабілетінің коэффициенттерін, ол ҚНжЕ бойынша есептік ішкі үйкелістің бұрышына және негізгі түсетін салмақтың сырткы біркелкі әсер етуі бойынша тік иілудің бұрышы іргетастың табанының F деңгейіде;

және -Іргетастың табанының үстінгі және төменгі бөліктерінің тірел салмақ, егерде жерасты сулары болған жағдайда оның әсер етер етер салмағы бойынша есептік жолмен шешіп аламыз;

с - топырақтың меншікті байланысы;

d - іргетас табанының орналасу тереңдігі; егер іргетастың орналастыру қисық болып әр жаққа қарайтын болса есепке d –ның ең кіші мәні алынады;

, , – іргетас табанының пішінінің коэффициенті:

(1.11)

мұнда:

және b іргетас табанының ені мен ұзындығы, егер l және b .мәндері орталықтандырылған біркелкі келтірілген қосымща салмақтан алынады, егер деп қабылдаған жөн.

Негізге түсетін салмақты сыртқы біркелкі әсер етуі бойынша тік иілудің бұрышы:

, (1.12)

мұнда: F және F негізінде сәйкесінше тік және көлденең сыртқы салмақты құраушылар F. Бұл жағдайда мынаны ескерген жөн, N тік шектік кедергілік күшті құраушы, мына шарт орындалған жағдайда (1.10) формуласы бойынша табылады:

tg , (1.13)

Негізгі әдебиет: 1[167-173], 2[52-65; 85-96]

Бақылау сұрақтары:

1. Ғимараттар қаттылығы мен деформация шарты бойынша қалай жіктеледі?

2. Ғимарат пен үймерет жылжығанда деформацияның қандай формалары бар?

3. Негіз іргетасы қандай шектік жағдай бойынша есептеледі?

4. Шектік жағдайдың 2 тобы бойынша іргетас негізін жобалау кезінде қандай шарттар орындалуы тиіс?

5. Негіздік іргетастың көтергіш қабілеті бойынша есебі қалай жүргізіледі?

2-ші Дәріс. Іргетастардың табиғи (саяз) орналасу тереңдігін белгілеу

Кез келген іргетас сияқты табиғи негіздегі іргетас, негіз топырағына ғимараттың көтергіш конструкцияларынан салмақты беру үшін арналған. Іргетасқа шарт қоя отырып табаны бойынша қысым үлестіріледі норма бойынша орнатылатын шектін мәнінен аспау үшін негізде дефформация пайда болғанда және ең бастысы, оларды біркелкілігінде.

Іргетас конструкциясы және олардың түрлері. Табиғи негіздегі іргетас төмендегідей болып бөлінеді (сурет 2.1) жеке іргетастар, ұстын, рама тірегі, ферма, тіреу және ғимараттың басқада элементтер астына орналастырады, топыраққа негізделген салмақты береді. Олар стаканды типті, егер ұстын арнаулы «стакан» тереңдікте орналастырылғанда жеке іргетастар монолитті және жиналмалы түрде орнатылуы мүмкін (сурет 2.2).

Сурет 2.1 Табиғи негіздегі іргетас жіктемесі

Жеке іргетастардың жиналмалы конструкциясы ойлап шығарылды, негізгі (блок станок) деборлы элементтерден (әртүрлі өлшемдегі іргетас плиталары) құралады. Жиналмалы енгізілмеген іргетасты зерттеу нәтижелері бойынша Межгорских М.И инженері орындаған, олардың тұрақты жұмысын анықтайды. Жұмыстағы айырмашылығын іргетас табанында жарықшалар пайда болғаннан кейін көрінеді . Жиналмалы іргетаста жарықша пайда болу салмағы 30 % шектікті құрайды.

Орнатылған , бір блокты біркелкі іргетас үшін арналған салмақ үлкендігі бойынша шектелген қаттылық табан плитасы бар іргетас негізіне шектік салмақ түседі.

Жеке іргетас түрі үшін үймерет іргетасы – мұнара типті (телидарлық мұнара үшін , түтін трубалар және т.б.), олар біртұтас сақиналы немесе қабырғалы плиталар орнатылады.

Сурет 2.2 Құрамалы іргетастардың схемасы

a) фасады; б) бір жақ қабырға түрі;

1-бір блокты іргетас;

2-бірнеше блокты іргетас.

Ленталы іргетас погонды салмақты көбінесе ғимараттар мен үймереттерде беру үшін қолданылады. Олар параллельді және қиылысатын болып бөлінеді. Кең пайдалымда жиналмалы ленталы іргетас қолданылады (сурет 2.3а) . Олар тік қабырға және астыңғы таспадан (жастықша) құралады. Жиналмалы блок жастықшалар мен қабырға блоктарының өлшемдері ГОСТ құрылыс заттары бойынша анықталады. Блок- жастықшалар биіктігі 30...50 см, ені 60...320см, және ұзындығы 118...238 см болып дайындалады; қабырға блоктары – ені 30...60 см, биіктігі 58 см және ұзындығы 78, 118 және 238 м. болып келеді.

Экономикалық мақсатта үзілмелі жиналмалы ленталы іргетасты қолданған тиімді, оларда блок жастықшалары тұтас ленталы түрде емес , үзінді түрде келеді(2.3 сурет). Үзіділі ленталы іргетаста іргетас блок табанына ығысқан біркелкі етіп реактивті қысым түсіріледі. Осыдан арматураны көбейтпей- ақ бір блокқа қосымша салмақ түсіруге болады. Блок – жастықшалар арасындағы үзінді есептеу кезінде анықталады. Үзідмелі ленталы іргетасты құрылыс алаңындағы отырмалы топырақ 2-ші типті және көрсететін аққыштығы бар саздақ топырақта қолданбаған жөн.

Сурет 2.3 Ленталы жиналмалы іргетас

a ) біртұтас; б) үзілмелі;

1-ғимарат қабырғасы;2-гидорищоляция;

3-подвал қабырғасының блоктары;

4- іргетас жастығы;5- консол ұшырмасы

Қиылысатын ленталы іргетас , іргетас асты конструкцияларын жұмысының жағдайын жақсартады және негізге біркелі қысым түсіреді (2.4 сурет). Біркелкі емес деформацияларға сезімтал ғимараттар мен үймереттерде осындай іргетастар қолданылады және инженерлік – геологиялық жағдайы қиын көтерілетін кезде пайдалынады.

Біртұтас іргетастарды тұтас құймалы темірбетон түрдегі плиталар біртұтас немесе котобкалы кескінді іргетастарды жобалағанда қолданылады. Мұндай іргетастарды: 1) үлкен салмақ пен әлсіз топырақ негізінде, онда параллельді және қиылысатын ленталы іргетасты қолдануға келмейді; 2) ғимараттар мен үймереттерде біркелкі емес шөгу азайту үшін қолданған жөн.

Сурет 2.4 Ленталы іргетастың схемасы

1-ұстын ; 2- ленталы іргетас

Қиылысатын ленталы іргетас: негізге іргетас плиталары күштеп орналастырылады және бұл жағдайда плиталардың осал аудандарына және қосымша мықты аудандарға асырмалы күш қысымы төмендейді.

Массивті іргетас жасанды үймереттердің ауыр салмақ түсу тіректерінің астына орнатылған (көпірлік тіректер, мачты және т.б.).

Монолитті темірбетон іргетастарында бір шама тоқталсақ. Бұндай іргетастар, біртұтас массивті ленталы ұстын сияқты, негізінде , монолитті бетоннан құралады. Олардың негізгі кемшіліктері: құрылыс алаңындағы көп еңбек шығыны , уақыт бойынша құрылғы ұзақтығы бір шама , төмен айналмалы қалыпты , қыс уақытында бетон қатумен қиын ұстасуы нашар және т.б. бірақ бұл кемшіліктерге қарамастан монолитті темірбетон іргетасы көп жағдайда рациональді нұсқаның біреуі болып келеді. Бұған инвентарлы типті қалыпты қолдану көмектеседі, бұл қолдану бетон қатудың теңдеті.

Монолитті темірбетон астына негізінде жұқа бетон немесе топыраққа трамболанған щебен ерітіндісінен дайындық жасайды. Бұл топыраққа бетоннан цемент сүтінің ағуын алдын алу үшін, аязға тұрақтылығына, құрылыс және пайдалану процесінде іргетасқа тек сыртқы күш әсер етіп ғана қоймай, оған қоса еру және қату, жер асты және жер үсті суларына әсер етеді. Көбінесе іргетасты бутобетон , бетон , темірбетон тағайындалады. Бутобетонды сирек қолданылады, себебі бұл материалдағы іргетасты жасау кезінде көп еңбек шығыны шығады.

Монолитті және жиналмалы іргетас В3, 2...В10классты бетоннан тағайындалады. Монолитті іргетас қалыпты бетондағы емес, қазаншұнқырлармен ор қабырғаларын жасағанда пайдаланғаны іске асады. Темірбетоннан жиналмалы іргетас пен панельді блоктар жасалады.

Іргетас құрылғысының конструкциялы элементтерін топырақ суының күшінен қорғанған жөн. Егер арнайы істер атқарылмаса, топырақ суының күшінен бетон қирауына әкеледі, ол арматура ашылып коррозияға ұшырайды. Топырақ суының күшіне қарсы тұру үшін жарықшалары тұрақты конструкцияларда тығыз бетонды немесе өте тұрақты цементті пайдаланған жөн.

Кейбір жағдайларда топырақ суының күшінен қорғау үшін іргетасты изоляциялайды (сурет 2.5).

