2.2 Дәрістік сабақтар конспектісі

Дәріс 1. Объектіге – бағытталған бағдарламалаудың негізгі түсініктері.

Delphi – қазіргі заман талабына сай қолданылатын WINDOWS программаларымен қатар интернетте және корпоративті жүйелерде жұмыс істеуге арналған күрделі комплекстерді жасайтын ең мықты жүйелердің бірі.

Объектіге – бағытталған бағдарлама – бұл күрделі программаның және жүйелердің құрылымының негізгі жасаушысы. Сіз кез-келген WINDOWS программасын ашқан кезіңізде көптеген батырмалы терезені, меню бөлімдерін, редакция терезесін, тізім т.б. көресіздер. Мұның бәрі – объектілер. Олар өз бетінше қызмет етпейді, олар қандай да болса, оқиға күтеді: перненің басылуын, курсор ауысуын, т. б. Осындай жағдайда болған кезде объект осы туралы хабар алады да оған қандай да болсын ыңғай көрсетеді: кейбір есептеулерді орындайды, тізімді ауыстырады, редакциялау терезесіне белгі енгізеді. WINDOWS-тыњ осы программасы объектіге - бағытталған бағдарлама болып табылады.

Объектіге – бағытталған бағдарламалау– бұл объектілердің және олардың өзара әсерлесу әдісінің жиынтығы.

Delphi ортасында барлық құрылғы иеархия объектісінде негізгі класс болып табылады.

ОББ концепциясы келесідей сипатталады:

1. Олар объектіні құрылыс блоктары ретінде пайдаланады.

2) Объектілер түрі – бұл негізгі элемент және әдістер жинағы (негізгілер үшін операция), пайдалану үшін бірге біріктіру; мәліметтерді біріктіру және ішкі бағдарламаны өңдеу инкапсуляция деп аталады.

әр объекті – айнымалы – бұл ұсыну (көшірмесі) анықтауыш класс.

3. Объектке – бағытталған бағдарламалаудыњ негізгі түсінігі объект болып табылады.

4. Кластар бір-бірімен туындылық қатынаста байланысқан, объектілер көмегімен рұқсат етілуі мүмкін; бұл объектілер жазылуының маңыздылығы жаңа объектілер жазылуы бойынша бірнеше рет пайдалануға болады; туындылық нақты әлем қатынасына механизм моделі болып ұсынылады.

Ұсыныс класы өзіндік класс сияқты кез-келген алдынғы класқа ұсынылуы мүмкін.

Объектке- бағытталған бағдарламаның негізгі ұғымдары үш принциптен құралады: инкапсуляция, туындылық, полиморфизм.

Инкапсуляция – мәліметтер мен оларды өңдеуші әдістердің клас ішінде бірігуі. Бұл өрістердің, қасиеттер мен әдістердің клас ішінде инкапсуляцияланатынын көрсетеді. Осымен қатар кластың функционалдығы бар, мысалы, ол бағдарламаны құруға арналған амалдардың толық жиынтығымен қамтамасыздандырылған.

Туынды – туынды-объектінің алдыңғы объектісінен оның барлық әдістерін, қасиеттерін, өрістерін алу процесі. Алдыңғы уақытта туынды етілген өріс, қасиет, әдістерді қолдануға немесе қайта анықтауға (модификациялау) болады.

Полиморфизмнің мәні - әртүрлі кластардың әдістері бірдей аталу мүмкін болғанымен, мазмұны әртүрлі болады. Бұл туынды-кластың алдыңғы әдістерін қайта құруымен анықталады.

Объектті олармен жұмыс істеу єдістерініњ жиынтығы ретінде анықтауға болады. Бұл – объект сипаттамалары. Тұтынушы мен программа объектілерінің объект мәліметтерін оқу, өңдеу және оларға жаңа мәндер жазу мүмкіншіліктері болуы қажет.

ОББ орнықтылық түсінігі, ол класс болады. Класс – бұл объектілер түрін жариялау үшін кіліттік сөз. Ол Delphi жүйесінің тілімен бірге келген визуалды компоненттерді қолдау үшін класты шығаруға қажет. Delphi бағдарламасында өзіндік обектілер түрін жариялау бойынша class сөзін пайдалану керек. Class - бұл объекті құрылғысы түрі, өзінің құрамында кеңістік, қасиет және әдістері бар.

Мысалы:

Type

TmyObject = class (Tobject)

MyField : integer; // өрістік;

Color: Tcolor; // қасиет;

Function MyMethod : integer; // әдіс;

End; // объектіні жариялаудың соңы.

Класс мәліметін инкапсулирлеу (encapsulate) және кодтау, ұсынылған (member-мүше) класс жинақтылығын қалыптастыру. Класс басқа кластың туындысы (inherit) болуы мүмкін. Мысалы, Tform1 класы Tform класының туындысын Delphi қолдайды. Мұндай бейнеде Tform1 класы Tform класының (descendant-шығу) ағыны болады.

Object Pascal-да мәтіндер модуль түрінде ұсынылады(pas-файл). Класс интерфейстік(interfase) бөлімде немесе орындау (implementation) бөлімінде жарияланады. Ішкі бағдарламадағы анықталған ішкі кластарға және басқа блоктар жіберілмейді. Интерфейс class түрі – бұл класта жазылған барлық элементтер ұсынылған: өріс, әдіс және қасиеттер.

Объекті немесе объект данасы – бұл айқындық дана, класс көмегімен жариялануына сәйкес шығарылған.

Объекті басқа объектіні құрайды: мысалы, объекті формасы объекті батырмасын құрайды. Мұндай жағдайда өзі құраған объекті-иеленуші шығуға жауапты және объектіні жояды. Объекті басқа объектімен ассоцирленген, с.с. басқа объектінің нұсқауы болады. Ол оның әдісін шақыруы мүмкін және кеңістікте оны пайдаланады, бірақ құрастырмай басқа объектіні жояды. Әдетте сілтеме басқа даналарды параметрлер арқылы береді.

Бағдарламада жаңа түрлер айнымалысын пайдалану үшін оны жариялау керек. Айнымалылар класс түрі – бұл объектідегі айнымалылар түрі және класс данасы немесе объектісі деп аталады. Мысалы:

Var AmyObject : TmyObject;

Object Pascal объектілері тек динамикалық болуы мүмкін, с.с. мысалда көрсетілген AmyObject айнымалысы сілтеме болады. Объектінің кез-келген айнымалысының түрі сілтеме.

Өрістер объектісі жазба өрісіне ұқсас. Бұл мәлімет әр кластың өте сирек данасы. Өрістер қарапайым айнымалылар сияқты жарияланады, мысалы: integer, char,string. Өрістер мысалын жариялау:

Type TnewClass = class (TObject);

Private

Fcode : integer;

Fsimv : char;

Fstroka : string;

End;

Tobject деректер класының негізі мысалдағы жаңа класын құрайды және үш жаңа өріс алады: Fcode, Fsimv, Fstroka. Кеңістікті қорғау үшін қорғаушы бөлімге сәйкес жарияланады(мысалы, Private). Delphi-де өріс аталуының аты қабылданған, F әріпінен бастап (Field-өріске дейін).

Деректе жаңа класс құру бойынша ертерек класс-ағынын барлық класс-жетекші өрісте туынды құру қажет. Өрісті жою және қайта анықтау мүмкін емес. Жаңа өрісті қосуға жіберіледі. Өрістер мен әдістер әртүрлі объектілерде бір класта және бірдей болады. Әдістер – бұл процедура және функция, қасиеттер және өрістер астындағы операциялар үшін арналған және ішкі кластарды анықтайды. Кластар құрамына арнайы кестедегі нұсқау кіреді, қандайда барлық ақпараттарды құрайтын, әдістерді шақыру үшін қажет. Сенімділік бағдарламасы үшін ОББ негізгі ережесі: өріс объектісіне орынсыз жіберу. Оқу және жаңарту құрамының туындауы сәйкес әдістермен шақырылады.

