Хy. /Бай адам мен кедей адамнын омірге деген козкарастары/

Баяндайтын: касіпкер Тілеуберді Кулиев

Бай адам гарыштагы шексіз молшылыкка сенеді.

Мумкіншіліктерді коре алады. Оз омірлерінде Абайдын мына создерін басшылыкка алады:

«Озіне сен, озінді алып шыгар,

Енбегін мен акылын екі жактап».

Табигаты женімпаз. Олар ушін сатсіздік деген болмайды. Сурінген сатті – саттілікке откізетін копір деп, осы жагдайды жаксы багалап, тажірибе жинап, кушейе туседі.

Озін оте жогары багалайды: «Мен будан да артыкпын, мен озімді-озім суйемін, мумкіншілігім керемет!»

Адамдарга сенеді. Себебі, озінін ойын баскалардын орындауымен іске асырады. Тауекелге барады, онысы акталады. Ол тек кана акшаны гана емес, алдындагы істін де каркындап дамуын алдын-ала болжай алады.

Табыска жеткен адам не істеу керек екенін анык біледі. Ол озінін максатка барар жолын жоспарлайды, озінін мумкіншілігіне сенімді болып, барлык уакытын осы ойын іске асыруга жумсайды.

Табыска жеткен адам елмен тіл табыса біледі, ар созін коршаган ортага, нактылы жагдайга байланысты ойланып барып сойлейді.

Табыска жеткен адам озінін калтасына карап омір суріп, озінін кірісі мен шыгысын, уакытын унемі есептеп журеді.

Табыска жеткен адам баскаларга кайырымды, мейірімді болады. Асіресе озі араласатын, озімен денгейлес адамдармен жаксы карым-катынас устайды.

Табыска жеткен адам омір агымынан калмауга тырысады. Озінін ісі мен касібіндегі гана емес, елдегі, алемдегі болып жаткан озгерістерді жіті бакылап отырады.

Табыска жеткен адам ылги жаксы ойлап, котерінкі коніл куйде журеді. Ол кандай жумысты болмасын сапалы істеп, арі жауапкершілікпен карайды. Осыны озіне адет кылып калыптастырады. Конілі дала сиякты кен, озі жомарт, колы ашык болады.

Табыска жеткен адам Жаратушыга унемі алгыс айтып, жок адамдарга камкор болып журеді. Жетістікке жеткен адамдардын басым болігіне тан ортак калып: олар теледидарды оте сирек кореді, уйыктауга ерте жатады. Есесіне ерте турып тан бозынан жумыска кірісіп кетеді. Олар баска адамдар уйыктап жатканда алдагы куннін жумысын жоспарлап кояды. Бул адеттер – олардын алдыга дамуына керемет жардемдеседі.

Кедей адам жокшылык пен жетіспеушілікке сенеді.

Булар туралы Абай былай дейді:

Журекте кайрат болмаса,

Уйктаган ойды кім туртпек?

Акылга сауле конбаса,

Хайуанша журіп кунелтпек.

Табигаты сатсіздік. Арбір сурінген сайын, жолы болмайтынына сенімі арта береді. Осыны озінін омірлік багдарламасы етіп алады. Уайымшыл, жігерсіз, ынжык, жыланкы.

Озін оте томен багалайды. «Мен тукке де турмаймын», «Мен буган лайык емеспін».

Жан баласына сенбейді, баріне де – куманмен, кудікпен карайды. Тауекелге бармайды. Тек кана акшаны гана кореді, осы акшаны жумыска жегуді білмейді. Болашагын болжай алмайды, ой-орісі жутан, таяз.

Омірде жолы болмай журген пенденін омірде айкын максаты жок, онын ойынша табыска жеткендер «жолы болгандар». Ол жагдайга байланысты, біреу туртпелектесе гана іс-арекет жасайды.

Жолы болмай журген пенденін елге суйкімі болмай, озінін келенсіздігін баска біреулерден кореді. Соларды сынайды, мінейді, осектейді, коре алмайды.

Жолы болмаган пенде ысырапшылыкка жол беріп, уакыттын да, акшанын да кадірін білмейді.

Жолы болмаган пенде пайда туседі-ау деген адамдармен гана жакындасып, бакай есеппен араласады. Ойында біреуді алдап кетсем деген максат турады.

Жолы болмаган пенде «лездік маукын» гана басатын істерді гана жіберіп алмауга тырысады. Калганы «кул болмаса, бул болсын». Омір агымына коніл аудармайды.

Жолы болмаган адам жанын ауыртпай, киналмай-ак пайда тапкысы келеді, реті келсе біреудін нарсесін кымкырып кетеді. Бунын реті келмесе: «Кайырсыз ит, саран» – деп бермеген адамды, коршаган ортаны, туган-туыстарын жазгырады.

Жолы болмаган адамдарга кандай жолмен болмасын, айтеуір дуние тапса болганы. Буларга тан: аямшактык, сарандык, каттылык, корсекызарлык, мейрімсіздік, жауыздык, каныпезерлік, коре алмаушылык, коркыныш, мазасыздык, уайым, беті кайту, босандык, ынжыктык, жігерсіздік, бопаулык, суайттык, уадеде турмаушылык. Осы адеттер – булардын дамуына, ойлауына богет.