Сурет 2.5. Агрессивті сулардан іргетасты изоляциялау схемасы

Ол үшін битумды мастикалы немесе полимерлі маттериалдардан жасалған мастикамен қапталған . Іргетас бетон соған қоса қара байланыстырғыш материалмен немесе полимерлі смолалы мастикамен қаптайды . Щебенді топыраққа трамбылап тағайындайды. Іргетас айналасына саздақты құлып орналастырады. Жер асты суларының деңгейі жоғары болса, жертөпе ауданын топырақ жағдайына қарай шығынды конструкцияларын, оларды іргетас типіне, жертөбе ауданының түріне және жертөбе еденінен төмен жер асты су деңгейіне байланысты темірленіп гидроизоляция жасалады (сурет 2.6а). Гидроизоляциялық мастикамен қаптайтын іргетастың керекті беттері, егер жер асты суының деңгейі жертөле еденінен 0.5м жоғары болмаса, онда гидростатикалық қысымнан асып түсетін салмағы бар астын салмақты ұстап тұратын бетон қабаты гидроизоляцияны атқарады (сурет 2.6). Жер асты су деңгейі жертөпе еденінің деңгейінен 0.5м ден жоғары болса, гидроизоляциялық қабат жұмысын жобалаудағы орындалудың арнайы жағдайлары атқарады: мына конструкциялар, ішкі немесе сыртқа жасайтын иілуге арналған конструкциялар. Ішкі гидроизоляцияны іргетас құйылып және оған темірбетон плитасын қысқан соң ғана орнатылады, және осы жағдайда плиталар іргетастың шығыңқы немесе жабынға тіреледі (сурет 2.6в). Кейде сыртқы гидроизоляция жасалады, ол кезде іргетас монолитті темірбетон плиталары түрінде орнатылады. Бұл жағдайда гидроизоляциялауды майысу бұрыштарының санын азайту үшін жеңілдетіп жасалады(сурет 2.6г). Тік гидроизоляция жиналмалы қабырғаларды қорғайды: темірбетонды плита немесе кірпіш.

Жобалау және іргетас құрылғысын орнату кезінде техника экономикалық жағдайына қарап іргетас табанының орнатылатын тереңдігін мүмкіндігінше аз тереңдік алуға тырысады. Ескере кеткен жөн, ол мүмкіндік кей-кезде болсын орындала бермейді, себептері топырақ жағдайы оған сай келмеуі және метеорологиялық факторлардың әсері, өсімдік табиғаты және жануарлар өмірі әсер етеді.

Сурет 2.6. Жертөле ауданын гидроизоляциялау схемасы

а- цемент қабатымен; б- ішкі, бетон жабылған ; в- ішкі , плитамен (кессон );

г- біртұтас плиталы, сыртқы

1- қабырға гидроизоляциясы;

2- сылақ;

3- цементті қабат;

4- дайындық;

5- рулонды гидроизоляция;

6- асқын бетон;

7- темірбетон кессон ;

8- іргетас плитасы;

9- қорғаушы қабырға;

Іргетасты орнату тереңдігін тағайындағанда 3 негізгі факторды ескерген жөн:

1) құрылыс алаңындағы геологиялық және гидрологиялық жағдайды;

2) ауаның климаттық ерекшеліктері және олардың топырақтың бетіне әсері;

3) салынатын ғимарат пен үймереттің конструктивті ерекшелігі.

Профессор Б.И. Далматовтың инженерлі- геологиялық жағдайды жүйелі мақсаты бойынша құрылыс алаңын «сенімді » және «әлсіз» деп бөледі. «Әлсіз» деп қатарына мынандай топырақтарды қарастырады, бүкіл үймерет пен іргетастың тұрақтылығын қамтамасыз ете алмайтындар. Ал керісінше, «сенімдіге» ғимарат үймеретке жеткілікті тұрақтылықты қамтамасыз ете алатын топырақ түрлері жатады. «Әлсіз» және «сенімді» түсініктері тек қатысты жобалау кезінде салыстырмалы жеңіл және иілмелі үймереттерді тіпті қатты қысымдалатын топырақты «сенімді» категориясына жатқызуға болады. Бірақ осы кезде ауыр ғимарат пен үймерет малған кезде, біркелкі емес деформацияның болмуы керек, орта қысымдалатын топырақ «әлсіздер» қатарына жатуы мүмкін, сондықтан топырақтың қабатталуын 3 жүйеге бөлеміз (сурет 2.7).

Климаттық факторлар топырақ қажуына және сонымен байланысты қатты ісінуіне әсер етеді. Ісінуі қауіпті топыраққа барлық сазбалшықты, шаңтәріздес және ұсақ топырақ жатады. Орта тығыздықты ірі және гравельді құмдар сіңбейтін топыраққа жатады, сондықтан бұндай топырақтағы іргетас қату тереңдігіне тәуелді емес. Ал басқа жағдайларда іргетас тереңдігі есептік топырақ қату тереңдігінен кем болмауы керек:

d =K d , (2.1)

мұнда:

d – нормалық қату тереңдігі, 10 жыл ішіндегі қату тереңдігінің ең максимал мәнінің орташасынан немесе (ҚНжЕ 2.02.01-83) формуламен тағайындалады;

K_h –коэффициенті, қатқан топыраққа ғимараттың сыртқы қабырғаларынан жылулық әсерінен ескерілуі (ҚНжЕ б-ша 1- қабат еденінің конструкциясы және бөлмедегі есептік ауа температусына байланысты).

Сурет 2.7 Топырақ қабатталу жүйесі (Б.И. Далматов бойынша)