Delphi-де барлық стандартты кластары барлық өрісіке жіберілмейді және олардың қасиеттерінің тіркелуі ауысады. Өріс – кластардың мәліметтерімен анықталады. Ол жай ауыспалы ретінде қарастырылып және кез- келген түрге қатысты болуы мүмкін. Өріс мәнін өзгерту объектінің әдістері мен қасиеттері арқылы жүзеге асады. Қасиет Delphi компоненттерінің түрін және күйін анықтайды.

Қасиеттер – бұл компоненттер класының жоғарғы декгейдегі анықтауышы. Қасиеттер механизмнің өріске қолайлығын жүзеге асырады. Әр қасиетке сәйкес, оның мәнін ұстайтын өрісі, осы өріске қолайлықты қамтамасыз ететін екі әдісі бар. Қасиеттің жазылуы property сөзінен басталады, оған қоса қасиеттердің түрлері мен өрістері сәйкес болу керек. Read және write сөздері қасиеттің ішінде бола тұрып, кластың әдістерін көрсетуге қолданады. Бұл сөздер арқылы өріс мәнін оқу және жазу орындалады.

Қасиеттердің жариялану мысалы:

Type TnewClass = class (TObject);

Private

FCode. : integer;

FSimv : char;

PStroka ; string; ^;

Published

Property Code : integer read FCode write FCode;

Property Simv : char read FSimv write FSimv;

Property Stroka : string read FStroka write FStroka;

Fcode, Fsimv, Pstroka жіберу үшін Code, Stroka қасиеттерін пайдаланады.

Объектілердің өзара араласуының ортасы деп түрлі жағдайлар нәтижелерінің генерацияланатын хабарландыруды айтуға болады. Жағдайлардың пайда болуы қолданушының әрекеттері – тышқан курсорының орнының ауыстырылуы, тышқан немесе клавиатура батырмаларының басылуы, сонымен қатар объектілер жұмысы нәтижесінде пайда болады. Әр объектіде өздері қатыса алатын көптеген жағдайлар анықталған. Объектілердің нақты экземплярларында берілген объект экземплярын анықтайтын осы жағдайларға жататын өңдеушілер анықталуы мүмкін.

Есте сақтау жадысының динамикалық бөлуін басқару мақсатында объектілерде оларды құратын – конструкторлар, бұзатын – деструкторлар енгізілген.

Объектілерді бағдарламаға қосуды біріншісі – қолмен (вручную) оған сәйкес операторларды қосу арқылы(сирек орындалады), екіншісі – дайындама компонентін қолданатын визуалды бағдарламалау жолымен орынедауға болады.

Визуалды бағдарламалаудың негіздері

Визуалды бағдарламалау Visual Basic-те пайда болатын Borland фирмасының Delphi және C++Builder- інде жалғасын тауып, іске асты. Delphi-де мұны былай көруге болады: Сіз Delphi- ді өңдеудің интегралдық ортасында жұмыс істейсіз. Бұл орта сізге компоненттерді қоюға арналған форма ұсынады. Формаға тышқан көмегімен Delphi қорындағы компоненттер пиктограммалары ығыстырылып, қойылады. Жобалау нәтижесін сіз бағдарламаны құрастырмай-ақ білесіз.

Визуалды бағдарламалаудың ең басты құндылығымынада: форманы жобалау мен оған компоненттерді орнату кезінде, Delphi берілген компонентті бейнелейтін сәйкес фрагментті автоматты түрде бағдарлама кодына қосады. Содан соң қолданушы диалогтық терезеден осы компоненттердің қасиеттерінің мәнін өзгерте алады, керек жағдайда кейбір оқиғалардың өңдеушісін жаза алады. Сөйтіп, жобалау – компоненттерді формаға орнату, олардың қасиеттерін жазу, өзгерту, қажет кезде оқиғаларды өңдеу болып табылады.

