Жыгімонт III Ваза

(20 чэрвеня 1566 — 30 красавіка 1632) — кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1587—1632), кароль шведскі (1592 — 1599). Сын караля Швецыі Юхана III Вазы і Кацярыны Ягелонкі, дачкі Жыгімонта Старога. Нарадзіўся ў горадзе Грыпсгольм у Швецыі. Абраны польскім каралём на элекцыйным сойме 1587 года, пасля смерці Стэфана Баторыя, дзякуючы падтрымцы Ганны Ягелонкі, канцлера і вялікага гетмана кароннага Яна Замойскага. Але на элекцыйным сойме не было паслоў ад ВКЛ. Каб дамагчыся падтрымкі сваёй кандыдатуры ў ВКЛ, 28 студзеня 1588 года зацвердзіў новую рэдакцыю Статута. Падтрымаў Берасцейскую унію 1596 года.

Збліжэнне Жыгімонта Вазы з Габсбургамі выклікала ў Польшчы незадавальненне большасці шляхты. Пасля рокашу 1606 года Сойм зацвердзіў шляхецкія вольнасці, непарушнасць абрання караля і пастаянную прысутнасць сенатараў дзеля кантролю за яго дзеяннямі. У Замежнай палітыцы арыентаваўся на Габсбургаў і Свяшчэнную Рымскую імперыю, што было замацавана дзвюма шлюбамі з аўстрыйскімі эрцгерцагінямі, сёстрамі, Ганнай і Канстанцыяй. У 1592 годзе пасля смерці Юхана III заняў шведскі трон. У 1599 годзе шведская пратэстанцкая групоўка скінула яго з трона і абрала рэгентам, а з 1604 года і каралём, яго дзядзьку Карла IX. У 1600 годзе пачаў вайну Рэчы Паспалітай са Швецыяй 1600—1629 гадоў. Войска Рэчы Паспалітай здабыла перамогу ў Кірхгольмскай бітве 1605, аднак скарыстаць з поспеху з-за нешматлікасці не здолела, і вайна працягвалася.

Падтрымліваў прапанову групоўкі магнатаў і шляхты аб ажыццяўленні аб'яднання Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай на правах трэцяга ўдзельніка федэрацыі разам з Польшчай і ВКЛ. Падтрымаў Ілжэдзмітрыя I, Ілжэдзмітрыя II, даваў ім дапамогу і дазволіў вербаваць войска ў ВКЛ і Польшчы. Пасля запрашэння царом Васілём Шуйскім у Маскоўскае княства шведскага корпуса дзеля барацьбы з войскамі Ілжэдзмітрыя II пачаў вайну Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гг.. У выніку паражэння маскоўскага войска каля Клушына ў 1610 годзе Васіль Шуйскі быў скінуты з трона, маскоўскія баяры і гараджане абвясцілі царом сына Жыгімонта Вазы — Уладзіслава. У 1612 Другое народнае апалчэнне вызваліла Маскву, аднак вайна шугала яшчэ да 1618 і завяршылася падпісаннем Деулинского перамір'я, па якім Польшчы адыходзілі Смаленск, чарнігаўскія і северскія землі. З гэтага моманту і да пераходу Лівоніі да Швецыі ў 1622 году тэрыторыя Рэчы Паспалітай дасягнула максімальнага памеру ў гісторыі - 990 тыс. Км². Разам з тым пры ім пачаліся пастаянныя напады на Украіну і поўдзень Польшчы — крымскіх татараў і туркаў. У 1620 годзе польскае войска было разбіта туркамі ля Цацоры. Але ў Хоцінскай бітве 1621 года войска Рэчы Паспалітай атрымала перамогу над імі. Замежныя і ўнутраныя палітычныя планы Жыгімонта Вазы не ўдаліся, шмат у чым яго палітыка спрыяла далейшаму заняпаду Рэчы Паспалітай. Смерць:30 красавіка 1632 (65 гады), Варшава, Польшча.

43. 1632-1648

Władysław IV Waza (1595–1648), król polski od 1632 r., z dynastii Wazów, syn Zygmunta III Wazy i Anny z Habsburgów. W 1610 r. powołany na tron moskiewski, nie dopuszczono go jednak do niego i ostatecznie władzę w Rosji przejęli Romanowowie.

Brał również udział w wojnach z Turcją i Szwecją. Cieszył się wśród szlachty dużą popularnością, odznaczał się bowiem odwagą i zachowywał polskie zwyczaje. Po śmierci ojca (1632) został jednomyślnie wybrany na króla polskiego. Reorganizacja i unowocześnienie armii pozwoliło Władysławowi IV odnieść sukcesy w wojnie smoleńskiej z Rosją (1632–34) zakończonej pokojem w Polanowie.

Władysław, roszcząc pretensję do tronu szwedzkiego, zaczął przygotowywać się do wojny ze Szwecją, zbudował nową flotę wojenną i planował budowę nowego portu. Nie uzyskał jednak w kraju poparcia dla wojny, a sami Szwedzi nie podjęli walki, dlatego Władysław musiał podpisać w Sztumskiej Wsi rozejm (1635), przedłużający zawieszenie broni z Altmarku (1629).

Po bezpotomnej śmierci Bogusława XIV, księcia zachodniopomorskiego, do Polski powróciły ziemia lęborska i bytowska (1637). W polityce wewnętrznej Władysław IV zmierzał do wzmocnienia władzy królewskiej, opierając się na grupie światłych magnatów z Janem Ossolińskim na czele.

Władysław IV Waza dążył do wojny z Turcją, jednak szlachta, która obawiała się wzmocnienia siły militarnej króla, sprzeciwiła się jego planom. Na sejmie w 1646 r.nakazano przerwanie tworzenia armii i ograniczenie liczebności gwardii królewskiej. Kozacy zaporoscy, z którymi król rozpoczął negocjacje w sprawie ich udziału w wojnie, rozczarowali się takim obrotem sprawy.

W połączeniu z nierozwiązanym problemem kozackim, doprowadziło to do buntu na Ukrainie, który przerodził się w powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Niedługo potem król Władysław IV zmarł.

Władysław IV Waza podczas swoich rządów kierował się tolerancją religijną, pragnął pogodzić katolików i wyznawców prawosławia, szczególnie poróżnionych od czasu unii brzeskiej. Był mecenasem sztuki, miłośnikiem teatru i opery. Z jego inicjatywy wzniesiono w Warszawie kolumnę Zygmunta, upamiętniającą jego ojca, Zygmunta III Wazę.

Obrona polskiego sztandaru pod Chocimiem, Juliusz Kossak

WAŻNE DATY:

1632–koronacja Władysława na króla Polski

1632-1634–wojna polsko-rosyjska zakończona pokojem w Polanowie

1635–rozejm ze Szwecją w Sztumskiej Wsi

1637–powrót ziemi lęborskiej i bytowskiej do Polski

1648–wybuch powstania kozackiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego