Stanisław August Poniatowski

( 1732–1798), syn Stanisława, kasztelana krakowskiego i Konstancji Czartoryskiej, ostatni król polski w latach 1764–98. Był starannie wykształcony, w młodości podróżował do wielu krajów, gdzie zapoznawał się z kulturą oświecenia innych państw europejskich. W kraju udzielał się w stronnictwie Czartoryskich zw. Familią. Podczas pobytu w Petersburgu nawiązał przyjazne kontakty z późniejszą carycą Katarzyną II, która w 1764 r. wysunęła jego kandydaturę na tron polski. Dzięki poparciu Katarzyny II i Familii, pod osłoną wojsk rosyjskich, Stanisław August Poniatowski został wybrany na króla Polski. Mimo znacznego uzależnienia Rzeczpospolitej od Rosji oraz nieufności szlachty, król zaczął wprowadzać w państwie reformy ustrojowe. W 1765 r. założył w Warszawie Szkołę Rycerską. Dążenie Stanisława Augusta Poniatowskiego do wzmocnienia państwa i władzy królewskiej doprowadziło do pogorszenia stosunków z carycą Katarzyną II, która wykorzystując jako pretekst sprawę innowierców (dysydentów), nasiliła swą ingerencję w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej. W obronie suwerenności Polski, patriotycznie a zarazem konserwatywnie nastawiona szlachta, zawiązała w 1768 r. konfederację barską (1768–72), wymierzoną przeciw Rosji i królowi Stanisławowi Augustowi. Korzystając z trudnej sytuacji wewnętrznej Rzeczpospolitej, Austria, Rosja i Prusy dokonały w 1772 r. pierwszego rozbioru Polski. W 1773 r. przy poparciu Stanisława Augusta Poniatowskiego została założona Komisja Edukacji Narodowej. Król mimo trudnej sytuacji nie rezygnował ze swego programu reform. W czasie Sejmu Czteroletniego (zwanego Wielkim, 1788–92) poparł stronnictwo patriotyczne, zmierzające do wprowadzenia radykalnych reform ustrojowych. Brał czynny udział w opracowaniu i uchwaleniu Konstytucji 3 maja (1791). Reformy Sejmu Wielkiego wywołały ostry sprzeciw Rosji. By obalić Konstytucję 3 maja, z inicjatywy Katarzyny II przez część polskich magnatów została zawiązana haniebna konfederacja targowicka (fikcyjnie w Targowicy, w rzeczywistości wcześniej w Petersburgu). Wezwanie przez targowiczan wojsk rosyjskich dało początek wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 r. W obliczu interwencji rosyjskiej, nie wierząc w skuteczność oporu, Stanisław August Poniatowski przystąpił do konfederacji targowickiej. W 1793 r. nastąpił drugi rozbiór Polski, a w III 1794 r. wybuchło powstanie pod wodzą Tadeusza Kościuszki. Króla powszechnie uznawano za współwinnego upadku państwa, a nawet zarzucano mu zdradę narodową. Powstanie kościuszkowskie upadło w XI 1794 r. a w 1795 r. nastąpił trzeci, ostatni rozbiór Polski. Ogromne terytorium Rzeczpospolitej zostało pod koniec XVIII wieku podzielone między Rosję, Austrię i Prusy. Polska jako państwo przestało istnieć (finis Poloniae).

Z perspektywy poczynań politycznych, Stanisław August Poniatowski był postacią bardzo kontrowersyjną. Przyszło mu rządzić w czasach niezwykle ciężkich dla kraju, a podejmowane przez Polaków reformy ustrojowe nastąpiły zbyt późno aby mogły uchronić osłabioną Rzeczpospolitą od upadku. Bezsprzecznie natomiast król miał zasługi w dziedzinie kultury, oświaty i nauki. Dziedzictwo epoki stanisławowskiej, idea Konstytucji 3 maja i naprawy państwa w znacznej mierze pozwoliły społeczeństwu polskiemu przetrwać trudny okres zaborów. WAŻNE DATY: 1764–koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla Polski; 1765–założenie Szkoły Rycerskiej, powstanie Teatru Narodowego w Warszawie; 1768-1772–konfederacja barska; 1772–I rozbiór Polski; 1773–założenie Komisji Edukacji Narodowej; 1778-1792–Sejm Czteroletni zw. Wielkim

1791–uchwalenie Konstytucji 3 maja; 1792–konfederacja targowicka, wojna polsko-rosyjska

1793–II rozbiór Polski; 1794–powstanie kościuszkowskie; 1795–III rozbiór Polski.