Жұмыс кезінде көрінетін компоненттер – визуалды, ал қызмет функцияларын орындайтын компоненттер – визуалды емес болып табылады.

Delphi қорының компоненттері және басқа объектілердің типтері кластар түрінде жинақталады. Кластар – пайдаланушы тарапынан анықталатын типтер. Кластарда объектінің қасиеттері , әдістері, оқиғалары бейнеленеді.

Кластардың маңызды бір қасиеті – туындысы. Жаңа класс өзінің ата-аналық класы негізінде пайда болып, оның қасиеттерін, әдістерін, оқиғаларын туынды етеді.

Визуалды бағдарламалау арқасында қосымшаларды жылдам өңдеу атты жаңа технология пайда болды, ағылшынша RAP – Rapid Application Development.

Полиморфизм, инкапсуляция және туынды.

Класс, өзіне өрісті бірлестіру, әдістер және қасиеттерді бүтін бірігуі, бөлек есептер шешімі үшін алдынғы белгілену бірлік құрылысының аяқталуы болады. Мұндай өрістерді бірлестіру, әдісті және қасиеттің бүтін бірігуі инкапсуляция деп аталады.

Object Pascal тілін өңдейтін құрастырушы үшін программистер көптеген кластарды (жуық шамамен 300) Delphi ортасында пайдаланып қолданады.

Программист программаны құрастырып әрқашанда оған өзінің пайдаланушы класын құрастырады. Бұл кластар Delphi ортасында программист программа құрастырғанда визуалды немесе жалған құрылады, Object Pascal тілі құрамында кластар кодын программист жазғанда, мәтіндік кластар бойынша оны Delphi өзі құрастырады

Жаңа класс өзінен қарапайым басқа класс негізінде құрылады.Ол үшін тақырыпта оның ата-ана класы көрсетіледі. Жаңа кластың тақырып синтаксисі мынадай көрініске ие.

type className = class (ancestorClass)

Мұнда className – жаңа класс аты, ancestorClass – ата-ана класының аты.Жаңа класс автоматты түрде өзінің ата-анасының өрістерін,әдістерін және қасиеттерімен мұрағаттаумен қоса өзінің өрістерін,әдістерін,қасиеттерін қамти алады.Мұрағаттау мүмкіншілігі әдістердің оңайынан күрделісіне қарай,яғни түрлі күрделілікті кластарды құруға мүмкіндік береді.

Кейде ата-ана класының әдістеріне ұрпақ кластары қанағаттанбайды, сондықтан ұрпақ класында ата-ана класымен бірдей атты әдістер құруға болады. Осыдан екі кластада біраттас,бірақ әртүрлі әдістер жұмыс жасайды. Біраттас әдістердегі мүмкіншілік хабарландыруында тұратын полиморфизм деген туыстық кластардың қасиеттері бар.

Ата-ананың кез-келген элементтерін ұрпақта өшірге болмайды, бірақ жаңа объектіден келесі объектіні туындатуға болады, осыдан объектілер ағашы пайда болады (кластар иерархиясы деп те аталады).

Кластардың операциясы

Кластардың орындалуына екі операция рұқсат етілген: is және as.

1. Операция is. Көрсетілген синтаксис is операциясын құрайды, оның түрі object is class. Егер object айнымалысы class түрінде болса - бұл көрсетілген (boolean) логикалық түр және True айналады, әйтпесе – False.

Мысалы:

If ActiveControl is Tedit then Tedi (ActiveControl).SelectAll;

Бұл мысалыда: егер ActiveControl класта Tedit түрі бар болса, онда Tedit (ActiveControl). SelectAll әдіс орындалады.

2. Операция as. Көрсетілген синтаксис as операциясын құрайды:

object as class

Бұл көрсетілген сілтеме объектідегі есептелінген шешімінде сол түрде болады және бұл class түрі. Бағдарламасын орындау бойынша Object сол түрде, класс-ағыны немесе nil болады.

Негізгі әдебиет:1[49-68]

Бақылау сұрақтары:

1. Объектке-бағытталған бағдарламалау(ОББ) дегеніміз не, олар қалай сипатталады?

2. Деректерді жасыру принципі неге негізделген?

3. Инкапсуляция дегеніміз не?

4. Әдістер дегеніміз не?

5. Класс дегеніміз не? Класстың құрылымы неден тұрады?

6. Туынды және полиморфизм дегеніміз не?

7. Класстарға қандай операцияларды қолдануға рұқсат етілген?

8. Визуалды бағдарламалау немен аяқталады?

Дәріс №2. DELPHI ортасы. Компоненттер палитрасы. Форма терезесі. Обьектілер инспекторы. Редактор кодының терезесі.

DELPHІ интеграцияланған құрастыру ортасы ол - (IDE - Integrated Development Environment)- жүйенің құрастыруға және тестілеуге мүмкіндіктері бар. Ол көп терезелі жүйе болып табылады. Оның түрін түзетулер арқылы өзгерте аламыз. Delphi 7- ні ашқанда оның интерфейсі негізгі 4 терезеден құралған(1 сурет):

1. негізгі терезе(Delphi 7-Project1);

2. обьектілер инспекторы (Object Inspector терезесі);

3. формалар конструкторы (Form1-форма терезесі)

1-сурет

4. код редакторы (окно Code Unit1).

Бүл ортада тағы басқа да қосымшаларды , жобаларды басқару және басқа да терезелер тізімі бар:

1. жоба администраторы (Project Manager терезесі)

2. байқау тізімі (Watch List терезесі)

3. шақырулар ағымы (Call Stack терезесі)

4. бақылау нүктелер тізімі (Breakpoint List терезесі)

5. меню конструкторы (Menu Designer терезесі);

6. зерттеуші (исследователь) ( Explorer терезесі).

7. сурет редакторы (Image Editor);

8. жүктеуші(орындауға жіберуші) және т.с.с

Delphi құрастыру ортасының бір құжат үшін интерфейсі көп терезелі (SDI - Single Document Interface).

Негізгі терезе бұл негізгі меню жолы аспаптар (инструменттер) панелі және палитра компоненттерінің панелі. Delphi ашылғаннан кеін негізгі трезесі 'Delphi 7 – Project l' болып табылады (2-ші сурет).

2-ші сурет

Барлық негізгі құрастыру командалары негізгі менюде орналасқан. Олар жоба файлдарымен, модульдермен, формалармен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Негізгі меню көмегімен мыналарды белсенді етуге болады : енгізілген құрастыру аспаптарының қосымшалары: жоба администраторы, зерттеуші және т.б. Меню жоба қосымшаларымен Delphi интерфейсінің терезелерімен және жедел нұсқама (Help). жүйесін қолдануға мүмкіндік береді.

Құралдар панелі негізгі терезенің сол жақ бөлігінде орналасқан ол негізгі командалардын тез және ыңғайлы алынуы үшін жасалған. Құралдар панелін шығатын Customize командасы арқылы түзетуге болады. Тағы Құралдар панелін контекстік менюінде түзетуге болады. Құралдар (аспаптар) паналінде панель асты батырмалар мен көмекші жарлықтар орналасқан :

С тандартты (жұмыс блогы формалармен және

модульдермен).

- View (тез шығу блогы).

- Debug (кіру және шегеру блогі)

- DeskTops

Панель құралдарының батырмалары

	Add file to project (файлды проектіге қосу).		Pause (операцияның орындалуын тоқтату)
	Remove file from project (файлды проектіден алып тастау).		Trace into (F7) (жол бойынша орындау)
	Help content (көмекші).		Step over (F8) (бір рет басқанда жол бойынша орындау).
	New Items (жаңа деректер).		View Unit (модульдерді көру).
	Open file (файылды ашу).		View Form (қарау, форм).
	Save(cақтау).		Toggle Form\Unit (формадан модульге қайта өту).
	Save All (барлығын сақтау).		New Form (жаңа форманы құру).
	Open Project (жобаны ашу).		Run (F9) (қосымшаны жіберу).

Палитра компоненттерінің панелі VCL (Visual Component Library) ашуға рұқсат береді және визуалды және визуалды емес VCL компоненттерінің батырмалары пиктограмма түрінде, ол бірнеше беттерден және копоненттер тобынан құралған. Delphi- дегі бетте палитра компоненттерін өзгертіп өзімізге енгізуге болады.

Palette Properties диалогты терезесі арқылы Component\Configure Palette командасының көмегімен әр бет үшін компоненттерді өзгертуге болады. Палитра компоненттерінің атын өзгертіп орыдарын ауыстыруға: ескісін өшіріп жаңасын қосуға болады. Әрбір беттің құрамын өзгертуге және компоненттерін басқа бетке көшіруге болады.

Инспектор обьектілер терезесі – бұл екі беттік терезе Delphi программалауының ең негізгі компоненті болып табылады. Ол алынған бір не бірнеше обьектілер және формар қасиеттерін көрсетеді. Обьектілер инспекторы терезесі 2-беттен тұрады : қасиеттер беті (Properties және Events). Инспектор обьектілер терезесінің жоғарғы жағынан түсетін компоненттер аты, актив формасы: оң жағындағы батырмасы бар терезе. Батырманы басқанда төмен түсетін тізімнен қажетті белсенді формасын тандауға болады.

Форма терезесі –бұл негізгі терезенің визуалды көрінісі. Жұмыс істейтін форманың аумағы арнайы тормен ерекшеленген, сол арқылы қойылатын компоненттер түзетіледі.

К омпонент копоненттер палитрасынан өндірілетін формаға түсірілгенде оның аты инспектор обьектінің құрамына кіреді және ол компоненттер қасиетін көрсетеді, таңдалынған форма терезесіне байланысты. Объектілер инспекторы редактор кодымен байланысты . Әрбір компоненттің қасиеті мен әдісі бар.қасиет компоненттің жағдайын ал әдіс басқа істелген шараларға компоненттің реакциясын көрсетеді. Әдістер мәтінін реакциялар компоненттер іске асуы үшін код редакторының құрамында орналасқан.

Кодты редакторлау терезесі құрамында Object Pascal - Паскаль тілінде программа коды орналасқан. Әрбір форма өзәне сәйкес модульге

ие, өзгертілмегенше модульдің аты Forml = Unit1.pas' . рұқсат етілген барлық модульдер тізімі View Unit батырмасы аспаптар (құралдар) панелінен немесе View/Units менюінен алуға болады. Редактор терезенің төменгі жағында компилятор туралы ақпарат және интеграцияланған жүктеуші көрсетілген. Редактор терезесі көп терезелі болып келеді. Модуль екінші бір модульге өту редактор терезесінің жоғарғы жағында орналасқан қосымша (закладка) немесе View\Units командасының көмегімен іске асады. Файылды жабу Ctrl+F4 командасы, ал терезені жабу үшін ALT-F4 командасының көмегімен іске асады.

Жоба администраторы (Project Manager– прект менеджері) бөлек терезеде ашылады, жобаның қасиеті мен құрылымын басқару үшін арналған.

Ж оба администраторы. (Project Manager).

Жеке терезеде жұмыс істейді және осы жоба құрамын басқаруды жүргізеді. Delphi бірақ ашық жобамен жұмыс істеуге болады. Ол бір немесе одан көп формадан тұрады. Жоба администраторын View/Project Manager менюінен алуға болады. Delphi формасы және соған сәйкес модуль.

Зерттеуші (Exploring Classes). View\Browser менюін шақырып Object Pascal тілінде жобаны және класс ирархиясы арасындағы байланысты іздеп табуға арналған.

