/Акша туралы кейбір кері кеткен ойлар, тужырымдар/

"Казактын бiрiнiн-бiрiне каскунем болмагынын, бiрiнiн тiлеуiн бiрi тiлеспейтугынынын, рас созі аз болатугынынын, кызметке таласкыш болатугынынын, оздерiнiн жалкау болатугынынын себебi не?" "Мунын барi торт аякты малды кобейтемiннен баска ойынын жоктыгынан, озге егiн, сауда, онер, гылым – солар секiлдi нарселерге салынса, булай болмас едi". Абай, ушiншi кара соз.

– Кастер Саркытханулы, акша туралы тусінігін?

– Асет Ризаулы, акша – талкылаудын курделі такырыбы, бул маселе бойынша біздін кобіміз екі жакты сезімді бастан кешеміз. Бір жагынан, біз акша беретін кауіпсіздік пен жайлылыкты калаймыз, екінші жагынан, каржылык табыс алдебір жагдаймен біздін адамгершілік олшемімізге нуксан келтіруінен сактанамыз. Арине, теледидар мен кинофильмдер оздерінін тарапынан, бай адамдарды устірт те мейірімсіз етіп бейнелейді.

Ултымыздын басым копшілігі Кенес укіметі тусында да, казір де жокшылык пен таршылык тарбиесі белен алган ортада осіп жетілді.

Сонын салдарынан жанга жайлы, рахат, женіл, киналмай молшылыкта омір суруге болады деген ережені бірден кабылдай алмаймыз. Біздерді марксизм классиктері, диалектикалык материализм ілімі «турмыс сана денгейін айшыктайды» деп уйретті. Республикамыз тауелсіздік алган он алты жылдын аралыгында капитализмге кошкенде, бурынгы козкарастарымыздын тугелдей теріс екеніне тан калып «сана денгейі турмысымызды айшыктайтынына» коздеріміз жетіп, осы ережені саналарымызга сініріп, конілдерімізге уялаткандай болдык. Кешегі озімізбен, оздерінізбен катар журген кейбір адамдардын осы ережені бірден басшылыкка алып, осы бойынша омір суріп, байып, даулетті, іскер касіпкерге айналып кеткендеріне де куаміз.

Бастапкы талім-тарбиені ата-анамыздан жане мектептен алатынымыз да белгілі. Енді сіздердін замандарынздагы копшіліктін, мугалімдердін акшага деген кейбір козкарастарын есімізге тусірейік. «Бізге коп нарсенін кажеті жок, барга канагат етейік», «Сен баріне комектесуге тиіссін, озін гана туралы ойлау жарамсыз кылык», «Акша туралы айту, ойлау уят», «Коп акша адамды бузады», «Омірдін максаты акша емес», коммунизм курушынын ережесі – акшанын кажеті болмайды, ол тек айырбастын гана куралы, т.б. немесе базарда оз бетімен сауда істейтіндерді «алыпсатар, алаяк, жатып ішер, арамтамак саудагер» деп жабыла соккендерініз кеше гана емес пе еді?!

Енді акша туралы кері кеткен келенсіз тужырымдарынызды, саналарынызга сініп калган ойларынызды атап отейін:

*Омірде акша басты максат емес.

*Акшаны неге бет алды жумсаймыз, акшасыз-ак тыгырыктан шыгамыз, баріне де толеу керек.

*Акша ауыр бейнетпен табылады.

*Сана, санама – барібір акшан болмайды, жокшылыкта тудык, жокшылыкта олеміз.

*Корпене карай косіліп, шамана карап омір сур.

*Акша тек уры мен кылмыскерлерде гана болады; таза енбекпен акша табылмайды.

*Акшанды киыншылыкка, артка сакта.

*Коп акша алу уят, айналаннын барі кедей болганда, елден ерекшеленіп бай болу уят.

*Саудаласып салгыласу уят, сені тугі жок кедей екен деп калуы мумкін.

*Оз істеген жумысына акша сурау уят.

*Бай болсан «Шык бермес Шыгайбай» болып кетесін.

* Акша адамды бузады.

*Мен кедей болсамда адалмын, кеудемді ешкімге бастырмаймын.

*Мен тек кана «таза» енбегіммен кун коремін (тазамын, адалмын т.б.).

Былайша карасаныз осы козкарастарда не жамандык бар? Осылардын негізінде белгілі адамдардын, топтын омірге деген козкарасы, философиясы жатыр гой. Егер осы козкарастарды басшылыкка алсак байсалды да салмакты омір суруге болады гой.

Окінішке орай, бунын барі карапайым нарсе емес. Осы арбір козкарас, біздін томенгі есімізге жазылып, санамызга сініп омірімізге басшылык жасап журген багдарлама. Егер де саналы турде осы козкарастарымызды озгертуге куш салып, жаксы турмыска талпынсак, томенгі есіміз катты карсылык білдіріп, турмысымызды тузетпеуге тырысады.

Сіз озініздін бугінгі табысынызбен не істеп жатканынызга каранызшы. оларды озініздін жалпы табысыныздын жетпіс пайызынан аспайтын шыгын колемінде акылмен пайдаланып жатырсыз ба? Алде Сіз айына тапкан табысыныздан бірнеше жуз тенге не мын тенге жумсап жатырсыз ба?

– Кастер Саркытханулы, экономикамыз калай жумыс істейді?

– Асет ага, менін айтып отырганым: теориялык кітаптагы емес, накты омірдегі кунделікті экономика жайлы. Сізге озініздін тапкан арбір тенгенізді, барынша акылмен, калай жумсау керектігін айткан адам болды ма?

Бул баска саланын білгір адамдары курделі жылдык есеп-кисапты окуга кабілетті бола тура, олар кунделікті экономиканы – каржылык тауелсіздіктін калыптасу экономикасы – туракты, уздіксіз, ардайым болжауга болатынын тусінбейді.

Оздерінін балаларына бул экономиканы уйрете алмайды. Сойтіп адамдар еркін касіпкерлік жуйенін кандай керемет болатындыгынан хабарсыз.