Стэ́фан бато́рый

(1533, Жыладзішомльё, Трансільванія (цяпер Шымлеў-Сілва́ніей, Румынія) — 12 снежня 1586), кароль польскі, вялікі князь літоўскі.

Нарадзіўся ў г. Жыладзішомльё ў (сучасны у Румыніі). Паходзіў з венгерскага роду Баторыяў, з лініі Шо́мля (z Somlyó). Трэці, апошні сын Іштвана Баторы і Каталіны Тэлегдзі. З 15 гадоў на вайсковай службе ў караля Чэхіі і Венгрыі Фердынанда Габсбурга. Разам з ім быў у Італіі, вучыўся ў Падуанскім універсітэце. Пасля вучобы вярнуўся на радзіму, дзе ўжо разгарнулася барацьба часткі венгерскіх магнатаў на чале з прэтэндэнтам на каралеўскі трон Венгрыі Янам Жыгімонтам Запольяі супраць германскага імператара, які адначасова быў і каралём Венгрыі. С. Баторый падтрымаў Запольяі, удзельнічаў у бітвах, набыў вопыт адміністратара, дыпламата і ваеннага камандзіра. Быў накіраваны на чале пасольства ў Вену на мірныя перагаворы з імператарам Максіміліянам II, але падчас перамоў па загаду імператара быў арыштаваны і інтэрніраваны ў Вене на працягу двух гадоў.

Пасля смерці Яна Жыгімонта Запольяі 25 мая 1571 быў абраны князем Трансільваніі, нягледзячы на супрацьдзеянне імператарскага двара. Калі кароль польскі і вялікі князь літоўскі Генрых Валуа ўцёк у Францыю, Стэфан Баторый выставіў сваю кандыдатуру на сталец Рэчы Паспалітай і быў абраны (снежань 1575). Пры абранні на трон ажаніўся з Ганнай Ягелонкай — дачкой Жыгімонта I Старога. Каранаваны 1 мая 1576, каранаваны на вялікага князя літоўскага ў чэрвені 1576.

Зрабіў значны ўклад ва ўмацаванне Рэчы Паспалітай, спрыяў падняццю яе аўтарытэту ў Еўропе. Умацаваў армію, дзеля чаго стварыў пешае войска для аблог і штурмаў крэпасцей, якое набіралася з замежных жаўнераў-наёмнікаў. Прывёў Лівонскую вайну да задавальняльнага для Рэчы Паспалітай выніку.

Пры Баторыі кожны трэці сойм праходзіў у Гродне. У ВКЛ замест гаспадарскага суда як вышэйшай судовай інстанцыі былі зацверджаныя шляхецкія выбарныя трыбуналы. Сваю рэзідэнцыю Стэфан Баторый трымаў у Гродне, у Старым замку. Жыхарам Гродна ён даў пэўныя ільготы. Падтрымліваў сяброўскія адносіны з Каспарам Бекешам.

Памёр у Гродне ў 53 гады. З-за таго, што прычына яго смерці выклікала спрэчку паміж прыдворнымі медыкамі, было праведзенае першае на тэрыторыі Усходняй Еўропы анатамаванне трупа гродзенскім цырульнікам Янам Зігуліцам (14 снежня 1586).

42. 1587-1632

Z ygmunt III Waza (1566-1632)

Martin Kober. Portret miniaturowy króla Zygmunta III Wazy.

Portret miniaturowy króla Zygmunta III Wazy. Martin Kober

Zygmunt III Waza (ur. 20 czerwca 1566 w szwedzkim zamku Gripsholm, zm. 30 kwietnia 1632 w Warszawie). Starszy z dwóch synów króla szwedzkiego Jana III Wazy i jedyny z jego małżeństwa z królewną polską Katarzyną Jagiellonką.

Król Polski (1587-1632 ) i Szwecji(1592-1599 ), tytularny król Szwecji 1599-1632 z dynastii Wazów.

W ojna z Rosją. Dymitr Samozwaniec w stroju koronacyjnym. Szymon Boguszowicz. W Rosji, po śmierci cara Fiodora I syna i następcy Iwana Groźnego, miał miejsce kryzys władzy, określany mianem “wielkiej smuty”, który trwał przez kilkanaście lat. Mieli w nim udział Polacy, gdy w 1605 po śmierci cara Borysa Godunowa osadzili na tronie moskiewskim Dymitra Samozwańca I(właściwie mnicha rosyjskiego, Grigorija Otriepjewa), wykreowanego na rzekomego syna cara Iwana IV Groźnego.

W 1606 Dymitr Samozwaniec I obalony został przez spisek bojarów, a carem ogłosił się ich przywódca Wasyl Szujski.

W 1608 pojawił się jednak kolejny Dymitr, Dymitr Samozwaniec II, również wspomagany zbrojnie przez Polaków, głównie konfederatów sandomierskich oraz lisowczyków. Wówczas Wasyl zawarł układ o wzajemnej pomocy ze Szwecją, co stało się pretekstem do wszczęcia przez Zygmunta III Wazy kolejnej wojny z Rosją (1609-1618). Wojna rozpoczęła się od oblężenia Smoleńska, który Polacy zdobyli po dwóch latach.

Oblężenie Smoleńska w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618

P o dwóch latach Polacy, zostali jednak z Moskwy wyparci. Jeszcze raz próbowali zdobyć stolicę Rosji w 1618. Po nieudanej próbie opanowania miasta, zawarty został w 1619 rozejm w Dywilinie, na mocy którego Rzeczpospolita odzyskała Smoleńsk oraz ziemie czernihowską i siewierską. Odtąd, aż do utraty Inflant w 1622 na rzecz Szwecji, Rzeczpospolita osiągnęła obszar 990 tys. km², co stanowiło największą powierzchnię, jaką państwo to miało w swej historii. WAŻNE DATY: 1587–koronacja Zygmunta III Wazy na króla Polski; 1588 –bitwa pod Byczyną; 1596–przeniesienie stolicy Polski do Warszawy, unia brzeska; 1600-1629–wojna polsko-szwedzka; 1605–bitwa pod Kircholmem; 1606-1609–rokosz Zebrzydowskiego; 1609- 1618–wojna polsko-rosyjska; 1610–bitwa pod Kłuszynem; 1620–bitwa pod Cecorą; 1621–zwycięstwo wojsk polskich z Turkami pod Chocimiem; 1627–bitwa morska pod Oliwą; 1629–rozejm ze Szwecją w Altmarku (Starym Targu).