Негізгі меню жүйесі

Негізгі меню құрамына ішкіменю және төменгі кестеде көрсетілгендер кіреді :

Ішкі меню атаулары	Ішкі менюдің тағайындалуы
File	Жоба файлдарымен жұмыс істеу.
Edit	Мәтінді жөндеу және компоненттерді басқару
Search	Мәтіндерді, обьектілерді, модульдерді іздеу
View	Орта компоненттерінің Команда 'визуализациясы
Project	Жобамен жұмыс істеу командалары
Run	Команда тассировкасы және қосымшаны орындау.
Component	Палитра компоненттерін және құрамын басқару
Database	Деректер қорымен жұмыс істеуге арналған
Took	Ортаны және жоба параметірін басқару
Window	Қосымша терезесіне өту үшін
Help	Аспаптап пен жүйе бойынша көмек беру

Ішкіменю File – файлдармен жұмыс істеу. Файл ішкіменюі стандартты командалардан тұрады : ашу, жабу, сақтау, жоба файлдарын басу формалар және модульдер.

Ішкіменю Edit- редактормнен жұмыс істеу. Edit ішкіменюі мәтінді түзету командарын және операцияны қайталау буфер алмасуымен жұмыс істеу.

Ішкіменю View- өндіру ортасының элеметтерән көру. View Ішкіменюі құрамында қосымшаларды өндіру ортасы әртүрлі визуалды элементтерден тұрады.

Ішкіменю Project – жобаны басқару. Project ішкіменюі – компиляция процесін іске асырады.

Ішкіменю Run – қосымшаларды орындау. Run ішкіменюі –құрамында трассировка командасы бар компонент.

Ішкіменю Tools – аспаптармен жұмыс істеу, жоба параметрлерімен жұмыс істеу .

Ішкіменю Window және Help – көмекшілермен жұмыс істеу. Window ішкіменю командалары басқа терезелерге өту үшін арналған.

Компоненттер палитрасы.

Компоненттер палитрасы бұл коталогпен жұмыс істейтін визуалды және визуалды емес компонент.

Терезе формасы-бұл Windows.терезесі. Компоненттер палитрасы өндіру ортасынын негізгі терезесінің оң жағында орналасқан. Ол VCL - Visual Component Library (визуалды компоненттер кітапханасы.) және көпбеттік блокнот түрінде болады.

Нүсқама бейнеленген батырма палитра бетіндегі компонеттін таңдалуын қайтаруға мүмкіндік береді. Егер де"басылған " түрде болса бұл батырма осы белсендді бетте таңдалынған компонент жоқ екенін білдіреді.

Палитра қосымшаларымен (заклаткамен) бірге 33 беттен тұрады. Беттердің түрлері:

1. Standard –Windows - қосымшаларының стандарт элементтері.

2. Additional – қосымша басқару элементтері.

3. Data Access – деректер базасын құрастыруға рұқсат беретін, арнайы компоненттер.

4. Data Control – қолданушымен интерфейсті реализациялайтын және деректер базасы үшін деректер базасын басқару компоненті.

5. Dialogs — қолданушының интефейсі файлдармен жұмыс істеудегі,принтермен, қаріпті, түсті орнату үшін сұхбаттық терезені құратын компонент.

6. System — ОЖ байланысуға арналған ортамен жұмыс істеуге арналған мультимедия, OLE (Object Linking and Embedding) және DDE (Dynamic Data Exchange) жүйелік технологиялық элементтрі бар бет.

7. Құрамында Delphi арқылы жасалған компоненттерінің мысалдарына ие.

Формалар құрастырушылары

Формалар құрастырушысы ( Form Designer) бұл бос терезе, оның аты мысалға Form1. (осында визуалды фокусы бар) форма компоненті контурлы кішкентай қара квадраттары бар, қара жиекпен ерекшеленеді. Tab батырмасы немесе компонентті тышқанның сол жағын екі рет шерткенде компоненеттер арасында фокусты ауыстыра аламыз.

Компоненттерді формаға қосуға, өшіруге, орнын ауыстыруға және өлшемдерін бәр біден немесе топпен өзгертуге болады.

Белсенді компонентті өшіру Del батырмасы немесе Edit\Delete командасы арқылы

орындауға болады. Егер қажет болса өшірілген элементті Edit\Undelete (Ctrl-Z)

комбинациясы арқылы қайта қайтаруға болады.

Форма өлшемдерін өзгерту ол негізгі меню тақырыбын кішірейтіп немесе тышқан арқылы кішерейтіп өзгертуге болады. Ерекшеленген компонентті жұмыс аймағында орын ауыстыру оңай түрде тышқан арқылы жылжытуға болады. (Drag and Drop) дәл позициялау үшін курсор мен Ctrl баырмасы арқылы батырмалар комбинациясы орындалады.

Обьектілер инспекторы. Құрамы мен негізгі мүмкіндіктері.

Обьектілер инспекторы жұмыс істеу ортасының аспабы болып табылады.

Оның көмегімен обьектілер қасиетін және стандартты реак ция компоненттерін еңгізуге болады.

Обьектілер инспекторы келесідей компоненттерден тұрады:

1. форма компоненттері тізімінің панель бірігуі.

2. Қасиетер беті- таңдалынған обьектілер қасиетінің тізімі.

3. Оқиғалар беті- таңдалынған обьектілердің стандартты оқиғалар тізімі.

Қасиеттер беті- екі бағаннан тұрады: атаулары (сол жақ баған) жобалау кезінде өзгерістер енгізу әбден мүмкін. Компоненттің ерекше аты – Name қасиеті былай анықталады:

компонент аты + формада ораласқан реттік саны, мысалы: Button 1, Button2 және т. с.с.

Оқиғалар беті - ол да екі бағаннан тұрады: сол жақ бағанда стандартты оқиғалар аты, оң жағында тәсілдер аты. Әрбір стандартты оқиғаға әдіс аты сәйкес келеді. Кейбір оқиғалар әртүрлі компоненттер үшін бірдей блуы мүмкін. Сонымен Delphi –де жаңа бөлінетін әдістерді жасап қолдануға болады.

Бөлінетін әдіс - ол бірнеше әртүрлі оқиғалар мен әртүрлңі компоненттермен байланысты.

Бөлінетін деп бірнеше әртүрл әдістермен және компонеттермен байланысатын әдісті айтамыз.

Жоба администраторы

Негізгі басқаратын құралы жоба администраторы (Project Manager – жоба менеджері) болып табылады. Ол модульді тез табуға мүмкіндік береді. Жоба администраторы келесідей пиктограммалардан тұрады:

1. New— жаңа жобаны ашу.

2. Remove – модуль жобасында ерекшеленген модульдер мен жобаларды өшіру.

3. Activate — тізімдегі жобаны белсенді ету.

Зерттеуші.

View\Browser командасымен зерттеуші деп атайтын команданың әр түрлілігін зерттеуге көмектеседі. Ол ақпараттар элементтерін қарауға арналған: иерархиялық обьектілер құрылымының қосымшалары және де модульдерді, басты қосымшалармен жұмыс істейді. Бірінші жолда зерттеушінің жедел менюі орналасқан, ол инспектор панелінде орналасқан басты обьектілер (Globals), ауысымды тұрақтылар, класс иерархиялары (Classes) және модульдер (Units).

Delphi формаларын құрған кезде объектілер инспекторы (Object Inspector) тек көрсетілген (published) қасиеттерін көрсетеді. Зерттеушінің шығарылатын менюі төмендегі командалардан тұрады:

Details, Dockable Properties.

Зерттеушіні жедел анықтама түрінде қолдануға болады:

Қолданылған әдебиет:1[49-101]

Бақылау сұрақтары:

1. Delphi-дің негізі компоненттерін атаңыз?

2. Қасиеті, жолдары, оқиғалары?

3. Delphi негізгі терезесі Form 1 қасиеті, обьектілер терезесінің редакторы-

4. Object Inspector, обьектіліерді қарау тізімінің терезесі– Object TreeView, Unitl.pas кодының редакторлық терезесі?

4. Негізгі стандарт компоненттер?